از خانه برون آمد و بازار بیاراست

نقش و رنگ بود بر زمینه ای كه كودكان با تمام وجود خود و خدایشان را به تصویر كشیده بودند. گاه از بین این تصاویر فقط تصویرهای كعبه بود و گاه دستی از میان ابر برآمده تا دست كودك را بگیرد یا فرشتگانی را می دیدند كه در آسمان دل كودكان به پرواز درآمده بودند و نردبانی كه از آن بالا می رفتند تا دست خدا را بگیرند یا او را در میان ابرها ببینند و یا صفحه ای نورانی و... دهم مردادماه، موزه ظروف مجموعه فرهنگی تاریخی كاخ سعدآباد میزبان نقاشی های كودكان با موضوع من و خدا بود.
داوران نخستین جشنواره بین المللی نقاشی كودك جهان اسلام در میان نقاشی هایی كه زمین موزه را مفروش كرده بودند قدم می زدند تا در نگاهی كلی همه آثار را ببینند و با دیدی كلی به داوری بپردازند. نخستین جشنواره بین المللی نقاشی كودك جهان اسلام، با شركت ۷هزار اثر از كودكان ایرانی و دو هزار اثر غیرایرانی در سه مرحله مورد داوری قرار گرفت.
این امر كه در راستای پرورش خلاقیت و نوآوری در زمینه بروز استعدادها و كم كردن فاصله و ایجاد زمینه ای فرهنگی برای ارتباط و همبستگی میان كودكان جهان اسلام صورت گرفت با فراخوانی از اسفندماه ۱۳۸۴ از طریق مجله هنری تندیس و رسانه های ملی آغاز شد و با دریافت آثار از ۱۵ فروردین ماه سال جاری آغاز شد و تا اواخر تیرماه ادامه یافت و كودكان ۶۰ كشور جهان آثارشان را با موضوع تعیین شده به دبیرخانه ارسال كردند.
مركز گسترش هنرهای قرآنی و موسسه فرهنگی هنری مكعب هنر برگزاركنندگان این حركت فرهنگی اند و فریدون مردانی دبیر جشنواره می گوید: در شهریورماه سال جاری این جشنواره با همكاری و حمایت وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، سازمان بهزیستی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، كمیسیون ملی یونسكو، كمیسیون ملی آیسیسكو، مجموعه فرهنگی تاریخی كاخ سعدآباد، قوه قضائیه، اداره پست، معاونت اجتماعی و ارشاد، ناجا، نشریه تندیس و دیگر مجلات تخصصی هنری برگزار می شود.
در راستای برگزاری این جشنواره نیز طی هماهنگی با معاونت هنری شهرداری تهران در تعدادی از فرهنگسراهای تهران از جمله نوجوان، قانون، هنر و خاوران از كودكان دعوت شد تا با حضور در این مكان ها نقاشی هایشان را در كارگاه ها ارائه دهند و آثار برتر را به دبیرخانه جشنواره ارسال نمایند. اما با توجه به استقبال كودكان ارسال آثار كودكان ایرانی ده روز تمدید شد و به سایر كشورها نیز برای ارسال آثار مهلت بیشتری داده شد.
در یك بررسی كلی بین آثار كودكان ایرانی با سایر كودكان جهان، كودكان كشورمان از نظر دید بصری از قوت بیشتر برخوردارند و این كودكان در انتخاب سوژه، رنگ و تكنیك ها قوی تر عمل كرده بودند. مردانی می گوید: بچه ها گاهی خدا را به گونه ای متفاوت از دید بزرگ ترها دیده اند. یكی از این كودكان ۵ساله در یك صفحه همه چیز كشیده بود وسایل اتاق، شانه، پدر، مادر و... وقتی از او پرسیدم اینها چیست و خدا كجاست در پاسخ گفت: یعنی شما متوجه نمی شوید من از خدا تشكر كرده ام كه این همه چیز به من داده است.
برخی از كودكان هم در پشت نقاشی هایشان، توصیف هایی از اثرشان را نوشته اند، توضیح داده اند و گاه داستان نقاشی را نوشته اند. با گام زدن در میان نقاشی های چیده شده به واقع به تنوع نگاه و احساس كودكان نسبت به خدا پی می بریم. اما بحث اصلی برای داوران تسلط برتكنیك، اثر خلاقه بدون دخالت مربی و والدین، آزاداندیشی و كلیشه نبودن آثار است و داوران عشق و علاقه و توانایی فردی كودكان را مدنظر قرار می دهند. بنابراین در همان مرحله اول داوری تعداد زیادی از آثار حذف می شود. آثاری كه با موضوع بی ربط بودند و نقش مربی در آنها به چشم می خورد و آثار كلیشه ای نیز از دور داوری كنار رفتند.
داوران در میان آثار به نقاشی هایی برمی خورند كه در خط گیری ها استفاده دست قوی خودنمایی می كند كه هماهنگ با گروه سنی و خود اثر نیست، یا تزئیناتی كه كار گروه بزرگسال است و در حقیقت بزك های غیرخلاقه كه نقش تزئین گرایانه دارند و سبب خفگی كار می شود و در نهایت اینگونه آثار كنار گذاشته می شوند.
در بین آثار سوژه های جالبی به چشم می خورد اما خالق اثر عقب تر از سن خود قرار دارد. به عنوان مثال در مورد یكی از آثاری كه در نگاه اول مربوط به نقاشی گروه سنی ۴۳ سال بود ولی در بررسی سنی مورد قبول قرار نگرفت. ماتیسا كازرونی یكی از داوران می گوید: با توجه به نوع نقاشی كه سر به بدن چسبیده ابتدا پذیرفته شد ولی به خاطر سن نقاش كه ۶ساله بود از دور داوری خارج شد چون در این سن بدن باید كامل شده باشد.
كازرونی در خصوص برخی دیگر از آثار خارج شده از دور داوری می گوید: خانه خدا به صورت كلیشه ای در بسیاری از آثار بدون هماهنگی با اثر دیده می شود. یا حركت بعضی از بچه ها عقب تر از سن شان است. وی با تاكید بر مواد اولیه مصرفی نقاشی كودكان می گوید: گواش و پاستل روغنی باعث بهتر شدن اثر خواهد شد كه نقش مربی خوب را نشان می دهد. در بین آثار حذف شده در دور اول بسیاری از آثاری كه با مدادرنگی نقاشی شده بود حذف شد. كازرونی می گوید: مدادرنگی اصلا برای بچه ها مناسب نیست. وی معتقد است بچه ها یك ساعت زمان مفید برای كار دارند، و به دلیل نوك كوچك مدادرنگی آنها نمی توانند كار را كامل كنند. بنابراین ضعف بیشتری در این آثار دیده می شود.
داوران در خصوص حذف تعدادی از این آثار با توجه به مناطق ارسالی می گویند: این كنار رفتن باعث می شود تا بچه ها و مربی ها به ضعف های خود پی ببرند و متوجه شوند كه كجای كار آنان ایراد داشته تا اصلاح كنند.
همینطور كه در بین آثار پیش می رویم كازرونی، سیف اللهی فر و واحدی كه كارهای گروه سنی ۷۴ سال را بررسی می كنند در خصوص كارها به گفت وگو ادامه می دهند. آنها در برخی آثار ردپای مربی را می بینند ولی این محدوده را تا مرحله آموزش مجاز می دانند تا جایی كه حقنه ای در كار نباشد. اما می توان از تقلید كودكان از یكدیگر چشم پوشید چون وقتی در كنار یكدیگر قرار می گیرند از هم تاثیر خواهند گرفت. اما به هر حال بخش خلاقه آثار از اهمیت خاصی برخوردار است و آثار دیگری با بافت و فضای شلوغ كنار می روند.
كازرونی به كار دیگری اشاره می كند كه با پاستل نامرغوب اجرا شده و همین را باعث افت اثر می داند. قدم برمی داریم و به آثار دیگری می رسیم. داوران با اشاره به حركت، حالت و اندازه، تقسیم بندی فضا، ریتم و تكرار فرم كه نشان دهنده خلاقیت اثر است برخی از آنها را انتخاب می كنند. هرچند در میان آثار نقاشی های خوبی به چشم می خورد اما كلیشه ای و گاه خارج از موضوع بودن اثر سبب حذف از دور اول داوری می شود و در نهایت آنچه در داوری آثار این گروه در این دور باقی می ماند تركیبی از رنگ، تركیب بندی و عرفان و خداست.
اكرم شاندیز و شراره زندیان دور اول داوری كودكان ۷ تا ۱۲ سال را برعهده دارند. شاندیز كه از سال ۵۴ در مركز عمومی دولتی و خصوصی به كار آموزش كودكان مشغول است و تاكنون در داوری مسابقات و جشنواره های متعدد شركت داشته در خصوص این آثار می گوید: اعمال نظر، الگوسازی و نمونه گذاری در آثار گروه سنی ۷ تا ۱۲ سال به چشم می خورد كه این شبیه سازی به دلیل عدم حضور مربی متخصص صورت می گیرد و همین امر سبب می شود تا تنوع و خلاقیت این آثار كمتر شود. وی با اشاره به مرحله رشد ذهنی كودكان می گوید: گرایش طبیعی آنان از سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی اتفاق می افتد اما فشار والدین و سیستم آموزشی غیراصولی مقطع ابتدایی مدارس سبب شده تا این اتفاق در سنین پایین تر یعنی ۸سالگی صورت بگیرد كه بچه ها زیر این فشار و آموزش غیراصولی به شبیه سازی روی می آورند و به عنوان عامل بازدارنده و خلاقیت محسوب می شوند.
وی با تاكید بر آموزش توسط مربیان متخصص و ایجاد فضای مناسب می گوید: اینگونه می توانیم شاهد رشد و بالندگی در آثار كودكان باشیم. وی می افزاید: فعالیت های هنری كودكان جایگاه مناسبی جهت پرورش خلاقیت است و توجه به این امر را از طرف آموزش و پرورش و مراكز آموزشی ضروری می داند. شاندیز كه سری هم به آثار كودكان ۷۴ سال می زند می گوید: نباید در این گروه سنی آثار را خیلی سریع كنار گذاشت و تصمیم گرفت.
بررسی این آثار باید با تمركز بیشتری صورت بگیرد. وی قضاوت برای كار كودكان زیر این سن را مجاز نمی داند و معتقد است باید تعداد بیشتری از بچه های این گروه سنی پذیرفته شوند و مورد تشویق قرار بگیرند. وی با تاكید بر روحیات این گروه سنی و با توجه به سابقه كاری اش در مراكز عمومی و كارگاهی می گوید: همه بچه ها باید مورد تشویق قرار بگیرند حتی اگر بتوان كار و اثر آنها را فقط روی دیوار برد. شاندیز همچنین برگزاری جشنواره های نقاشی را با توجه به ارائه پیام های فرهنگی برای ایجاد تحرك موثر و مفید دانست و در همین حال امكاناتی كه همه شركت كنندگان را مورد تشویق قرار دهد را موثر و تاثیرگذارتر و این شیوه را امیدواركننده تر می داند تا هیچ كودكی از انتخاب نشدن سرخورده نشود.شراره زندیان هم درخصوص آثار كودكان می گوید: خلاقیت در بسیاری از آثار به چشم می خورد و آزاداندیشی در كارها دیده می شود. اما این بچه ها همه با عشق و علاقه كار كرده اند و برخی از آنها توانایی های خاصی را ارائه دادند كه نشان دهنده تسلط آنها بر تكنیك بوده است. داوران پس از بررسی آثار در مرحله اول داوری به گفت وگو نشستند.
آنها به اتفاق آثار كودكان ایرانی را نسبت به كودكان خارجی موفق تر دانستند و به دلیل آثار خلاقه در گروه سنی ۴ تا ۷سال برای اهدای جوایز تعداد بیشتری از كودكان این گروه سنی را مستحق دانستند. مریم سیف اللهی فر یكی از داوران جشنواره كه از سال ۷۱ به صورت حرفه ای به آموزش نقاشی كودكان مشغول است، درخصوص اندیشه های این كودكان كه در آثارشان نمود دارد گفت: بچه های شهرهای مذهبی اغلب نگاهی سنتی داشته اند. اما در شهرهای دیگر بچه ها خدا را بیشتر در زندگی روزمره شان دیده اند و خود را در كنار خدایشان راحت تر تصویر كرده اند و از كلیشه دورتر بوده اند و حسی ملموس ارائه كرده اند و این بسیار مهم است كه بچه ها در نقاشی از كلیشه ها دور بمانند و حس خود را راحت تر به تصویر بكشند.
پدرام شاكری از دیگر داوران جشنواره و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی است. وی كه برگزیده چهارمین بی ینال نقاشی معاصر ایران است و مسئولیت هماهنگی داوران را بر عهده دارد می گوید: به دلیل اینكه وضعیت آثار ملاك انتخاب است همین امر انتخاب را دشوار می كند، اصولا قضاوت كار دشواری است خصوصا در گروه سنی پایین تر و با توجه به سابقه داوری در گروه سنی كودك و بزرگسال این كار در گروه سنی كودك دشوارتر خواهد بود. وی با توجه به نگاه جدید كودكان در آثارشان می گوید: یكی از نقاط مثبت در این نمایشگاه دستیابی به نگاه جدید در آثار كودكان است كه به وفور دیده می شود. در حقیقت نوع نگاه ها تغییر كرده است و فرصتی برای این نسل در ارائه آثار خلاقه وجود دارد و می توان به آنها امیدوار بود كه به موفقیت هایی دست پیدا كنند.
وی با اشاره به ملاك داوران بر خلاقیت آثار افزود: هیات داوران در اولین بررسی خود خلاقیت كار را مدنظر داشت و در این چند ساعت كارهای خوبی از نظر تكنیك و خلاقیت انتخاب شده اند.
شاكری آموزش غلط را یكی از عوامل بازدارنده خلاقیت عنوان كرد و گفت: به نظر می رسد بخشی از آثار ماحصل آموزش اشتباه در سیستم آموزش و پرورش است كه سبب سوق دادن كارها به سمت كلیشه می شود و تعدادی از آثاری كه از داوری خارج شده اند ماحصل همین شیوه غلط هستند. وی افزود: در دوره ابتدایی روی بعد خلاقیت اثر كار نمی كنند. به عنوان مثال منظره، كوه و خانه در همه كارها یكسان است.
اما در مراكزی غیر از مدارس بعد خلاقیت بیشتر است. این عدم خلاقیت از نكات بسیار مهمی است كه باید به آن توجه شود زیرا كارهایی كه از مدارس رسیده به شدت گرفتار این مسئله هستند كه باید این مشكل برطرف شود. مه ناز واحدی یكی دیگر از داوران جشنواره كه ۱۲ سال آموزش نقاشی كودك را در سابقه كاری دارد می گوید: بچه ها ذهنی آزاد دارند كه باید به آنها مجال بروز داده شود. وی با اشاره به دخالت مربیان می گوید: تا جایی كه بحث آموزش مطرح باشد مجاز به دخالت هستند و از آن به بعد پس از فراگیری تكنیك باید اجازه دهند تا كودكان خود به تنهایی كار كنند. در بسیاری از این آثار جای دست بزرگسالان دیده می شد كه خود سبب حذف آثار شد.
ماتیسا كازرونی كه تاكنون داوری چند جشنواره كودك از جمله استدلر، هانس كریستین اندرسن و جشنواره اصفهان را بر عهده داشته، بر استفاده از مواد به كار گرفته شده و تكنیك تاكید دارد و می گوید: باید مربیان بدانند كه چه موادی را با چه كاغذی در اختیار كودك قرار دهند و این اولین قدم در آموزش محسوب می شود كه در كودكان زیر ۷ سال مهمترین مسئله در امر آموزش است كه در بین آثار ارسالی از این نظر ضعف هایی دیده شده و در مورد وسایل وضعیت خوبی را نمی بینم.
● داوری پس از دور دوم
در جلسه ای كه داوران پس از دور دوم داشتند همه معتقد بودند كه كار دشوارتر می شود. انتخاب از بهترین ها مطرح بود تا آثار نهایی انتخاب شود. در این دور كه از بین كارهای ارسالی ۲۲۰ اثر در گروه ۷۴ سال باقی مانده بود، داوران باید ۷۰ اثر را از دور داوری كنار می گذاشتند و در ۱۵۰ اثر باقی مانده برای مرحله سوم آثار برتر را انتخاب می كردند. در حقیقت از میان آثار این كودكان، ۱۵۰ نفر به عنوان نفرات برگزیده باید انتخاب می شدند. از طرفی به علت ضعف شدید در آثار خارجی تصمیم گرفته شد به آثار داخلی تعداد جوایز بیشتری اختصاص یابد. آن هم به آثار كودكان ۴ تا ۷ سال. بنابراین به دلیل روحیات خاص كودكان در این سن، قرار شد تا ۶ نفر از این گروه به عنوان برگزیده انتخاب شوند و جوایزی به آنها تعلق گیرد و علاوه بر آن به ۴۸ نفر جوایزی به عنوان جایزه ویژه هیات داوران اهدا شود. اما در بخش جوایز كودكان ۷ تا ۱۲ سال، سه عنوان و برای بخش بین الملل هم سه جایزه در نظر گرفته شد.
صغری زارع از دیگر داوران جشنواره كودك جهان اسلام، كه مدرس دانشگاه آزاد اسلامی و عضو هیات مدیره انجمن نقاشان است، در دور دوم به داوران پیوست و پس از نگاه به آثار كودكان كه در گوشه گوشه سالن موزه زمین را مفروش كرده بود درخصوص آثار می گوید: مشكل سیستماتیك در نحوه آموزش به چشم می خورد. خوشبختانه در سال های اخیر با حضور اساتید و دانشجویانی كه راغب به كار با كودك هستند، شاهد تحولی در این عرصه بوده ایم. وی در ادامه با تاكید بر آموزش صحیح كه سبب رفع معایب و پرداخت صحیح و رشد آثار می شود، می گوید: فقر آموزشی در زمینه هنر كودكان بیشتر در آموزش و پرورش به چشم می خورد. یعنی با ورود كودكان به سیستم آموزش و پرورش خلاقیت در آثار كاهش پیدا می كند و چه بهتر كه این سیستم برای رفع این نقایص از اساتید باتجربه در این عرصه استفاده كند. وی در ادامه می افزاید: در حال حاضر مشاوره ها و روش های تحقیق در برخی مراكز از جمله انجمن نقاشان در حال بررسی است و بحث آسیب شناسی آموزش كشور در بخش ویژه مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرد. با چنین پیگیری هایی در آینده نزدیك شاهد ارائه برنامه هایی موفق خواهیم بود.
فریدون مردانی دبیر جشنواره كه پیش از این دبیر سومین جشنواره بسم الله و مدیرهنری مركز گسترش هنرهای قرآنی بوده و ۱۱ سال سابقه تدریس د ر آموزش و پرورش را دارد درخصوص داوری آثار می گوید: داوران در انتخاب گروه سنی ۴ تا ۷ سال به دلیل وجود خلاقیت بالا متفق القول بودند كه تعداد كارهای برگزیده این سنین باید بیشتر باشد.
از طرف دیگر در بخش آثار بین الملل به دلیل عدم رعایت سن شركت كنندگان و خارج بودن از موضوع، تعداد زیادی از كارها كنار گذاشته شد و اصولا ضعف بیشتری در این بخش به چشم می خورد.
اما در داوری جشنواره نقاط ضعفی به چشم می خورد و آن جدا نبودن بخش كودكان خاص از كودكان عادی بود كه خود نقص كار محسوب می شد و این كارها به دلیل عدم استفاده مناسب از تكنیك و یا عدم تطابق سن نقاش از دور داوری حذف شدند.
از طرف دیگر تاكید بر تكنیك و مواد اولیه در آثار، بدون توجه به شهر ارسال شده و نقاط محروم خود سبب شد تا كارهایی كه از مناطق محروم ارسال شده بود در مقایسه با كارهایی كه صاحبان آنها از امكانات بیشتری برخوردار بودند كنار گذاشته شود و به دور نهایی راه نیابند.
اكرم شاندیز برای از میان بردن اختلاف بین مناطق محروم با مناطق دارای امكانات بیشتر پیشنهاد می كند چنین آثاری با نگاهی جداگانه بررسی شوند. زیرا در میان این آثار شاید برخی از آنها قابلیت نمایشگاهی نداشته باشند اما از افكار خوبی برخوردارند و ما باید راهكارهایی بیابیم كه آنها نیز معرفی شوند و به دلیل محرومیت آثار، افكار خوب حذف نشوند. همچنین باید كودكان معلول جسمی و ذهنی آثارشان جداگانه بررسی شود.
البته نظرات این داور هم سبب شد تا در بخش جنبی نمایشگاه آثاری از این دست قرار بگیرند آثاری به عنوان ایده های خوب. در بعدازظهر دهم مردادماه داوری پایان یافت و منتظر می مانیم تا اجرای اصلی نمایشگاه كه در تاریخ دهم تا ۲۴ شهریورماه در مجموعه فرهنگی تاریخی كاخ سعدآباد شاهد كارهای این كودكان به صورت نمایشگاه عمومی باشیم. اما پیش از برگزاری این نمایشگاه بنا به پیشنهاد كمیسیون ملی آیسیسكو افتتاحیه جشنواره همزمان با هفته فرهنگی آیسیسكو در اصفهان پایتخت فرهنگی جهانی اسلام ۳۰مرداد لغایت ۵ شهریورماه با حضور مسئولین و سفرای كشورهای خارجی برگزار خواهد شد.
به هر تقدیر باید توجه داشت كه هنر می تواند دریچه تخیلات كودكان را بگشاید، چشم دلشان را باز كند و سبب غنی سازی توانایی آنها شود. باید كودكان را باور كنیم و بگذاریم آنها هم حرف هایشان را بگویند و به تصویر بكشند و با قضاوت هایی صبورانه و دقت به ظرایف خاص به داوری آثارشان پرداخت.

گزارشی از داوری اولین جشنواره كودك جهان اسلام
نلی محجوب

منبع : روزنامه شرق