گفته ها و ناگفته های فرش

كارگاه هاتعطیل و فرشبافان ورشكست !؟
_مواد اولیه نامرغوب ، تك بافی ، استفاده از رنگهای شیمیایی ،قیمت گذاری غیر واقعی ، ارزیابی نامناسب ، و حضور افراد غیر كارشناس از مشكلات عمده تولید فرش دستباف در ایران است رقبای خارجی ....
_بافندگان فرش دستباف در منطقه مهربان ۷هزار نفرهستند و میزان تولید ات سالانه فرش در منطقه مهربان ۱۲۶۰۰۰۰۰۰مترمربع است (همانجا)(یكصدو بیست و شش میلیون مترمربع )
_ ارزش تولیدات فرش منطقه مهربان ۹۴میلیارد و ۵۰۰میلیون ریال است و قیمت مواد اولیه برای هر متر مربع ۲۵۰هزار ریال و در آمد هر بافنده فرش روزانه ۱۵هزار ریال است كه به هیچ وجه درآمد مناسبی نیست ...
_برای حضور دوباره در بازار جهانی و ساماندهی دوباره این هنر و صنعت باید با افزایش كیفیت بالای تولید به مقابله با كمیت بالای تولید فرش رقبای خود بپردازیم و از این طریق خود را صاحب اصلی بازار مطرح كنیم و بهره گیری از نتایج طرح ها و تحقیقات مرتبط علمی همراه افزایش تولیدات با كیفیت و بازاریابی بازار جهانی فرش دوباره تصاحب نمود . هر متر مربع فرش دستباف مهربان در اورپا به ۲۰۰الی ۲۵۰دلار و در امریكا به ۲۲۰الی ۲۷۰دلار فروخته می شود (همانجا) یاد حكایتی افتادم كه گویند: روزی مردی را به جرم شرب خمر پیش قاضی بردند و قاضی وی را به تحمل هزار تازیانه جزا داد و امر به اجرای حكم نمود .
مرد گفت : ای حاكم مگر تازیانه هم هزار باشد كه به نوع بشر نواخته شود !؟ قاضی برآشفت و گفت: این یاوه گو را ببرید و حكم بجا آورید .
مرد گفت : ای حاكم ترا چه ملامت كنم ، چرا كه نه در جمع مستان بوده ای كه رسم بدانی و نه قمار كرده ای كه حساب خوانی !یكصدو بیست و شش میلیون متر مربع تولید فرش ؟؟مطالب فوق كه از گفته های یك مسئول تعاونی فرش دستباف می باشد دارای موارد قابل تعمقی است كه بنابه ضرورت بایستی مورد تحلیل قرار بگیرد چرا كه اكنون از چندین سال قبل بصورت تكراری در تمام محافل طرح می گردد بدون اینكه یك بررسی كارشناسانه در آن صورت پذیرد . اولا لازم است بدانیم كه در یك تولید متوسط ما بر چه اساسی باید ارائه آمار نماییم كه تقریبا معیار های قابل قبولی داشته باشد و لاجرم جهت اطلاع میانگین تولید ۷ هزار كارگر بافنده را در سال به عرض خوانندگان عزیز برسانم اگر میانگین فرش تولیدی را در رجشمار ۳۰ محاسبه كنیم تولید سالانه تعداد ۷۰۰۰ بافنده بطور میانگین ۱۴۷۰۰۰ متر مربع می گردد كه هر متر مربع فرش مهربان در بازار ۸۰ هزار تومان كمتر نیست و با این حساب درآمد سالانه آن ۱۱۷۶۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال معادل یكصد و هفده میلیارد و شصت میلیون تومان می گردد كه سرانه متوسط هربافنده ۱۶۸۰۰۰۰۰ریال سالانه و نزدیك به چهل و هفت هزار ریال روزانه می باشد . (در حالی كه رجشمار فرش مهربان در كمتر از ۲۰ بافته می شودو كاركرد در ۸ ساعت محاسبه گردیده )
گفته ها و نگفته ها
اگر نسیان و فراموشی گریبان گیرمان نباشد در بدو تاسیس تعاونیها ی فرش روستایی وظایفی سنگین بر عهده این ارگانها نهاده شد ، تا جایی كه در اساسنامه آنها نیز به صراحت بر این اصول تاكید شده است كه متاسفانه بعللی كه در آغاز مقاله نقل قول گردیده است این اهداف نه تنها به بار ننشست بلكه منجر به ورشكستگی و حتی تعطیلی نیز گردید .بر اساس تعریف در فصل اول كه می گوید : شركت تعاونی تولیدكنندگان فرش دستباف روستایی ... و نوع آن تولیدی است .حداقل ۵۱درصد سرمایه آن بوسیله اعضا تامین می گردد. در ماده ۳با ۹بند و ۴تبصره تهیه و یا تبدیل انواع مواد اولیه ،ابزار كار تجهیزات .. مورد نیاز اعضا ..... خرید و تامین ایجاد یا اجاره كارگاهها و كارخانجات تولیدی فرش وصنایع جانبی ارائه آموزش نظارت كنترل كمی و كیفی بر تولیدات اعضا تا مسائل رفاهی وبهداشتی و تسهلاتی و غیره می پردازد .با عنایت به موارد فوق اكنون باید اذعان نمود كه برای تحقق هریك از بند های مندرج فوق باید با كارشناسیهای دقیق برنامه ریزی كرده تا بتوان به اهداف رسیده یا حداقل نزدیك شد كه نه تنها به هیچ یك از برنامه های مندرج در این اساسنامه دست نیافته ایم بلكه در مواردی نیز برخی از سرمایه های فرهنگی و محصولات مخصوص روستایی را از دست داده ایم و از همین روزنه بهانه را به دست رقبای خارجی داده و میدان تولید معمولات روستایی خود را تنگ و میدان گسترش این بافته ها را به رقبای خود نهاده ایم كه می توان آذربایجان و تركیه را (خصوصا تركیه ) با سامان بخشیدن به تولیدات روستایی خود عرصه را برای گسترش صنایع دستی خود در جهان هموار سازد . بنابر این كسانی كه دستی در فرش دارند باید بپذیرند كه قشر وسیعی از جامعه ما از این حرفه امرار معاش می نماید لذا اگر در اتخاذ تصمیمی در این امر شركت می نماید باید ضریب خطای این برنامه را به حداقل برساند تا آسیبی به نظام تولید ی وارد نشود وسرمایه هایی نیز به هدر نرود و این میسر نبوده مگر اجرای صحیح برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی دقیق در حیطه فرش .تقلب وقتی در یك صنعت جان می گیرد كه اركان اصلی آن صنعت نه تنها از دانش كافی برخوردار نباشند بلكه عوامل كنترلی استانداردی در امر تولید نظارت نداشته باشند لذا صنعت فرش نیز از معدود صنایعی بوده كه از دیر باز مورد هجوم متقلبان قرار گرفته و هم اكنون نیز ادامه دارد . مواد نامرغوب بطوركلی از دو مجرای عمده وارد صنعت فرش می گردد . یكی نداشتن علم كافی در چگونگی تشخیص مواد سالم ازنا سالم كه تبحر و تجربه در شناسائی آن كمك فراوانی به صاحبان حرفه می نماید غیر از مواد، مسائلی از قبیل نوع طرح ،سبك بافت ،رنگ نیز در نوبه خود از اهم موارد بشمار می رود . كه معمولا این مورد صاحبان اصلی این حرفه را چندان تهدید نمی كند چرا كه بعلت سوابق و تجارب كاری از عهده این امر بر می آیند و در مجتمع های كارگاهی فرش مدیران مطلع و آشنا به اصول قرار دارند كه حرفه اكثر این صنایع موروثی بوده و نبض كار را همواره در دست دارند .فرش تولیدی بخاطر داشتن اعتبار از كیفیت بالائی برخوردار خواهد بود و مشتریان بخصوص و معتبری را در پی خواهد داشت هر چند كه نوسانات بازار در امر تولید این افراد تاثیر گذار می شود ولی نمی تواند از كار اصلی آن بازد ارد . دسته دوم شامل قشر وسیعی از بافندگان را شامل می گردد كه مروج اصلی تقلب و اخلال در تولید هستند كه این دسته از دوجهت قابل بررسی می باشد
۱_ كسانی كه دانش كافی ندارند و نیك و بد مواد را نمی توانند تشخیص دهند لذا بدلایل فراوان رو به تولید آورده اند یا خود را در راس امری كه علم كافی در آن ندارند قرار داده اند كه كاری ترین ضربه نیز از جانب این قشر وارد می گردد كه به آن تولید دیمی می گوییم وگاهی نیز توسط تولید كنندگانی كه می خواهند با كاستن از كفیت كمیت كالای خود را بالا ببرند و به سود بیشتر نائل آیند
_ تك بافانی كه به علت ضیق مالی اقدام به تهیه مواد برای بافت فرش می نمایند كه موجب فراهم آوردن بستر مناسب برای عرضه مواد نامرغوب می گردند .این امر در سایر ركن های فرش نیز ایجاد خلل می نماید از جمله طرح ، رنگ ، مواد و غیره كه متاسفانه به هیچ وجه مركز كنترلی نیز در این مورد وجود ندارد.تولید ما امروز بدون هیچگونه برنامه ریزی در یك مجرای خودرو جریان دارد و پندار چنین است كه وقتی صحبت از تولید فرش می شود چند دار بر پا می كنند و تعدادی نیز بافنده جمع وجور كرده و خلاصه با رنگ كردن مقداری پشم و آخرالامر گیر آوردن (دزدیدن ) چند نقشه فلان قلم یك خط تولیدی براه می افتد و با به به و چه چه بسیار وامی نیز دست وپا می شود و بعد از تولید هزاران متر فرش در موعد وام باید مرثیه سرائی آغاز نمود و از كیفیت وكمیت صحبت كرد . و حتما این گونه تولیدات صاحبان اصلی صنایع فرش را آزار خواهد داد و آنان را از رسیدن به یك بازار مناسب و شایسته فرش ایران باز خواهد داشت . در بیشتر مصاحبه ها صحبت از دستیابی به بازارهای جدید به میان آمده است . كه چه ؟ آنجا را بیابیم و فرشهای كیلوئی بفروشیم .امروز تبیین اقتصادی تولید فرش باید كاملا كارشناسانه باشد . امروز تبعیت و دنباله روی كوركورانه بدون داشتن برنامه و توجیه رو به شكست است و هرسرمایه ای كه بدون برنامه ریزی و دنباله روی سنتی بنا نهاده شود فرو خواهد ریخت مصداق آن نیز عدم موفقیت تعاونیهای فرش می باشد كه همه چیز داشتند به جز علم و تجربه !
همه اركان فرش تعیین كننده است مواد ، رنگ ،طرح ، بافت ، فروش سستی و كم دانشی در هریك از موارد فوق نمی تواند چشم انداز دیگری را امیدوارانه تبیین كند .
تك بافی: گاهی مسئله تك بافی در اقتصاد فرش مطرح می شود كه آنرا نیز در جرگه اختلال در امر تولید به حساب می آورند .اگر نیك بنگریم تك بافی یك قضیه امروزی نبوده بلكه از دیر باز آغازی داشته است . ما در تاریخ فرش تك بافان با مهارتی داشته ایم كه بافته های هركدام از آنها از معدود فرشهایی بوده است كه مورد توجه قرار گرفته است و غیر از آن برخی از اقشاربه علتهای مختلف با بر پا كردن دار قالیبافی بطور خانوادگی برای تامین معیشت زندگی خود اقدام به بافت قالی می نمایند كه اصولا افرادی مقید به حیای جامعه نیز هستند و این نمی تواند موجب اخلال در تولید گردد اگر ما بخواهیم یك سازماندهی در جامعه فرش پدید آوریم می توانیم این افراد را با شناسائی تحت پوشش یك سازمان قرار داده و با صادر كردن شناسنامه دركیفیت تولید آن نظارت نماییم تا فرش تولیدی در مجرای اصولی بافته شده و به قیمت واقعی به فروش برسد . البته لازم به ذكر است كه این قشر از قالیبافان جزی اقشار آسیب پذیر جامعه نیز به حساب می آید . آنچه در ارتباط با تك بافان آسیب جدی به تولید فرش وارد می آورد وجود دلالان یا همان واسطه های مواد ،نقشه و رنگ بوده كه در محلات یا بازار بعنوان رابط عمل می نمایند و عدم دسترسی بافنده به یك مركز اطلاعاتی (كه این دلال نقش مركزاطلاعاتی را بر عهده دارد ) لاجرم از راهنمایی این افراد تیعیت نموده و هر آنچه او صلاح بداند عمل می نماید در این میان در هیچ ارگانی نیز شناخته شده نبوده ودرآمد هنگفتی نیز به جیب سرازیر می كند تا جائی كه در بافت و فروش حرف این دلالان تعیین كننده بوده و برای بافنده نقش كلیدی دارد . نبود یك سازمان نظارتی در امر تولیدیا یك مركز اطلاع رسانی و سرخوردگی بافنده از عملكرد تعاونی ها موجب رشد یك قشری قوی بنام دلال را گردیده است كه هیچ مسئولیتی نیزدر كمیت و كیفیت كالا ندارد .
استفاده از رنگهای شیمیایی: طرح مطلبی به عنوان استفاده از رنگهای شیمیایی موجب پایین آمدن كیفیت فرش كردیده یك مطلب واهی به نظر می رسد . ما در رنگ نیز مثل سایر موارد فرش مشكل داریم چرا كه رنگ نیز به ویروس تقلب مبتلا گردیده و با عرضه كردن رنگهای با كیفیت پایین یا ناشناخته بودن كارخانه تولیدی و برچسب معتبر ضربات مهلكی به فرش ایرانی وارد ساخته است . رنگ نیز در یك آشفته بازار وارد میدان می شود و باز بی تجربگی برخی از اهل حرفه مورد سو’ئ استفاده قرار می گیرد و از دو جنبه قبل بررسی می باشد
۱_ نداشتن علم كافی رنگرز در شناخت مواد نوع رنگ چگونگی تركیب رنگ و حتی نحوه رنگرزی
۲_ استفاده آگاهانه از مواد نامرغوب به علت ارزان بودن چرا كه تفاوت قیمت در انواع رنگ فاحش بوده و داشتن جنس مشابه در بازار این امكان را برای رنگرز فراهم می آورد . البته اتحادیه رنگ و رنگرزان نسبتا از سابقه طولانی برخوردار بوده كه می تواند با برنامه ریزی ها از طریق مجامع صنفی كنترل كیفیتی و نظارتی بر عملكرد این صنف داشته باشد .رقبای تولید كننده خارجی: وقتی كه تولید فرش در داخل از عدم هماهنگی برخوردار بوده و فاقد چشم انداز روشن می باشد بالطبع رقبای خارجی از این ناهماهنگیها نهایت استفاده را نموده باسودجستن از امكانات بالقوه سعی در تسخیر بازار های فرش ایرانی خواهند نمود و این مطلب بارها گفته شده تا بصورت یك حقیقت مورد پذیرش قرار گرفته اما مسئله ظریفتر قضیه این است كه ما بعنوان داعیه اصلی از كدامین برنامه ریزی های موفق آنان استفاده نموده ایم . اطلاع رسانی این امر دربین صاحبان صنایع در چه حدی بوده است ؟ از رموز موفقیت آنان تا چه اندازه الگو برداری نموده ایم ؟ تنها یك مورد را دراین مقاله كوتاه به عرض می رسانم كه حداقل كاری كه آنها كرده اند ضمن استفاده از فرشهای موفق ما كه با چشم باز از بهترین الگوهای فرش ایران باتكنیك كار بالا عمل نموده اند بلكه از كارهای سنتی خود نیز حمایت نموده وبه بافته های سنتی خود ارتقا بخشیده با استفاده از رنگ و طرح مناسبترین جای گزین به بافته های تحلیل رفته ایرانی جا باز كرده اند . اكنون در كدام روستا فرش سنتی همان منطقه بافته می شود ؟ امروز در كدام منطقه گوراوان های معروف آذربایجان بافته می شود ؟ قالیهایی كه چون ستاره می درخشیدندو هرچه زمان می گذشت زیباتر جلوه می نمود كه تماشای آن سیری ناپذیر بود .
به امید افقی روشن برای تسخیر قله هنر جهان و با آرزوی مجد و عظمت همیشگی به این هنر با شكوه انسانهای بزرگ .
محمود روفه گرحق
تبریز بهمن۱۳۸۳

منبع : پایگاه اطلاع رسانی فرش ایران