علم چین و شکن های زمین

علوم زمین به عنوان یکی از بنیادی ترین علوم پایه و دارای گرایش های گوناگون است تا بتواند به پرسشها در زمینه های گوناگون زمین پاسخگو باشد ؛ به عنوان مثال باعلم چینه شناسی می توان به بسیاری از وقایع و حوادث گذشته زمین از جمله نوع شرایط حوضچه های رسوبی ، پیوند زمانی و مکانی حوضچه ، زیست و آب و هوای گذشته و غیره پی برد.
البته با توجه به تخصصی بودن چینه شناسی و اهمیت آن در علوم زمین لازم است این گونه مطالعات درسراسر دنیا در یک چارچوب استاندارد و همسان انجام شود تا داده های چینه نگاری با زبانی واحد ، تدوین و کاربری آن در کشورهای گوناگون آسان شود.
در کشور ما هم پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور وابسته به سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ، نخستین بانک اطلاعاتی چینه شناسی ایران را راه اندازی کرد که هدف از تشکیل آن ، تکمیل و به روزکردن فرهنگ شناخت لایه های زمین در ایران است.
چینه شناسی یا Stratigraphy از ۲ واژه یونانی stratos به معنی چینه (لایه - طبقه) و کلمه graphos به معنی نگاشتن ترکیب شده و علمی است که اصولا از روابط موجود میان طبقات سنگهای رسوبی بحث می کند. مطالعات چینه شناسی از یک طرف مبتنی بر شناخت توالی طبقات رسوبی در زمانهای مختلف زمین شناسی به منظور پی بردن به تاریخ حوادث زمین و تکامل موجودات است ، از طرف دیگر تغییرات جانبی رخساره ها در مکانهای مختلف را بررسی می کند که به وسیله آن با وضع جغرافیایی گذشته زمین در هر زمان آشنا می شویم.
به طور کلی در مطالعات چینه شناسی حوادث مختلف زمین مورد بررسی قرار می گیرد. به طورکلی امروزه به عبارت ساده منظور از علم چینه شناسی ، مطالعه و شناخت رخساره ها در زمانها و مکانهای مختلف و ارتباط آنها با یکدیگر است.
اولین بار در سال ۱۵۰۰ میلادی لئوناردو داوینچی ، صدفهای فسیل شده را در شمال ایتالیا پیدا کرد. وی متوجه شد این صدفها در نواحی دریایی وجود دارد. این لایه ها را بعد استنو مطالعه کرد و به این واقعیت پی برد که این صدفها به علت پوسته شکننده خود نمی توانسته اند مسافت زیادی را طی کرده باشند ؛ همچنین متوجه شد میان لایه ای فسیل دار ، لایه ای فاقد فسیل وجود دارد. دراین میان بی شک یکی از پیشگامان علم چینه شناسی که خدمات ارزنده ای به این علم کرد ، نیکلاس استنو ، محقق برجسته دانمارکی مقیم شهر فلورانس بود. استنو به چند واقعیت مهم پی می برد. او متوجه شد مطالعه یک لایه رسوبی بسیار مهم است ، چرا که دانه ای سنگین تر و سپس دانه ای ریزتر ته نشین می شوند و هر تغییر در این کمیت ها موجب لایه بندی می شود. وی این واقعیت مهم را بیان کرد که برخی لایه که دارای مجموعه های تخریبی و فسیلی هستند با هم انباشته نشده اند بلکه لایه های پایینی قدیمی تر از لایه های بالایی هستند و برهمین اساس اصل روی هم قرار گرفتن لایه ها را بیان کرد.
● علمی که پاسخگوی تاریخ زمین است
علوم زمین به عنوان یکی از بنیادی ترین علوم پایه گرایش های گوناگون دارد تا بتواند به پرسشها در زمینه های گوناگون زمین پاسخگو باشد. دراین میان یکی از گرایش های بنیادی علوم زمین چینه شناسی است که با انجام آن می توان به بسیاری از وقایع و حوادث گذشته زمین مثل نوع شرایط حوضه های رسوبی ، پیوند زمانی و مکانی حوضه ها، زیست گذشته ، آب و هوای دیرینه ، جغرافیای کهن ، فازهای گوناگون آتشفشانی ، پدیده های دگرگونی ، فازهای فلززایی ، دوره های کوه زایی و... پی برد. به این ترتیب دیده چینه شناسی بنیان بسیاری از گرایش های علوم زمین است و امروزه به دانشی تخصصی تبدیل شده که به بخشهای مختلفی تقسیم می شود که از آن جمله می توان به مواردی همچون چینه نگاری شیمیایی ، آب و هوایی ، رسوبی ، پویا ، اکتشافی ، مغناطیسی ، لرزه ای ، آتشفشانی ، کمی ، زمین ساختی و حادثه ای اشاره کرد.
● استانداردی برای طبقه بندی
با توجه به تخصصی بودن چینه شناسی و اهمیت آن در علوم زمین ، لازم دانسته شده است در سراسر جهان این گونه مطالعات در چارچوب های استاندارد و همسان صورت گیرد تا داده های چینه نگاری با زبانی واحد تدوین و کاربری آن در کشورهای گوناگون آسان باشد. برای همسان سازی روشهای چینه شناسی در کشورهای گوناگون ، گروهی کاری به نام زیرکمیسیون بین المللی طبقه بندی چینه شناسی وابسته به اتحادیه جهانی زمین شناسان (International Unico of Geological Science) تشکیل و فعالیت دارد البته جدا از زیرکمیسیون بین المللی ، در هر کشور نیز یک کمیته ملی چینه شناسی و بر اساس دستورالعمل های زیرکمیسیون بین المللی چینه شناسی تشکیل می شود که به طور معمول از سوی سازمان های زمین شناسی و با همکاری مراکز آموزش عالی ، مهندسان مشاور و دیگر دست اندرکاران چینه شناسی فعالیت دارد تا واحدهای معرفی شده به وسیله زمین شناسان را بررسی و در صورت داشتن ویژگی های استاندارد تصویب و به صورت یک واحد چینه نگاری رسمی معرفی کند.
● بانک اطلاعات چینه ها
به گفته دکتر علی آقانباتی ، مدیر طرح ایجاد نخستین بانک اطلاعات چینه شناسی ، ایران ، نخستین فرهنگ چینه شناسی ایران سال ۱۹۷۲ تهیه شده است و از آن زمان تاکنون به لحاظ رشد فزاینده بررسی های وابسته به علوم زمین واحدهای چینه شناسی متعددی معرفی شده اند که نتایج آنها در دسترس همگان قرار ندارد. به همین علت ، پایگاه ملی داده های علوم زمین ایران ضروری دانسته تا با ایجاد بانک چینه شناسی ایران ، فرهنگ چینه شناسی ایران را تکمیل و به روز کند. به لحاظ پر حجم بودن اطلاعات ، بانک چینه شناسی ایران به ۲ طرح چینه شناسی پرکامبرین - پالئوزوئیک و چینه شناسی مزوزوئیک - سنوزوئیک تفکیک شده است که داده های چینه شناسی پرکامبرین -پالئوزوئیک آن در حال حاضر جمع آوری شده و از طریق وب سایت پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور قابل دسترسی است.
● ارتباط چینه شناسی با دیگر علوم
علم چینه شناسی ، تاریخ حوادث زمینی را بر ما معلوم می کند بنابراین می توان گفت این علم تقریبا با تمام علوم زمین شناسی کم و بیش در ارتباط است.
در این مورد فسیل شناسی ، اساس و پایه علم چینه شناسی به شمار می رود این دو رشته رابطه نزدیکی با یکدیگر پیدا می کنند.
در اصل پیوستگی لایه های رسوبی ، شناسایی خواص سنگ شناسی هر رخساره ، چینه شناسی را با علم سنگ شناسی مربوط می کند.
سرانجام روی هم قرار گرفتن طبقات که ممکن است بر اثر عوامل تکتونیکی تغییر کرده باشد ، به منظور یافتن طبقات همزمان و ایجاد تطابق چینه شناسی میان آنها ، علم تکتونیک را با چینه شناسی مربوط می کند.
علاوه بر اصول نامبرده می توان از روی قواعد و قوانین رسوب شناسی ابتدا و انتهای تشکیل یک طبقه رسوبی را دقیقا تعیین کرد.

منبع : روزنامه جام‌جم