فراتر از مرزها، احداث کارخانه سیمان حماه توسط احداث صنعت

این مقاله در بخش اول به چگونگی شکل‌گیری شرکت احداث صنعت در ایران که می‌تواند به‌عنوان یک الگوی مناسب در کشورهای در حال توسعه به منظور کمک به توسعه صنعتی و تولیدی بیانجامد، می‌پردازد و سپس در مورد کارخانه ۳۳۰۰ تنی سیمان حماه سوریه که توسط احداث صنعت اجرا گردیده است، خواهد پرداخت. در واقع مرور این مقاله نشان می‌دهد که در کشورهای در حال توسعه که عمدتاً با کمبود منابع مالی در بخش دولتی و خصوصی روبه‌رو هستند چگونه با استفاده از راه‌های ابتکاری و تلاش می‌توان ابتدا نیازهای کشور را برطرف نمود و سپس در عرصه رقابت بین‌المللی حضور یافت.
سیمان و فولاد دو ماده اولیه و اساسی برای توسعه به شمار می‌روند. در بسیاری از کشورها در حالی که پول و نیروی انسانی کافی برای توسعه کشور وجود دارد کمبود سیمان و فولاد می‌تواند سرعت اجرای پروژه‌ها را به شدت کاهش دهد، به‌عنوان مثال در دهه ۷۰ میلادی که درآمد نفتی ایران به شدت افزایش یافته بود، تنها کمبود سیمان موجبات توقف و یا کندی بسیاری از پروژه‌های عمرانی را فراهم آورد. در آن زمان عدم وجود امکانات تخلیه و نگهداری، امکان واردات سیمان را نیز با محدودیت روبه‌رو کرده بود و تنها راه ممکن احداث کارخانجات جدید سیمان در کشور بود. این مشکل پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه یافت، تا در سال ۱۳۶۵ وزارتت صنایع تصمیم به ایجاد شرکت احداث صنعت به منظور ایجاد کارخانجات جدید گرفت. شاید در آن زمان پیش‌بینی این موضوع که این شرکت روزی بتواند در خارج از مرزها نسبت به اجرای پروژه‌های احداث کارخانه سیمان اقدام نماید، ایده‌آل و دور از انتظار بود اما به هر ترتیب این موضوع امروز به واقعیت پیوسته است.
● شکل‌گیری احداث صنعت و الگوی استفاده شده:
توسعه صنعتی مستلزم تأمین سرمایه مورد نیاز برای طرح‌های پیش‌بینی شده می‌باشد. به‌طور طبیعی سرمایه‌گذاری صنعتی یا توسط دولت‌ها و یا توسط بخش خصوصی انجام می‌پذیرد. در ابتدای دهه ۸۰ میلادی دولت ایران به دلیل جنگ تحمیلی توان مالی لازم برای احداث کارخانجات جدید سیمان را دارا نبود، بخش خصوصی نیز به دلیل دوره برگشت سرمایه بلند مدت طرح‌های سیمان و نیز به دلیل این‌که قیمت فروش سیمان توسط دولت کنترل می‌شد و این قیمت تکافوی سرمایه‌گذاری‌های جدید را فراهم نمی‌نمود اشتیاقی به سرمایه‌گذاری از خود نشان نمی‌داد. این محدودیت‌ها حتی در شرایط حاضر در بسیاری از نقاط جهان وجود دارد. در شرایط حاضر در بسیاری از نقاط جهان وجود دارد. در این شرایط وزارت صنایع به دولت پیشنهاد نمود حق‌السهم توسعه سیمان ناچیزی بر قیمت فروش سیمان وضع گردد (این حق‌السهم توسعه سیمان هرگز از ۵% قیمت فروش سیمان فراتر نرفت) و وجوهات حاصل برای ایجاد کارخانجات جدید در اختیار شرکت احداث صنعت قرار گیرد. از آن‌جا که قیمت سیمان در ایران تنها در حد ۳% قیمت متوسط جهانی بود این حق‌السهم توسعه سیمان ناچیز هزینه زیادی را بر مصرف‌کننده تحمیل نمی‌کرد. اما از طرف دیگر نقش محرک بزرگی را در دستیابی به توسعه صنعت سیمان بازی می‌نمود. در حالی‌که حق‌السهم توسعه سیمان دریافت شده توسط احداث صنعت سهمی در حد ۱۰ تا ۱۵% سرمایه‌گذاری لازم را تأمین می‌کرد، احداث صنعت با استفاده از تسهیلات مالی داخلی و خارجی و بدون استفاده از بودجه‌های دولتی که غالباً محدود و استفاده آنها مستلزم بوروکراسی شدید است، طرح‌های خود را آغاز نمود. بدین صورت دولت تعهدی در تأمین بودجه طرح‌های سیمان به‌عهده نگرفته بود و تنها در سیاست‌گذاری کلان شرکت و انجام هزینه‌ها نظارت می‌کرد.
● گام‌های نخستین:
ایران کشور وسیعی است که بیش از ۱,۶۴۸,۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. در سال‌های یاد شده علاوه‌بر مشکلاتی که طرح‌های عمرانی کشور از بابت کمبود سیمان با آن روبه‌رو بودند موضوع حمل سیمان به دلیل بعد مسافت و هزینه‌های آن نیز بسیار قابل توجه بود. لذا احداث در تعریف اهداف خود اجرای کارخانجات سیمان در نقاط دور دست و کتر توسعه یافته کشور را نیز ملحوظ نمود این تصمیم موجب نتایجی به این شرح گردید:
۱) توزیع جغرافیائی کارخانجات سیمان در سطح کشور متعادل گردید.
۲) هزینه‌های حمل سیمان جهت طرح‌های در دست اجرا کاهش یافت.
۳) تحویل سیمان در زمان کوتاه‌تری انجام گردید.
۴) فشار بر ناوگان حمل و نقل و جاده‌ها کاهش یافت.
۵)مهمتر از همه، ایجاد فرهنگ صنعتی در نقاط کمتر توسعه یافته بود که سال‌ها در محرومیت و عدم توسعه یافتگی به‌سر برده بودند.
هدف دیگری که در سیاست‌گذاری احداث مدنظر قرار گرفت کسب دانش فنی اجرای کارخانجات سیمان در فرآیند اجرای پروژه‌ها بود، طوری که با توجه به ترتیب شروع پروژه‌ها میزان ساخت داخل از ۴۰% در طرح سیمان خاش به بیش از ۷۵% در سیمان دشتستان افزایش یافت. در زمینه اجرای طرح متخصصین و سازندگان بسیاری در بخش خصوصی به‌ کار گرفته شدند و به‌تدریج توانائی‌های فنی و مالی سازندگان داخلی با حمایت احداث صنعت از رشد قابل توجهی برخوردار شد. جدول (۱) مشخصات طرح‌های اجرا شده توسط احداث صنعت را نشان می‌دهد که شش طرح اول در فاز یک و مابقی در فازهای بعدی اجرا شده‌اند.
در حال حاضر ظرفیت اکثر کارخانجات فوق توسط طرح‌های بهینه‌سازی و یا طرح‌های توسعه افزایش یافته است. اکثر این کارخانجات در طی روند خصوصی‌سازی که در قسمت بعد به آن اشاره می‌شود به بخش خصوصی فروخته شده‌اند و افزایش ظرفیت آنها بعضاً توسط احداث صنعت و توسط بخش خصوصی اجرا گردیده و یا در حال اجرا است. علاوه‌بر کارخانجات فوق سه طرح جدید نیز توسط احداث صنعت با مشارکت بخش خصوصی در حال اجرا می‌باشد. (جدول ۲)
● بهره‌برداری ـ نگهداری ـ واگذاری به بخش خصوصی:
اولین پروژه سیمان احداث صنعت در اسفند ماه ۱۳۷۴ در خاش به بهره‌برداری رسید و سایر طرح‌ها نیز به سرعت و به فاصله کوتاهی پس از آن وارد چرخه تولید گردیدند به‌طوری که در سال ۱۳۸۱ بیش از ۵۵% از ظرفیت جدید تولید شده پس از انقلاب اسلامی در کشور توسط شرکت احداث صنعت محقق گردیده بود و سهم احداث صنعت در تولید سیمان در این سال به ۲۰% ظرفیت کشور بالغ گردیده بود با توجه به توسعه مناسب اقتصادی کشور و افزایش توان اقتصادی و فنی بخش خصوصی از یک طرف و بزرگ شدن دولت از سوی دیگر، قانون‌گذاران طرح تصویب واگذاری واحدهای تولیدی و دولتی به بخش خصوصی را در دستور کار قرار دادند و کلیات این سیاست‌گذاری در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور تدوین گردید. نتایج این سیاست‌گذاری برای شرکت احداث صنعت تکالیف زیر را احداث نمود:
۱) دریافت حق‌السهم توسعه سیمان توسط احداث صنعت متوقف گردد.
۲) شرکت احداث صنعت مکلف به واگذاری کارخانجات در حال بهره‌برداری گردید.
۳) انجام سرمایه‌گذاری در کارخانجات جدید سیمان برای شرکت احداث صنعت محدود و تقریباً ممنوع شد.
قطع دریافت حق‌السهم توسعه سیمان با توجه به ناچیز بودن و نیز عدم نیاز احداث به آن به دلیل درآمد کارخانجات مشکل چندانی ایجاد نمی‌کرد، اما از آن‌جا که احداث صنعت مانند شرکت‌های دولتی مشمول خصوصی‌سازی از بودجه مستقیم دولتی نداشت ممنوعیت سرمایه‌گذاری جدید چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسید. گردانندگان این شرکت بر این باور بودند که بهتر بود به آنها اجازه می‌دادند تا واحدهای فعال خود را واگذار نموده و درآمد حاصل از آن را صرف ایجاد کارخانجات جدید بنمایند. آینده نشان داد که این ایده از جهت و درستی لازم برخوردار بوده است. چراکه پس از به بهره‌برداری رسیدن طرح‌های احداث صنعت برای اولین‌بار و بیش از ۷۰ سال فعالیت، تولید سیمان برای اولین بار در کشور تولید سیمان از مصرف آن فراتر رفت. این موازنه مثبت به مدت ۵ سال ادامه یافت. به هر تقدیر بالاترین درآمد کشور در اجرای قانون خصوصی‌سازی از فروش واحدهای احداث صنعت حاصل و درآمد آن به خزانه دولت واریز گردید.
در شرایطی که ایجاد کارخانجات جدید و یا بهره‌برداری از کارخانجات برای احداث صنعت امکان‌پذیر نبود حضور در بازارهای بین‌المللی تنها راه پیش‌رو برای مدیران و متخصصان احداث صنعت بود که در یک فرآیند بیست ساله ضمن رفع مشکلات صنعت سیمان کشور از تجربه و تخصص روزافزونی در این صنعت برخوردار گردیده بودند.
● حضور در آن سوی مرزها ـ سیمان حماه:
شرکت احداث صنعت در سال ۱۹۹۵ میلادی در مناقصه بین‌المللی اجرای کارخانه سیمان حماه در کشور سوریه با حضور رقبای قدرتمند اروپائی شرکت نمود و موفق به برنده شدن در این مناقصه گردید و در دسامبر ۲۰۰۰ قرارداد احداث کارخانه سیمان به ظرفیت یک میلیون تن در سال در حماه سوریه به مبلغ ۱,۹۶۷,۰۰۰,۰۰۰ دلار منعقد گردید. عملیات اجرائی پروژه با توجه به طولانی شدن روند گشایش اعتبار و تحویل زمین در سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز گردید و در سال ۲۰۰۷ به پایان رسید. با اجرای طرح مزبور ظرفیت تولید سیمان سوریه با ۲۰% افزایش از حدود ۵ میلیون تن به ۶ میلیون تن افزایش یافت. کارفرمای طرح فوق شرکت G.O.C سوریه و مشاور کارفرما شرکت P.E.G سوئیس بوده و پیمانکاران زیر مجموعه احداث صنعت کنسرسیومی از شرکت‌های ایرانی مدیریت احداث، اکسین صنعت، شیم پترو و استپ، مشاور صنعتی شرکت مهندسی هولتک و مشاور ساختمانی شرکت ایرانی سانو بودند. تجهیزات و ماشین‌آلات نصب شده در کارخانه به شرح جدول (۳) می‌باشد.
مجموع تجهیزات مکانیکی نصب شده در محل پروژه بیش از ۱۰,۰۰۰ تن بوده که ۶۷۴۶ تن توسط احداث صنعت در داخل ایران (۵۴%) و در محل سایت (۴۶%) ساخته و نصب گردید و مابقی از فروشندگان معتبر سازنده تجهیزات طبق جدول فوق تهیه و ارسال شده است. تجهیزات الکتریکی طرح حدود ۲۳۰۰ تن، آجر و مواد نسوز به‌کار رفته بالغ بر ۲۹۶۰ تن بوده است. حجم بتن‌ریزی انجام شده در پروژه حدود ۱۴۰ هزار متر مکعب بوده که تقریباً دو برابر میزان طبیعی پروژ‌ه‌های مشابه می‌باشد. علت افزایش حجم بتن‌ریزی افزایش تعداد سنگ‌شکن‌ها به سه دستگاه به دلیل سختی بالای (مواد اولیه سنگ بازالت) پیش‌بینی استفاده از پوزولان به‌عنوان افزودنی و تعداد و حجم سیلوهای سیمان و کلینکر بوده است. از ویژگی‌های این طرح اجرای گالری‌های بالای سر (Overdead gallery) در ارتفاع ۱۴ ـ ۱۲ متری برای انتقلال کابل‌ها و لوله‌های تأسیساتی است که با توجه به شرایط زمین محل اجرای طرح و به منظور جلوگیری از مشکلاتی که در هنگام بارندگی شدید ایجاد می‌گردد این نوع گالری‌ها جایگزین کانال‌های زیرزمینی گردیده است.
با توجه به پیش‌بینی‌های لازمی که در این طرح گردیده است در صورت نیاز به اجرای بهینه‌سازی و یا طرح توسعه در آینده افزایش ظرفیت کارخانه با حداقل سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر خواهد بود.
دقت و کیفیت به‌کار رفته شده در احداث کارخانه سیمان حما به‌نحوی بوده است که مسئولان دولت سوریه از احداث صنعت برای اجرای پروژه‌های جدید و نیز بازسازی کارخانجات قدیمی دعوت به عمل آورده‌اند. علاوه‌بر آن شرکت احداث صنعت، احداث کارخانه سیمان به ظرفیت یک میلیون تن در سال در ماتورین ونزوئلا را در دست اجرا دارد. هم‌چنین پیشنهادهای دیگری را از کشورهای الجزایر و کوبا دریافت نموده است و دور از انتظار نیست در صورتی‌که کماکان از حمایت معنوی دولت برخوردار باشد از جایگاه بین‌المللی ویژه‌ای در زمینه ایجاد کارخانجات سیمان برخوردار گردد

تهیه و تنظیم: مهندس مسعودرضا رضائی اناران

منبع : ماهنامه صنعت سیمان