مواد توهم زا

به گروهی از مواد اطلاق میشود که مهمترین اثر آنها ایجاد تغییرات اساسی در حالات روانی رفتاری مشخص بویژه ایجاد توهم و اوهام بصری و اختلالات حواسی است . بیش از ۱۰۰ ماده توهم زای مختلف با ساختارهای متفاوت مولکولی شناخته شده است .
▪ مشهورترین مواد این گروه شامل :
الف) ارگوت ergot و ترکیبات مربوط به آن ( مانند اسید دی اتیل آمید لایزرجیک یا LSD و همچنین دانه های نیلوفر morning glory speed )
ب) فنیل آلکیل آمینها مانند مسکالین (STP) و ۲و ۵ دی متوکسی – ۴ متیل آمفتامین و MDMA (یا ۳و ۴ متیلن دیوکسی متامفتامین )که وجد یا extasy نامیده میشود ( نامهای دیگر آن در پایان ذکر خواهد شد ) .
ج) ایندول آلکالوئیدها : مانند سایلو سایبین(psilosybin)و DMT یا دی متیل تریپتامین
این گروه شامل فن سیکلیدین (pcp) و حشیش (THC) نمیشود هرچند این مواد میتوانند اثرات
توهم زا ایجاد نمایند ولی جداگانه مورد بحث قرار میگیرند زیرا از نظر سایر تاثیرات روانی و رفتاری تفاوتهای چشمگیری دارند .
مصرف مواد توهم زا حتی درکسانی که نشانه های وابستگی کامل را دارند , اغلب به چند بار در هفته محدود میشود .به دلیل نیمه عمر طولانی و مدت اثر گسترده اکثر این مواد , اشخاصی که به این مواد وابستگی دارند , اغلب ساعتها یا روزهای متمادی صرف مصرف و رهایی از عوارض آن میکنند . البته مدت اثر بعضی از این مواد مثل DMT کوتاه است.
با وجود آگاهی از عوارض نامطلوب مواد توهم زا ( مانند اختلال در حافظه در جریان مصرف و تجربه وحشتناک یا Badtrip که به صورت واکنشهای وحشت زدگی یا واکنشهای تاخیری است). ممکن است مصرف آن ادامه یابد . در تجربه وحشتناک یا Bad trip بیمار احساس میکند که گوئی تجربه توهم زایی اش هرگز به پایان نخواهد رسید .
بعضی از مصرف کنندگان MDMA ( اکستازی) که یک داروی فعال کننده با اثرات توهم زاست, گزارش داده اند که روز بعد از مصرف آن دچار خماری شده اند که مشخصه آن بیخوابی , خستگی , خواب آلودگی , درد ماهیچه های آرواره بعلت به هم فشردن دندانها , از دست دادن تعادل و سردرد است . مصرف کنندگان مواد توهم زا رفتارهای خطرناکی از خود بروز میدهند که بدلیل فقدان بینش و اختلال در قضاوت است مانند پریدن از پنجره ساختمان تحت تاثیر این باور که میتوان پرواز کرد یا خارج شدن از اتومبیل در حال حرکت با این باور که اتومبیل متوقف است .
در مصرف این مواد حالتی به نام synesthesia یا جابه جایی حسی رخ میدهد به این معنی که مصرف کننده صداهارا میبیند یا رنگها را میشنود و . . . بعد از مصرف این مواد علائم زیر ایجاد میشود:
اتساع مردمکها , تپش قلب , تعریق , افزایش ضربان قلب ,رعشه , تیره شدن دید و ناهماهنگی حرکتی. لازم به ذکر است که این نشانه ها نباید ناشی از یک بیماری جسمانی بوده و نباید بایک اختلال روانی دیگر توجیه بهتری داشته باشد .
توهمات معمول از نوع بینایی بوده , اغلب شامل شکلها یاتصاویر هندسی و گاهی اشخاص یا اشیاء است گاهی مصرف کنندگان رنگ ها را بصورت تجزیه شده و اصطلاحا بصورت رنگین کمان میبینند. البته شخص مصرف کننده میداند که این توهمات ناشی از مصرف مواد است .
گاهی اوقات تجربه توهم در پی قطع مصرف مواد توهم زا در بیماران تکرار میشود و در این حالت مصرف کننده دچار یک اختلال ادراکی پایدار ناشی از مواد توهم زا یا به زبان ساده تر دچار یک بیماری روانی نسبتا شدید بصورت پایدار به طول چند هفته و یا بیشتر شده که حتی با قطع مصرف و ترک ماده توهم زا توهمات ادامه پیدا میکنند .بعضی از اوقات این حالات با مصرف الکل یا سایر مواد مخدر و یا اضطراب و فشار بیش از حد مجددا ایجاد میشود که به آن فلش بک می گویند . این توهمات شامل : توهمات هندسی , جرقه های رنگی رنگ های تشدید شده , گسترش تصاویر اشیاء متحرک , ردهای تصویری, هاله اطراف اشیاء , درشت بینی یا ریز بینی هستند . اشخاصی که مواد توهم زا مصرف میکنند ممکن است پر حرف و پراکنده گو باشند و تغییرات سریعی در خلق یا حالات روانی ظاهر سازند.
امکان دارد ترس و نگرانی تشدید شود و با وحشت از دیوانه شدن یا مرگ تواّم باشد . بسیاری ازمواد توهم زا مثل اکستازی دارای اثرات محرک هم هستند مانند تپش قلب, پرفشاری خفیف خون , افزایش دمای بدن و اتساع مردمک چشم و ممکن است با علائم مصرف محرکها اشتباه شود . اختلالات ادراکی و اختلال در قضاوت در مصرف کنندگان این مواد ممکن است صدمات یا مرگ و میرهای ناشی از تصادفات با اتومبیل , نزاع و کتک کاری یا اقدام به پرش (fly ) از مکانهای مرتفع را موجب شوند .
در اینجا به ذکر نام تعدادی از مشهور ترین مواد توهم زا و اسامی خیابانی و توضیحی هرچند مختصر در مورد اثرات آنها می پردازیم :
۱) LSD (lysergic acid diethylamide) ال . اس . دی
ال.اس.دی که در سال ۱۹۴۳ توسط آلبرت هوفمن کشف شد , قوی ترین ماده توهم زائی است که تاکنون شناخته شده است . LSD از قارچی که بر روی چاودار یا سایر غلات رشد میکند به دست
می آید, ولی به طور مصنوعی هم ساخته میشود . بیشتر بصورت قرص وکپسول و مایع درآزمایشگاه های غیر قانونی برای پخش در خیابانها تولید میگردد و گاهی به صورت یک ورقه ژلاتین یا یک قطعه کاغذ خشک کن که هر مربع آن ( &#۶۱۵۶۷;) یک دوز است عرضه میشود . حداکثر مصرف آن در اواخر دهه ۶۰ و اوائل دهه ۱۹۷۰ در اوج هیپی گری بوده است . معمولا تاثیرات آن ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از مصرف ظاهر میشود و ۶ تا ۱۲ ساعت به طول می انجامد . ۴ ساعت اول که بیشترین تاثیر LSD وجود دارد یک Trip نامیده میشود . گاهی اوقات LSD را جهت فروش غیر قانونی پشت تمبرهای پستی قرار میدهند . مهم ترین علامت فیزیکی مصرف LSD قهقهه های ناگهانی است . این قهقهه ها ممکن است در برابر اتفاقاتی که معمولا خنده دار نیستند پیش بیاید و اغلب هم قابل کنترل نیستند . مصرف کنندگان دچار توهمات دیداری و شنیداری واضح میشوند که از غیر واقعی بودن آنها آگاهند . و همچنین دچار نقصان درک زمان , فواصل و وزن ( احساس معلق بودن یا تحت فشار بودن) و نیز کاهش درک فاصله بین اشیاء محیط میشوند . این مسئله به برخی از افراد نوعی احساس یگانگی با محیط یا Uniqamystica می بخشد , در حالی که برخی دیگر را دچار وحشت میکند . در آمیختگی احساسات که قبلا ذکر شد مانند دیدن صداها و شنیدن رنگها شایع است .
زیاده روی در مصرف آن باعث بروز سایکوز دراز مدت مانند اسکیزوفرنی شده و گاهی باعث افسردگی می شود .
ـ نامهای دیگر آن به شرح زیر است :
Acid اسید-آسمان آبی blue heaven – کاغذ خشک کن (Blotter) , Trips - شیشه پنجره window pan) ),Tabs ,suger cubes (حبه های قند ), hits , microdots یا ریز نقطه ها , doses gelatin , Bartman , chips (چیپس).
۲) psilocybin(سایلو سایبین ) : نوعی قارچ خشک شده که به صورت خوراکی یا جوشاندن یا مخلوط با سایر غذاها مصرف میشود . نامهای دیگر آن عبارتند از : کلاه آزادی ( Liberty caps)
Mexican mushrooms-magic-shroom -caps
۳) DMT : کریستال یا روغن مخلوط آن را با ماری جوانا یا سیگار میکشند و یا در آب حل کرده و تزریق می کنند , البته به صورت دماغی هم مصرف میشود . در بین مصرف کنندگان به Businessmans Lunch (نهار تاجر) و یا Businesmans LSD (LSD تاجر) معروف است .
۴) مسکالین : از کاکتوس کوچک هویجی شکل بدست می آید . و در بیابانهای مکزیک و ایالات شرقی آمریکا یافت میشود . طریقه مصرف آن جویدن کاکتوس تازه یا خشک شده , جوشاندن و دم کردن در چای یا مخلوط با سایر غذاها است . همچنین این ماده به صورت کریستال تهیه شده و در داخل کپسول به مصرف کنندگان فروخته میشود . نامهای دیگر آن :mescal buttons-peyote-mesc است . این ماده بیشتر توهمات بینایی میدهد و خطر مسمومیت با آن از LSD و سایر توهم زاها بیشتر است .
۵) DOM یا (دی متوکسی متیل آمفتامین یاDimethoxy methyl amphetamine ) طریقه مصرف خوراکی به شکل پودر یا کریستال یا قرص یا کپسول عرضه میشود . نام خیابانی آن STP میباشد
(S=serenity T=tranquility P=peace )
۶) اکستازی ( MDMA) :برای نخستین بار در طور سالهای ۱۹۱۴-۱۹۱۲ توسط کمپانی دارو سازی merc آلمان با عنوان داروی کم کننده اشتها تولید و مورداستفاده قرار گرفت که به علت اثرات جانبی از رده مصرف خارج شد . از حدود سال ۱۹۶۵ بعضی از روانپزشکان از دوزهای بسیار پائین آن در روان درمانی برای شکستن دفاع روانی و کمک به بیان احساسات بیماران و ایجاد همدلی فردی از آن استفاده کردند . در دهه ۱۹۸۰ مصرف آن گسترش یافت و در سال ۱۹۸۵ تولید غیر قانونی آن رواج پیدا کرد و مصرف آن ممنوع اعلام شد . تظاهرات مصرف اکستازی پس از ۴۰ تا ۲۰ دقیقه بروز و ۵ تا ۴ ساعت در یک حد حفظ میشود و سپس به تدریج اثرات آن کاهش میابد .
مصرف آن حس ملایمی از سرخوشی , آرامش , احساس رضایت از وضع موجود , افزایش انرژی بدن , احساس اعتماد , احساس عشق و یکدلی , احساس گرمی و وابستگی به دیگران , برخی حالات معنوی , حس قدرت و . . . ایجاد میکند .
▪ عوارض و اثرات منفی آن عبارتند از :
اختلالات بینائی ( تیره و تار شدن ) , حرکات غیر طبیعی چشم , دندان قروچه , لرزیدن , افزایش ضربان قلب و فشار خون , افزایش دمای بدن , اضطراب و حمله های وحشت زدگی است و اثرات منفی شدید تر آن عبارتند از : اختلال خواب , کابوس شبانه , تغییر در ادراک زمان , بی پروائی تندخویی , بی قراری , اختلال در مکانیسم نعوظ و نرسیدن به اوج لذت جنسی , عدم تمرکز و فراموشی کاری , افسردگی و افت شدیدخلق , بدبینی , کاهش گرایش به کارهای فکری وجسمی ,تسریع در بروز آلزایمر .
استفاده مکرر میتواند سبب تخریب زندگی ( مشکلات شغلی , تحصیلی , قانونی وغیره ) شود. مصرف طولانی اکستازی ممکن است باعث تغییرات شیمیایی در مغز و در نتیجه بیماریهای خلقی و به هم خوردن نظم خواب و بروز علائم سایکوز شود .
افزایش درجه حرارت بدن مهم ترین اثر زیان بار مصرف اکستازی است که به سندرم سرتونین مرتبط است. این سندرم با تغییرات ناگهانی دمای بدن و با بی ثباتی سیستم خود کنترل داخلی بدن همراه است و باعث ولع نوشیدن آب در فرد میگردد.
آشفتگی روانی , هذیان , بدبینی , سردرد , بی اشتهایی , افسردگی , بی خوابی و حرکات غیر طبیعی چشم ( نیستاگموس ) از جمله مواردی است که میتواند برای چندین هفته بعد از مصرف ادامه پیدا کند . پژوهش ها نشان گر آنست که اکستازی بر روی بخشی از مغز که مربوط به تفکر انتقادی و حافظه است اثر تخریبی دارد . طریقه مصرف اکستازی عموما خوراکی است و به شکل پودر , کریستال , قرص و کپسول عرضه میشود که معمولا در دوزهای mg ۱۰۰-۷۵ میباشد .
▪ نامهای خیابانی آن: EX , اکس , اکستازی , قرص عشق , Lovedrag ,E ,Doves ,XTC ,Adams و قرص شادی و . . . میباشد . در تولید این ماده مخدر از methylene dioxy phenyl isopropylam یا MDA هم استفاده میشود .
۷) Amanita muscaria : این قارچ معمولا در جنگلها رشدمیکند و در اغلب نقاط جهان یافت میشود . این قارچ معمولا قارچ پرواز یا پرواز جادویی نامید ه میشود که به دلیل توانائیش در ایجاد حس پرواز آرام (به مدت چند ساعت ) در فرد است ( بدون اینکه باعث مرگ شود )این قارچ چتری بوده و رنگ آن از کرم تا صورتی متمایل به نارنجی است . عنصر فعال این قارچ ibotinic acid میباشد .
۱۰تا ۱ قارچ خشک شده که مصرف شود , اثرات مطلوب را برای مصرف کننده ایجاد خواهدکرد. در دوزهای پایین تر حرکت کردن و لرزیدن دست و پاها و نوعی احساس سرخوشی را متعاقب توهم های رنگی به وجود می آورد و در دوزهای بالاتر باعث بیش فعالی وگاهی خشونت میشود مصرف کنندگان سرانجام به خوابی عمیق و طولانی همراه با فلج نسبی فرو میروند.
● گروه فن سیکلیدینها (phencyclidines)
از این گروه میتوان به فن سیکلیدین پیپریدین منوهیدوکلراید یا PCP و کتامین اشاره کرد . PCP در اواخر دهه ۱۹۵۰ به عنوان نمونه ای جدید ازبی هوش کننده ها ساخته شد . از اواسط دهه ۱۹۶۰ در آمریکا به عنوان ماده ای که تحت سوء مصرف قرار میگرفت در خیابانها به فروش میرسید . اثرات مطلوب از کاهش درک درد به وسیله نوعی گسستگی یا حالتی شبیه خلسه , نامنظم شدن ضربان قلب , فشار خون یا تنفس ایجاد میکند. این دارو اثرات روانگردان غیر قابل پیش بینی دیگری هم بر روی افراد دارد که آنرا به عنوان یک داروی بیهوشی برای انسان نامناسب میسازد . اگر چه هنوز بر روی حیوانات استفاده میشود .
PCP به آسانی ساخته میشود و میتواند به شکل قرص یا کپسول تولید شود ولی اغلب به صورت کریستالهای نمکی شکل وجود دارد که با توتون , سیگار یا گراس یا . . . مخلوط شده و تدخین می گردد . همچنین آن را انفیه کرده استنشاق میکنند . این ماده از هر غشای مرطوبی ( مثل واژن , رکتوم , چشم ) قابل جذب است . همچنین بعضی از مصرف کنندگان آنرا در آب حل کرده و تزریق میکنند. PCT در دوزهای پایین mg ۱۰-۵ , احساس آرامش , احساس مور مور شدن وکرختی ایجاد میکند و اگر چه مانند LSD ایجاد توهم نمیکند , اما تحریف هایی از تصویر بدن , احساس معلق بودن و شناور بودن و سرخوشی ایجاد میکند که تا ۶- ۴ ساعت ادامه میابد . گاهی متعاقب دوز حاد آن افسردگی ایجاد میشد که تا ۲۴ ساعت بعد ادامه میابد . در دوزهای بالاتر برخی افراد دچار نوعی حالت روانی میشوند که شامل گیجی , بهت و سرگشتگی , مسخ شخصیت,حالت آزار رساننده(persecution) , افسردگی و اضطراب شدید است( که شاید چند روز طول بکشد) . افراد در این حالت سایکوتیک حاد به سختی قابل کنترل هستند . لذا ممکن است در صورتیکه فرد به دلایل دیگر مستعد خشونت باشدتوسط PCP تغییرات رفتاری چون پرخاشگری , ضرب و جرح واقدامات نسنجیده از خودبروز دهد .تشخیص مصرف PCP توسط آزمایش خون و ادرار امکان پذیر است نامهای خیابانی PCP متعدد است که به ذکر تعدادی از آنها بسنده میکنیم :
گرد(dust) ,گرد فرشته (angle dust), آرامبخش اسبی یا فیلی(elephant or horse tranguilizer) , قرص دوستی و آرامش(peace pill),سوخت موشک(roket fuel), آرام بخش(tranq)
▪ کتامین(ketamin) :
این دارو در ابتدا به عنوان داروی بیهوشی بچه ها ساخته شد و در حال حاضر دردامپزشکی کاربرد دارد . بعضی از مصرف کننده ها تجربیات معنوی با آن دارند . این ماده به داروی کلوپ ها مشهور است چراکه در کلوپ های رقص وشبهای طوفانی!! مصرف زیادی دارد . مصرف آن به صورت خوراکی ودماغی بوده و ازنامهای دیگر آن میتوان به : هروئین توهم زا , vitamik ,kheroin , specialk , ket , psychedelica اشاره کرد . این ماده را در دوزهای ۳۷۵- ۵۰ مصرف میکنند.

نویسنده دکتر کمال سبکتکین

منبع : کلینیک تخصصی ترک اعتیاد آتیه نو