رهنمود رهگشا

سالهاست که ذاکران و مداحان گرانقدر اهل بیت (علیهم السلام) در راه احیای اسلام و پاسداشت ارزش‌های معنوی، حماسی و اخلاقی عاشورا، لباس جهاد تبلیغی را بر تن کرده و با زمزمه‌های عارفانه، مرثیه‌های عاشقانه، ذکر واقعه‌ها و بیان اثر بخش خود، جان‌های مشتاق و عاطفه‌های هر نسل را به واقعه عظیم حماسه حسینی و سیر و سلوک ولایی پیوند داده‌اند. مبلغانی که در هر شرایط و موقعیت، پرچمدار فرهنگ حسینی و نواگر نوحه‌های حماسی و محزون عاشورایی و تبیین کننده زندگی ائمه(علیهم‌السلام) و مصیبت‌ها و رنج‌های آن اسوه ایمان، صبر، تقوا و شجاعت شدند.
ذاکران اهل بیت(علیهم‌السلام) در هر دوره، زمان و مکانی وظیفه پاسداری از فرهنگ علوی و زنده نگه داشتن معرفت عاشورایی را متقبل شدند و با بیان شیوا و منظوم خود و مدح خوبی‌ها و ذم بدی‌ها، جهاد با ظالم و ظلم را سرمنشا اهداف خود قرار داده‌اند. آنان مخاطبان خود را از هر سن و سال با اهداف قیام حسینی و اقامه عدل علوی و زندگی و مجاهدت‌های امامان معصوم (علیهم‌السلام) آشنا کرده‌اند تا جامعه اسلامی همیشه آماده جهاد و شهادت در راه اسلام عزیز و برافراشتن پرچم اقتدار، سربلندی و عزت الهی باشد.
با نبود این همت و تلاش ارزشمند و این بیان احساسی و عاطفی آنان، چه بسا که بسیاری از معارف دینی و روح شهادت‌طلبی و آشنایی با سیره علوی و محبت به اهل بیت (علیهم‌السلام) در پرده فراموشی قرار می‌گرفت. بنابراین نباید نقش مهم و موثر این ذاکران اهل بیت (علیهم‌السلام) را نادیده انگاشت و از کنار آن بی‌توجه گذشته؛ که باید به این اهتمام ارزشمند ارج نهاد و از آن تجلیل کرد.
اما آنچه امروز می‌تواند نقش بارزتر و موثرتری را- با توجه به نیازهای موجود، شرایط مخاطب، موقعیت حساس اجتماعی- ایفا کند همانا بازنگری، تدبر، تامل در روش، بیان، کلام، محتوای مطلب، روش انتقال مفاهیم و مضامین بلند و متعالی، شناخت و معرفت بیشتر و توجه به جوانب این موضوع و کنکاش در زوایای انجام این رسالت ارزشمند تبلیغی است، لذا در راستای این امر مهم که در ایام اربعین سالار و سید شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قرار گرفته‌ایم شایسته است تا با کلام نورانی مقام معظم رهبری- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای- که با بیانات زیبایی در سخنرانی‌های مختلفی مطرح گردیده آشنا گردیم تا راهگشای ذاکران عزیز و محبان معصومین(ع) در این ایام خاص قرار بگیرد؛
۱) امام خمینی(ره) روضه‌خوانی و ذکر مصیبت را احیا کردند:
امام (ره) با ظرافت، آن تصور غلط روشنفکر مآبانه قبل از پیروزی انقلاب را که در برهه‌ای از زمان رایج بود از بین بردند. ایشان جهت‌گیری سیاسی مترقی انقلابی را با جهت‌گیری عاطفی در قضیه عاشورا پیوند و گره زدند و روضه‌خوانی و ذکر مصیبت را احیا کردند و فهماندند که این یک کار زائد و تجملاتی و قدیمی و منسوخ در جامعه ما نیست؛ بلکه لازم است یاد امام حسین(ع) و ذکر مصیبت و بیان فضایل آن بزرگوار- چه به صورت روضه‌خوانی و چه به شکل مراسم عزاداری گوناگون- باید به شکل رایج و معمول و گریه‌آور و عاطفه‌برانگیز و تکان دهنده دلها، در بین مردم ما باشد و از آنچه که هست، قوی‌تر هم بشود. ایشان بارها براین مطلب تاکید می‌کردند و عملا هم خودشان وارد می‌شدند.(۱)
۲) توجه به حرکت‌های عاطفی و استدلالی در ذکر حادثه عاشورا:
بیان ماجرای عاشورا، فقط بیان یک خاطره نیست. بلکه بیان حادثه‌ای است که- همان‌طور که در آغاز سخن عرض شد- دارای ابعاد بی‌شمار است. مبادا کسی خیال کند که در زمینه فکر و منطق و استدلال دیگر چه جایی برای گریه کردن و این بحث‌های قدیمی است! نه! این خیال باطل است. عاطفه به جای خود و منطق واستدلال هم به جای خود، هر یک سهمی در بنای شخصیت انسان دارد. خیلی مسائل است که باید آنها را با عاطفه و محبت حل کرد و در آنها جای منطق و استدلال نیست، نبی وقتی می‌خواهد دعوت خود را شروع کند،‌استدلال فلسفی مطرح نمی‌سازد؛‌بلکه احساس و عاطفه صادق را مطرح می‌کند.
در حرکت‌های معنوی، عاطفه سهم و جای خود را دارد. نه عاطفه جای استدلال را می‌گیرد و نه استدلال می‌تواند به جای عواطف بنشیند.(۲)
۳) نقش عزاداری سنتی در مراسم عاشورا:
من واقعا می‌ترسم از اینکه خدای ناکرده، در این دوران که دوران ظهور اسلام، بروز اسلام، تجلی اسلام و تجلی فکر اهل بیت علیهم‌الصلاه و السلام است، نتوانیم وظیفه‌مان را انجام دهیم. برخی کارهاست که پرداختن به آنها مردم را به خدا و دین نزدیک می‌کند.
یکی از آن‌کارها همین عزاداری‌های سنتی است که باعث تقرب بیشتر مردم به دین می‌شود. اینکه امام فرمودند: “عزاداری سنتی بکنید” به خاطر همین تقریب است.
در مجالس عزاداری نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سر و سینه زدن و مواکب عزا و دسته‌های عزاداری به راه‌انداختن، از اموری است که عواطف عمومی را نسبت به خاندان پیغمبر پرجوش می‌کند و بسیار خوب است. در مقابل، برخی کارها هم هست که پرداختن به آنها کسانی را از دین بر می‌گرداند.(۳)
۴) نفی بدعت‌هایی که به اسلام ضربه وارد می‌کند:
بنده خیلی متاسفم که بگویم در این سه چهار سال اخیر، برخی کارها در ارتباط با مراسم عزاداری ماه محرم دیده شده است که دست‌هایی به غلط آن را در جامعه ما ترویج کرده‌اند، کارهایی باب می‌کنند و رواج می‌دهند که هر کس ناظر آن باشد، برایش سوال به وجود می‌آید. به عنوان مثال در قدیم‌الایام بین طبقه عوام‌الناس معمول بود که در روزهای عزاداری، به بدن خودشان قفل می‌زدند! البته پس از مدتی بزرگان و علما آن را منع کردند و این رسم غلط برافتاد. اما باز مجددا شروع به ترویج این رسم کرده‌اند و شنیدم که بعضی افراد در گوشه و کنار این کشور به بدن خودشان قفل می‌زنند! این چه کار غلطی است که بعضی افراد انجام می‌دهند؟
قمه زدن نیز همین‌طور است. قمه زدن هم از کارهای خلاف است.
قمه زدن، سنتی جعلی است. از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک خدا هم از انجام آن راضی نیست. علمای سلف دستشان بسته بود و نمی‌توانستند بگویند “این کار، غلط و خلاف است.”
امروز روز حاکمیت اسلام و روز جلوه اسلام است. نباید کاری کنیم که آحاد جامعه اسلامی برتر، یعنی جامعه محب اهل بیت(ع) که به نام مقدس ولی عصر ارواحناه فداه، به نام حسین بن علی(ع) و به نام امیرالمومنین(ع) مفتخرند در نظر مسلمانان و غیرمسلمانان عالم به عنوان یک گروه آدم‌های خرافی بی‌منطق معرفی شوند.
امام بزرگوار خط شکنی بود که هرجا انحرافی در نکته‌ای مشاهده می‌کرد، با کمال قدرت و بدون هیچ ملاحظه‌ای بیان می‌فرمود.(۴)
۵) توجه به معارف اسلامی:
امروز جوانان ما با ذهن سیال خودشان سوال‌هایی دارند. این سوالها را نباید حمل بر ایرادگیری کنید. روحانی باید به اندیشه ناب اسلامی از بهترینش، مستدل‌ترینش و قوی‌ترینش مجهز باشد. یک نفر مثل شهید مطهری(ره) یک جامعه دانشگاهی را در مقابل خود به قبول و اذعان و تسلیم وا می‌داشت. در همان دانشکده‌ای که آن بزرگوار تدریس می‌کرد، کسانی بود که به طور صریح، ضد دین تبلیغات می‌کردند و درس می‌گفتند. آن بزرگوار نرفت با آنها دعوا کند و دست به یقه شود. حرف زد، فکر داد، حقایق را گفت؛ از ذهنیت صحیح استفاده نمود و قضا را قبضه کرد.
روضه‌خوانی هم شرایط دارد. مداحی هم شرایط دارد. نوحه سینه زنی خواندن هم شرایط دارد. باید کسانی که اینها را تهیه می‌کنند، می‌سرایند و می‌خوانند مواظب باشند که درست بر طبق معارف اسلامی حرف بزنند تا این سینه‌زنی این روضه‌خوانی و این نوحه خوانی قدمی در راه عروج مردم به اوج قله افکار اسلامی باشد.
باید سعی کنند که از اباطیل و مطالب خلاف و کارهای ناشایسته و بعضی از کارها که وهن مذهب است و حقیقتا شایسته دستگاه حسین بن علی(ع)‌نیست، اجتناب شود.(۵)
۶) سیاست دینی، عبادت دینی:
وقتی که دولت و نظام اجتماعی براساس دین است، مسئولیت مبلغان دین مضاعف می‌شود.
سیاستی که از دین جدا باشد، آلوده است؛ اما سیاست دینی به همان اندازه مقدس است که عبادت دینی.
این قضیه “عدم انفکاک دین از سیاست”، در شکستن هیمنه قدرت‌های ظالم و ناحق، چقدر نقش عظیمی دارد که رهایش نمی‌کنند! روز به روز علیه قضیه “عدم انفکاک دین از سیاست” حرف گفته می‌شود،‌مطلب نوشته می‌شود. البته عده‌ای هم در داخل، گاهی مثل طوطی- که بی‌توجه چیزهایی را تکرار می‌کند- مانند همان حرفها را تکرار می‌کنند. البته بعضی هم اصلا دلشان با بیگانگان است و دین را با کلیت خودش قبول ندارند.
وقتی که به عدم تفکیک دین از سیاست قائل هستید، پس اهل دین باید سیاست را بشناسند و آن را بفهمند و در آن جایی که میدان کار سیاسی است، فعال باشند و در آن جایی که میدان بیان احکام دینی محض است آگاه از امر سیاسی و وضع سیاسی آن را اعلام کنند. سیاست موجب نمی‌شود که انسان حکمی را کتمان کند. سیاست نباید موجب کتمان احکام الهی شود. نخیر؛ به عکس سیاست موجب می‌شود که انسان، احکام و معارف الهی را طوری بیان کند که در نفوس موثر واقع شود و با توجه به همه جوانب ادا گردد. این معنای آگاهی از سیاست برای امر تبلیغ است.

پی‌نوشتها:
۱- ۱۱/۵/۱۳۶۸
۲- ۱۷/۳/۱۳۷۳
۳- ۱۷/۳/۱۳۷۳
۴- ۱۷/۳/۱۳۷۳
۵- ۲۶/۳/۱۳۷۲
محمدرضا غلامی

منبع : روزنامه رسالت