پیش نویس سند میثاق اصول اخلاقی حرفه روزنامه نگاری

معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش نویس پیشنهادی میثاق اصول اخلاقی حرفه روزنامه نگاری را برای بررسی در اختیار نمایندگان نهادهای روزنامه نگاری کشور قرار داد. این میثاق روز ۲۹ بهمن ماه در سالن همایش های معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به بحث گذاشته خواهد شد.
متن کامل میثاق به این شرح است:
ضرورت تأمین حق همگان برای دسترسی آزادانه به اطلاعات و برخورداری از آگاهی های صحیح و ضروری درباره رویدادها و افکار عمومی، برای آزادی مطبوعات و سایر وسایل ارتباط جمعی در جوامع معاصر، جایگاه برجسته ای پدید آورده و نقش اجتماعی روزنامه نگاران را بیش از پیش، مورد توجه قرار داده است. به همین لحاظ، اهمیت حفظ وحراست آزادی مطبوعات و سایر رسانه ها و ایجاد شرایط مطلوب فعالیت روزنامه نگاران، ایجاب می کند که در فرایند جست وجو، جمع آوری، تهیه و تدوین اخبار و اطلاعات عینی مورد نیاز همگان وهمچنین انتقال و انتشار آنها، موانع محدودیت وجود نداشته باشند و دست اندرکاران مطبوعات و سایر رسانه های عمومی بتوانند بر اساس آزادی های بنیادی عقیده وبیان و اطلاعات، که آزاد مطبوعات را هم در برمی گیرند و در قوانین اساسی و اسناد حقوقی بین المللی پیش بینی شده اند، وظایف حرفه ای خود را انجام دهند.
به بیان روشن تر، حق دسترسی آزادانه همگان به اطلاعات، از ضرورت شناخت شرایط محیط زندگی، برای رفع نیازهای اجتماعی و نگهبانی از مصالح و منافع عمومی، سرچشمه گرفته است و تحقق آن، مستلزم آن است که امکانات تأسیس و فعالیت آزاد مطبوعات و سایر رسانه ها، تأمین و تضمین شوند. به همین جهت با توجه به آن که آزادی مطبوعات و حق همگان برای برخورداری از اطلاعات، با تدارک و اخبار و گزارش های مورد انتقال و انتشار، به وسیله نشریات دوره ای و رسانه های دیگر و از طریق روزنامه نگاران حرفه ای تحقق می یابند. وظیفه اصلی روزنامه نگاران آن است که اطلاعات صحیح، جامع و کامل در مورد تمام موضوع ها و مسائل مربوط به نیازهای اجتماعی و منافع و مصالح عمومی، در اختیار مردم بگذارند و به عبارت دیگر، موظفند تمام اطلاعاتی را که شهروندان برای مشارکت فعال در زندگی یک جامعه مردم سالار به آن ها نیاز دارند، آماده سازند و به آنان عرضه کنند.
بنابراین رسالت اجتماعی روزنامه نگاران، برای آگاهی دهی درباره وقایع و مسائل زندگی جمعی و بازتاب تعامل عقلایی افکار و عقاید همگانی و تشریح و تفسیر و نقد آنها، بر حق دسترسی آزادانه همگان به اطلاعات و بر مبنای آن، بر آزادی مطبوعات و سایر رسانه ها، استوار است.
در عین حال، آزادی روزنامه نگاران برای دستیابی به اخبار و اطلاعات و انتقال و انتشار آنها، ضرورتاً دارای محدودیتهایی است که باید نسبت به رعایت آنها، متعهد و مسوول باشند. پیش بینی وظایف و مسئولیت های اجتماعی روزنامه نگاران در قوانین و مقررات حقوقی و مجموعه های اصول و معیارهای اخلاقی حرفه ای روزنامه نگاری، به همین منظور، صورت می گیرد. اما در کار پراهمیت روزنامه نگاران، تحقق وظایف و مسؤولیت های اجتماعی آنان در صورتی امکان پذیر است که شرایط استقلال و شرافت حرفه ای آنها تأمین شده باشند وبه این منظور، توجه به حقوق و امتیازهای معنوی واجتماعی روزنامه نگاران نیز ضروری است.
● حقوق و امتیازهای روزنامه نگار
۱) روزنامه نگار با توجه به رسالت اجتماعی خود باید از حق دستیابی آزادانه به همه منابع خبری و آزادی انجام بررسی ها و تحقیق های ضروری درباره تمام رویدادهای زندگی عمومی، برخوردار باشد. بنابراین محرمانه بودن امور عمومی یا خصوصی، جز موارد استثنایی مشخص شده از طریق قوانین و مقرارت ملی، نمی تواند در برابر وی مطرح شود.
۲) اصل استقلال عمل تحریریه مطبوعات و سایر رسانه های همگانی، از امتیازهای معنوی مهم روزنامه نگاری است و هیچ نوع فشار و اجبار درون سازمانی (از سوی صاحبان و مدیران) یا برون سازمانی (از سوی مقامات دولتی و مؤسسات اقتصادی)، برای اثرگذاری بر چگونگی مندرجات و محتویات آنها قابل قبول نیست.
۳) روزنامه نگار حق دارد در انجام کار حرفه ای خویش از پیروی هر شیوه ای که با خط مشی رسمی نشریه یا رسانه دیگر محل کار او پیش بینی شده با پیمان جمعی کار حرفه ای وی، مغایرت داشته باشد، خودداری کند.
۴) روزنامه نگار را نمی توان مجبور کرد که بر خلاف اعتقاد و وجدان خود، به اقدامی حرفه ای دست بزند و عقیده ای ابراز دارد. به همین لحاظ، اعمال هر گونه فشار حرفه ای و سیاسی در مورد چگونگی فعالیت وی، ممنوع است.
۵) «قید وجدانی» حرفه روزنامه نگاری، که در قوانین و مقررات مربوط به استقلال این حرفه و یا در اصول اخلاقی آن پیش بینی می شود، مستلزم آن است که بتواند در صورت تعطیل، واگذاری یا فروش مؤسسه مطبوعاتی یا رسانه ای محل کار خود و یا تغییر خط مشی آن، به صورتی که به شرافت حرفه ای یا حیثیت اجتماعی او لطمه وارد کند، استعفاء دهد و غرامت دریافت نماید.
۶) استقلال عمل هیأت تحریریه مطبوعات یا رسانه های همگانی دیگر ایجاب می کند که از هر گونه تصمیم مهمی که زندگی مؤسسه مطبوعاتی یا رسانه ای محل کار آن را تحت تأثیر قرار می دهد، مطلع شود. این هیأت پیش از تصمیم نهایی راجع به هر اقدام مربوط به ترکیب اعضای تحریریه ـ استخدام، اخراج، انتقال و ارتقای روزنامه نگاران ـ مورد مشورت قرار می گیرد.
۷) مشارکت روزنامه نگاران در مالکیت و مدیریت مؤسسات مطبوعاتی و رسانه ای و موافقت آنان برای انتخاب مسؤولان و مدیران تحریریه، که در بسیاری از کشورهای جهان اعمال می شود، از لوازم مهم و ضروری استقلال حرفه روزنامه نگاری به شمار می آید.
۸) روزنامه نگار با توجه به نقشها و مسؤولیت های اجتماعی خود، نه تنها حق استفاده پیمان جمعی کار روزنامه نگاری، بلکه حق برخورداری از قرارداد شخصی تضمین کننده تأمین مادی و معنوی کار حرفه ای و نیز دریافت دستمزد مناسب و منطبق با نقش اجتماعی خویش در جهت حفظ استقلال اقتصادی خود را داراست.
۸) آزادی روزنامه نگاران برای تأسیس انجمنها و اتحادیه های حرفه ای، مشارکت آزادانه در فعالیت های این تشکل ها و برخورداری از حمایتهای صنفی آن ها، که در جهت تأمین و تضمین حقوق مادی و معنوی حرفه روزنامه نگاری صورت می گیرد، از حقوق مسلم اعضای این حرفه شناخته می شود.
۹) تشکیل نهاد مستقل نظارت بر صدور کارت هویت حرفه ای روزنامه نگاران، به منظور تعیین سلسله مراتب شغلی و مسؤولیتها و مقام های تحریریه ای آنان که با همکاری انجمن ها و اتحادیه های روزنامه نگاری از یک سو و سازمان های صنفی صاحبان و مدیران مؤسسات مطبوعات و رسانه ای از سوی دیگر، اداره می گردد از حقوق مهم روزنامه نگاران محسوب
می شود.
۱۰) کمک مؤسسات مطبوعاتی و مؤسسات رسانه ای دیگر به آموزش تخصصی روزنامه نگاران و شرکت دادن منظم و پیاپی آنان در دوره های بازآموزی حرفه ای، که معمولاً در پیمانهای جمعی کار اعضای هیأت تحریریه هم پیش بینی می شود، باید برای پیشرفت سطح کیفی فعالیت روزنامه نگاری مورد حمایت قرار گیرد.
۱۱) حمایت از حقوق آفرینندگی فکری روزنامه نگاران، که معمولاً در قوانین موضوعه مربوط به حقوق مؤلف و مالکیت معنوی و در پیمان های جمعی کار حرفه روزنامه نگاری نیز بر آن تأکید می گردد، باید در تأمین و تضمین حقوق مادی و معنوی آنان در این زمینه، طرف توجه خاص واقع شود.
۱۲) ارج گذاری به مشارکت زنان در کار حرفه ای روزنامه نگاری، مقابله با هرگونه تبعیض در استخدام و ارتقای شغلی روزنامه نگاران زن، تشویق و گسترش همکاری آنان، با هیأت های تحریریه مطبوعات و سایر رسانه ها به تقویت استقلال این حرفه کمک می کند.
۱۳) برای تأمین و حفظ آزادی و استقلال حرفه روزنامه نگاری، حمایت حقوقی از امنیت و آسایش شغلی روزنامه نگاری و جلوگیری از تهدید جسمی و جانی آنان، از طریق قوانین ملی و مقررات حقوقی منطقه ای و بین المللی، اهمیت فراوان دارد.
۱۴) اصول اخلاقی مندرج در این میثاق از منابع عمده تصمیم گیری
شورای عالی رسانه ها ورسدگی به تخلفات اخلاقی و حرفه ای روزنامه نگاری است.
۱۵) این میثاق به تأیید اعضای حرفه روزنامه نگاری و نهادهای حرفه ای و صنفی آنها می رسد و شورای عالی رسانه ها مسؤول نظارت بر اجرای آن است.
● وظایف و مسئوولیت های روزنامه نگار
۱) روزنامه نگار برای کسب آگاهی در مورد وقایع و مسائل اجتماعی و تشریح و تحلیل و نقد و تفسیر آزادانه آنها، بر مبنای حق همگان برای شناخت حقایق، باید به واقعیتهای عینی توجه کند و اخبار و اطلاعات صحیح ودقیق و مقاله ها و تفسیرهای منطقی و منصفانه در اختیار خوانندگان بگذارد.
۲) در کار روزنامه نگاری، خبر باید به منزله یک خدمت اجتماعی و نه یک کالای بازرگانی، نگریسته شود. به همین جهت، روزنامه نگار در انجام وظایف حرفه ای خویش نه تنها در برابر صاحبان و مدیران مطبوعات، بلکه در مقابل جمع وسیع خوانندگان و منافع و مصالح عمومی جامعه نیز مسئوولیت دارد و این مسئوولیت اجتماعی ایجاب می کند که در شرایط و اوضاع و احوال مختلف، همیشه بر اساس وجدان اخلاقی خاص خود عمل نماید.
۳) روزنامه نگار باید به صحت عمل حرفه ای خویش توجه ویژه داشته باشد و تنها اخبار و اطلاعاتی را که منشاء و منبع آنها مشخص است، منشر کند و در صورت لزوم قید رعایت احتیاط نسبت به صحت آنها را نیز یادآور شود.
۴) سرقت ادبی، مخدوش ساختن متنها و سندها و حذف اطلاعات اساسی مربوط به رویدادها، باید درکار روزنامه نگاری همیشه مذموم و مطرود باشند و برای به دست ‌آوردن اخبار و اسناد و عکسها، شیوه های نادرست و غیرقانونی، بکار گرفته نشوند.
۵) روزنامه نگار وظیفه دارد، زمان دقیق انتشار اخبار و گزارش ها یا تفسیرها و مقاله هایی را که طبق تصمیم دست اندرکاران و افراد ذی آنها باید در ساعت ها یا روزهای آینده منشر شوند، رعایت کند واز چاپ و پخش پیش از موقع آن ها، پرهیز نماید.
۶) شرافت حرفه ای روزنامه نگار ایجاب می کند که از پذیرش هر گونه پاداش مادی غیرقانونی و نامشروع، برای پیشبرد مقاصد خصوصی مغایر با منافع و مصالح عمومی، خودداری کند.
۷. روزنامه موظف است شغل روزنامه نگاری را با کار بازرگانی یا فعالیت تبلیغ سیاسی، به هم نیامیزد و از آگهی دهندگان هیچ دستور و پاداش مستقیم یا غیر مستقیمی نپذیرد.
۸) آزادی و استقلال حرفه روزنامه نگاری مستلزم آن است که روزنامه نگار از قبول هر گونه فشار و تهدید برای انتشار یا عدم انتشار مطالب و یا تغییر محتویات آنها، خودداری کنید و همیشه از خط مشی عمومی هیأت تحریریه و اصول شرافت حرفه ای خویش، تبعیت نماید.
۹) روزنامه نگار باید کمک به برخورداری همگان از اخبار و اطلاعات صحیح و مؤثر، هر مطلب منتشر شده ای را که نادرستی آن مشخص می شود، تصحیح کند و به حق جواب خوانندگان وافراد ذی نفع در مورد مندرجات و محتویات نشریات و سایر رسانه ها، احترام بگذارد.
۱۰) احترام به استقلال و حاکمیت ملی، نظم وامنیت عمومی و همچنین آسایش، سلامت وآرامش روانی جامعه و دفاع از منافع و مصالح همگانی و حراست نهادهای قانونی حکومت مردمی، از وظایف اجتماعی مهم روزنامه نگار بشمار می روند.
۱۱) روزنامه نگار باید به اصول دینی و معتقدات مذهبی، آداب و سنن قومی و ملی، مبانی اخلاق حسنه و عفت عمومی، همیشه احترام بگذارد و هر گونه گرایش به تبعیض جنسیتی، نژادی، عقیدتی و قومی و تبلیغ خصومت آمیز در این زمینه ها و همچنین تشویق و تحریک به جنگ تجاوز کارانه و توسعه طلبانه نسبت به کشورهای دیگر، خودداری کند.
۱۲) کوشش در راه حفظ صلح و آرامش بین المللی و همزیستی مسالمت آمیز ملتها، مقابله با گسترش وسایل و ادوات کشتار جمعی، مانند سلاح های هسته ای و شیمیایی و میکروبی، جلوگیری از آلودگی محیط زیست و مبارزه علیه سلطه فرهنگی و ارتباطی جهانی از
رسالت های مهم روزنامه نگاری است.
۱۳) روزنامه نگار باید برای پاسداشت ارزشهای جهانی بشریت و از جمله اصول دموکراسی، حقوق بشر، آزادی های بنیادی، حق توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشورها و پشتیبانی از جنبشهای آزادی بخش و همچنین گوناگونی زبان ها و فرهنگها، احترام خاص قائل شود و برای تنش زدایی در روابط منطقه ای و بین المللی و کمک به گفت و گوی فرهنگها و تمدنها، از هیچ کوششی دریغ نورزد.
۱۴) احترام به حیثیت شخصی و حریم خصوصی افراد، خودداری از توهین و تهمت و افترا نسبت به اشخاص، حمایت خاص از حقوق زنان، کودکان و نوجوانان و جلب کمک به سالمندان و بیمران و نیازمندان از وظایف مهم روزنامه نگاران محسوب می شوند.
۱۵) روزنامه نگار موظف است ضمن دفاع از آزادی خبر و تفسیر و انتقاد، اسرار حرفه ای خود را حفظ کند و از افشای اطلاعات و اخباری که به صورت محرمانه به دست می آورد، به جز مواردی که با حکم دادگاه مشخص می شوند، خودداری نماید.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات