نگاه قوانین بین المللی به مساله اقلیتها

● مقدمه
توجه به حقوق اقلیت ها از دغدغه های دیرین جنبش حقوق بشر بوده است، آنچه که مسلم است اولا حقوق بشر وجود دارد ،ثانیا دولتها از سه منظر خود را به رعایت قوانین حقوق بشر ملزم می دانند :
الف) برای حفظ تداوم سیاسی و مشروعیت داخلی
ب) برای انجام تعهداتی که به واسـطه حـقـوق داخـلی و عمدتا قانون اساسی به عهده دولتهاست.
ج) برای انجام تعهداتیکه به واسـطه الزامات حـقـوق بین الملل دولتهاپذیرفته اند. این امر همان مفـهـوم « نهادینه کردن قدرت از طریق حقوق » است که باعث می شود الزامات حقوقی یک کشور منجر به نهادینه شدن قدرت و محدودیت هایی بـاشد که بر اقدامات فرا قانونی دولتهاتسری می یابد. و یا «خودمحدودسازی ارادی » با توجه به حقوق بین الملل ، به منزله تعهداتی که یک دولت دربرابر سایر دولتها و جامعه بین المللی به عهده می گیرد و در نتیجه حاکمیت خود را محدود میسازد. در عرصه حقوق بین الملل نیز، که امروزه بیشتر به سوی آن میرود که افراد را مستقیماً جزء موضوعات خود بداند ( به ویژه در موضوعات مربوط به حقوق بشر )، می توان ادعا کرد که لزوم رعایت حقوق بشر از سوی دولتها به عنوان یک اصل در حقوق بین الملل خودنمایی می کند. البته در این میان نباید معاهدات بین المللی را فراموش کرد .
از مجموع ویژگیهای مسائل حقوق بشر، تنوع مباحث وتکثر مصادیق آن است که در جنبه های گوناگونی متبلور می شود. دولتها از جنبه های گوناگون ناچارند بنا به الزامات داخلی وبین المللی نسبت به رعایت حقوق تمامی شهروندان ،علی الخصوص گروههای مختلف انسانی که بنا به جهات خاص مستلزم توجه ویژه هستند از قبیل کودکان، زنان ، کارگران واقلیتهای مذهبی، سیاسی، قومی ونژادی نسبت به رعایت دقیق موازین حقوق بشری مبادرت نمایند ودرصورت نقض اساسی هریک از این موارد، دولتها در عرصه های گوناگون داخلی، منطقه ای ویا بین المللی مواجه با چالش ودرگیری میگردند.
حقوق بشر وحقوق اقلیتها ازجمله موضوعات اختلاف برانگیزی است که امروزه به عنوان یک مقوله مهم از چند منظر ،دولتها مجامع بین المللی واقلیتها را به تعامل ودر عین حال به چالش کشانده است.
امروزه توجه به اقلیت‌ها از دو جهت مورد توجه قرار گرفته است.
۱- از جهت رعایت حقوق انسانی و عدم تبعیض در برخورداری از حقوق و آزادی‌های اساسی و مشروع ۲- حق برخورداری و حفظ هویت قومی، مذهبی و زبانی مورد نظر خود.
اهمیت روز افزون وفزاینده حقوق بشر وتدوین میثاقهای مختلف به گونه ای فراگیر باعث شده است تا دولتها ناچار به رعایت دقیق این موازین الزام آور باشند.
● فصل اول: تعاریف گوناگون و مفهوم اقلیت
الف) تعاریف گوناگون اقلیت
در مورد تعریف اقلیت، دیدگاههای گوناگونی وجود دارددر مورد اصطلاح اقلیت تعریف واحدی وجود ندارد که مورد توافق تمامی دانشمندان و نهادهای بین المللی باشد و تلاشهای زیادی از سوی سازمان ملل متحد و نهادهای تخصصی آن جهت ارائه تعریف دقیق و کاملی از اقلیت صورت گرفته است ولی موفقیتی حاصل نگردیده است.
در یادداشتی که از طرف دبیر کل سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۷ دسامبر ۱۹۴۹ نوشته شده آمده است که :
«« با آنکه از نقطه نظر علمی ، به دشورای می توان تعریف واقعاً دقیقی از اصطلاح اقلیت ارائه دارد.... ولی در واقع اصطلاح اقلیت امروزه غالباً به مفهوم محدودتری بکار می رود ، اکنون مرسوم است که از این اصطلاح عمدتاً برای دسته بخصوصی از اجتماع ( خاصی ) استفاده می شود که از گروه برتری که در کشور زندگی می کنند متمایز شده اند »
اما در قلمرو علوم سیاسی به اجتماعاتی اشاره شده است که دارای بعضی علائم مشخصه ( قومی ، زبانی ، فرهنگی ، دینی و غیره ) هستند.
در تعریف دیگری که از طرف کمیسیون فرعی سازمان ملل در باره اقلیتها بیان شده آمده است که :« ... گروهی که از لحاظ کمیت کمتر از باقی جمعیت یک کشور در وضعیتی غیر حاکم هستند ، که اعضای آن ( اتباع دولت ) از نقطه نظر قومی ، دینی یا زبانی دارای ویژگیهائی می باشند که با باقی جمعیت متفاوتند ، و خصوصاً و بصورت مستمر دارای نوعی احساس همبستگی اندکه با آن فرهنگ ، سنتها ، دین و زبانشان پاسداری می کنند. »(۲)
همچنین درباره اقلیت در دائره المعارف بریتانیکا ۲۰۰۴ ( Britannica ۲۰۰۴) تعاریف مختلفی ارائه شده است.
از جمله این تعاریف عبارتند از :
« یک گروه محدودی که از لحاظ نژادی ، فرهنگی و قومی با گروه اکثریت حاکم زندگی می کنند.
در تعریف دیگری از اقلیت در بریتانیکا آمده است.
اصطلاح اقلیت که در علوم سیاسی و اجتماعی استفاده میشود عبارتست از یک گروه کمتری از افراد جامعه که بالاجبار با گروه اکثریت در یک جامعه ای زندگی می کنند،این گروه اقلیت معمولاً زیاد درگیر مسائل اجتماعی نیستند و همچنین از امتیازات مساوی با اکثریت جامعه برخوردار نمی گردند. مضافاً اینکه گروه اقلیت جامعه از لحاظ قدرت سیاسی ضعیف تر از گروه اکثریت جامعه می باشند.
پاتریک ترنبری نویسنده کتاب ارزشمند حقوق بین الملل و حقوق اقلیتها، اقلیت را گروهی می‎داند که در حاکمیت شرکت نداشته و از نظر تعداد ،کمتر از بقیه جمعیت کشور باشند، در عین حال اعضای آن تبعه آن کشور هستند و ویژگیهای متفاوت قومی، مذهبی یا زبانی با سایر جمعیت کشور دارند و دارای نوعی حس وحدت منافع و همبستگی در جهت حفظ فرهنگ آداب و رسوم مذهب یا زبان خود هستند .
در یک تعریف دیگر آمده است: اقلیت دارای ویژگی‌های خاص خود بوده و اگر گروهی از نظر قومی، ملی، مذهبی و یا زبانی با گروه‌های حاکم متفاوت باشند،اقلیت نامیده می‌شوند.
اقلیت به گروهی از اتباع یک کشور که از نظر ملی، مذهبی، نژادی، زبانی از دیگر گروه‌های مردم متفاوت بوده و از نظر تعداد کمتر و قدرت حکومت را در دست ندارند گفته می‌شود.
در یک تعریف دیگراز اقلیت در کتاب فرهنگ علوم سیاسی آمده است :" اقلیت در حقوق بین الملل به گروهی از مردم اطلاق می شود که دارای نژاد ،فرهنگ،سنن یا مذهب جداگانه ای غیر از فرهنگ و مذهب کشوری هستند که در آن زندگی می نمایند . حقوق ومزایای اجتماعی ،اقتصادی وسیاسی اقلیتها معمولا در قوانین اساسی کشورها ذکر می شود .در کشورهائی که معمولا سیاست تبعیض نژادی را دنبال میکنند ،مساله اقلیتها یک مشکل عمده داخلی را تشکیل داده وگاه جنبه بین المللی می یابد."
در مورد تعریف اقلیت دشنه معتقد است:
" اقلیت گروهی از شهروندان کشور هستند که به لحاظ عددی بخش کمتر جمعیت کشور را تشکیل میدهند و در حاکمیت کشور شرکت ندارند و دارای خصوصیات قومی مذهبی یا زبانی متفاوت از اکثریت افراد جامعه بوده و نوعی حس همبستگی در آنها وجود دارد که از اراده جمعی برای بقاء نشات می گیرد و هدف انها دستیابی به مساوات و برابری حقیقی و حقوقی با اکثریت مردم میباشد".
ب) مفهوم و مشخصات اقلیت (minority)
با توجه به تعریفی که دشنه از اقلیت ارائه داده میتوان مشخصات مفهوم اقلیت را بشرح زیر بر شمارد:
▪ اولا: اقلیت از نظر تعداد کمتر از سایر گروه‌های جامعه که حاکمیت هستندمیباشند.
▪ ثانیا: در حاکمیت سهم و نقشی نداشته و در ساختار قدرت و سلطه سیاسی دخالتی ندارند.
▪ ثالثا: از نظر نژادی، ملی، فرهنگی، زبانی و یا مذهبی با هیات حاکم تفاوت دارند.
اقلیتها را میتوان به تناسب کیفیت جمعیتی،سیاسی، اجتماعی ،فرهنگی ،مذهبی ، اقتصادی ، ملی منطقه ای ، جهانی ، نژادی ، قومی وغیره تقسیم بندی کرد وبه فراخور بحث درباره شرایط آنها گفتگو کرد .
اما مهمترین نکته ای که در تمام مباحث حقوق بشری میتوان به عنوان یک الگوی فراگیر از آن یاد کرد اقلیتهای قومی ومذهبی است که به تناسب میزان جمعیت آنها ونیز وابستگی وهمبستگی آنها با سایر همکیشان یا هم نژادان خود در سایر کشورها در چارچوب مباحث حقوق بشری از آنها یاد می شود .
علی الاصول این عده که در اقلیت قرار دارند به نوعی به یک اکثریت تعلق معنوی داشته واز این طریق به روشهای گوناگون حمایت میگردند .علاوه براین حمایت که عمدتا معنوی ودیپلماتیک جلوه می کند حمایت ارگانهای حامی حقوق بشر نیز به فراخور سیاستهای این موسسات بعضا مشاهده میشود .
● فصل دوم : قوم واقلیتهای قومی ونژادی، مذهبی
امروزه کمتر دولت و کشوری وجود دارد که همه افراد و اتباع آن کشور از یک نژاد بوده و دارای مذهب واحد و زبان یکسانی باشند. در غالب کشورهای دنیا، اکثریتی وجود دارد که از نظر زبان، مذهب، ملیت، فرهنگ و تاریخ دارای اشتراکاتی می‌باشند.
در این کشورها گروه‌های کوچکتری نیز وجود دارند که در مسائل مذهبی، زبانی، فرهنگی و تاریخی ویژگی‌های مشترک خود را دارند همچنین مساله رعایت حقوق اقلیت‌ها و عدم تبعیض میان اقلیت و اکثریت مورد توجه ملت‌ها، دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی بوده و بر همین اساس مقررات و تمهیداتی برای رعایت حقوق اقلیت‌ها و تامین امنیت زندگی مسالمت‌آمیز اقوام گوناگون در نظر گرفته شده است. در جهان امروزه گاهی اوقات شاهد برخوردهای خشونت‌بار، خصمانه و ویرانگر گروه‌های مختلف و یا اقدامات خلاف حقوق بشری، گروه اکثریت علیه اقلیت برای پاکسازی قومی اقلیت‌ها بوده‌ایم.لذا برای آشنا شدن با مسائل اقلیتها لازم است تا شناختی اجمالی از آنها داشته باشیم
اقلیتها بسته به نوع نگرش به مسائل آنها به گروه بندی های مختلفی قالب تقسیم می باشند :
الف) اقلیت قومی: یک گروه انسانی است که فرهنگ خاص خود را دارد .
ب) اقلیت نژادی:یک گروه انسانی است که با نژادو یا نسب متفاوتی باگروه اکثریت جامعه متمایز می باشد.
ج) اقلیت مذهبی : گروه انسانی است که از نظر آداب واعمال وعقاید مذهبی با گروه اکثریت جامعه متمایز می باشد.
یک گروه اقلیت در عین حال می تواند واجد تمامی جنبه ها ی قومی ونژادی، مذهبی تلقی گردد . در این حال باید تمامی قواعد مربوط به اقلیتها رانسبت به آنها جاری ساخت.
مهمترین چالشی که در این خصوص وجود دارد این است که اقلیتها ی قومی ونژادی، مذهبی خواستار برابری تام وکامل با سایر شهروندان جامعه می باشند .
● فصل سوم : پیشینه تاریخی مسأله اقلیتها
با بررسی کتب تاریخی می توان ادعا نمود که مسأله اقلیتها از لحاظ تاریخی به دوران باستان بر می گردد. زمانیکه کوروش کبیر شهر بابل را فتح نمود و در سال ۵۳۸ قبل از میلاد وارد آن شهر گردید فرمانی مبنی بر آزادی مللی که در اسارت بابلیها به سر می بردند صادر نمود.
مسأله اقلیتها تدریجاً در طول تاریخ جنبه های مختلفی اعم از ملی ، نژادی و خصوصاً دینی از ابتدای قرون وسطی بخود گرفته است ولی علیرغم این سابقه طولانی از اوائل قرن حاضر مسأله اقلیتها مورد توجه حقوق بین الملل قرار گرفت.
قواعد مختلف مربوط به گروههای مختلف انسانی وحقوق بشر تاقبل از جنگ جهانی اول تدوین وتصویب گردید که به گونه ای به مسئله اقلیتها اشاره مستقیم یا غیر مستقیم داشته است.
پس از جنگ جهانی اول در میثاقهای عمومی و خصوصی برای حمایت بین المللی حقوق اقلیتها اصول و قواعدی نوین تصویب و تعیین گردید و بسیاری از دولتها متعهد گردیدند تا نسبت به اقلیتهای نژادی و مذهبی و زبانی ساکن قلمرو حاکمیت خود رفتاری مساوی با سایر اتباع خود داشته باشند.
با تشکیل جامعه ملل ، مسأله اقلیتها در سطح جامعه بین المللی مطرح شد. حتی در ابتدا ، قرار بر این بود که میثاق جامعه ملل بخشی را به تأمین حقوق اقلیتها اختصاص دهد ،اما این طرح با توجه به مخالفت بعضی از دولتها رد گردید.
علیرغم عدم تأیید این طرح در میثاق جامعه ملل هیچگاه مسأله اقلیتها به فراموشی سپرده نشد و در بعضی از پیمانهای صلح مانند معاهده صلح سن ژرمن آن له که در تاریخ ۱۰ سپتامبر ۱۹۱۹ میان متحدین اتریش یا معاهده نویی(Nouei (که در تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۹۱۹ با بلغارستان منعقد گردید اشاراتی به اقلیتها و وضعیت آنان شد.
اما بلحاظ آن که این معاهدات کلاً نه خواسته های اقلیتها را برآورده می کرد و نه رضایت دولتها را جلب می نمود چندان دوامی نیافت.
لکن پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان ملل متحد علیرغم انتظاراتی که از این سازمان تازه تأسیس در مورد مسأله اقلیتها وجود داشت هیچگونهاقدام تازه ای در این خصوص بعمل نیامد.
در مورد مسأله اقلیتها در سال ۱۹۲۹ میلادی کنفرانس بین المللی بزرگی در شهر پاریس تشکیل یافت و با وجود کوششهای زیادی که برای تعیین طرز رفتار با بیگانگان بعمل آمد نتیجه مثبتی بدست نیامد.
اما کنوانسیون وین که مشتمل بر موارد مناسبی برای اقلیتها است در سال ۱۹۹۳ یا سال ۱۳۷۲ کنوانسیون حمایت از اقلیت های قومی و فرهنگی تصویب گردید که در مقررات آن موازین قابل قبول ومناسبی برای اقشار گوناگون اقلیتهای قومی نژادی ومذهبی وضع گردید.
● فصل چهارم : اصول و مبانی مسأله اقلیتها در حقوق بین الملل
اصول و مبانی مسأله اقلیتها در حقوق بین الملل شامل اصولی است که صریحا به مسائل اقلیت ها مربوط می شوند و از آنها حمایت ویژه ای به عمل می آورند. این اصول تأکید دارند که همه مردم، از جمله اعضای اقلیت های قومی و گروه های مذهبی، حقوق پایه یکسانی با دیگر شهروندان جامعه دارند و باید بتوانند بدون تبعیض از این حقوق برخوردار شوند. برخی از حقوق فردی استاندارد، برای اقلیت های قومی و دینی اهمیتی ویژه دارند. از جمله این حقوق، اجتماع آزادانه، تشکل یافتن، آزادی دین، و آزادی بیان وسایر اصول مصرح در موازین مندرج در اعلامیه حقوق بشر ومیثاق حقوق مدنی سیاسی می باشد.
هرچنددر منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر واژه اقلیت‌ها نیامده است اما در جهت اجرای بند ۳ و ۴ ماده اول و مواد ۵۵ و ۶۶ منشور سازمان ملل متحد که رعایت حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای تمامی افراد بدون تبعیض نسبت به نژاد ، جنس ، زبان یا دینی را اعلام نموده است. متون و اسنادی به تصویب رسیده است که در ذیل مختصراًبه آنها اشاره میشود.
۱) کنوانسیون منع و مجازات کشتار دسته جمعی(قتل عام) ۱۹۴۸یکی از اولین معاهدات حقوق بشری پس از جنگ جهانی دوم بودکه مطابق آن نسل کشی به معنای هر یک اعمال زیر که به قصد نابودی، کلی یا جزئی، یک ملت، گروه قومی، نژادی یا مذهبی انجام گیردمحکوم شده بود و بخشی از این وظیفه به ایفای حق حیات برمی گردد، که یک حق فردی استاندارد است. همچنین حفاظت علیه نسل کشی، گروه ها را در برابر تلاش برای محو یا ضربه زدن به آنهاتاکید می کندکه به ذکر مصادیق آن پرداخته میشود:
الف) کشتن اعضای گروه
ب) ایجاد آسیب جدی جسمی یا روانی
ج) گروه را به شرایطی دچار کردن که به نابودی جسمی کلی یا جزئی شان بیانجامد
د) تحمیل شرایطی به قصد جلوگیری از زادو ولد درون گروه
ه) انتقال قهری کودکان گروه به گروهی دیگر
حق محافظت در برابر نسل کشی از حقوق گروه هاست. صاحبان این حق، گروه ها هستند و این حق برای گروه ها، به عنوان گروه، حمایت هایی فراهم می آورد. این حق عمدتا سلبی است، به این معنا که دولت ها و دیگر موسسات را ملزم می دارد که از محو گروه ها اجتناب کنند. ؛ اما همچنین این حق مستلزم آن است که به این منظور ابزارهای قانونی و حمایت های دیگر نیز تأمین شوند.
۲) اعلامیه حقوق بشر مصوب ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ که در ماده ۲ آن اعلامیه مقرر گردیده : « بدون هیچ تبعیضی از جمله نژاد ، رنگ پوست ، جنس ، زبان ، دین ، عقیده سیاسی و هر عقیده دیگری ، اصل و نسب ملی یا اجتماعی ، ثروت ، تولد یا هر وضعیت دیگری » بیانگر تمام حقوق و آزادیهای اعلام شده در این اعلامیه می باشد.
۳) در ماده اول اعلامیه بین المللی تبعیض نژادی ، مصوب ۱۹۶۳ همه افراد از جمله اقلیتها را در مقابل قانون برابر و یکسان شناخته است.
۴) پیمان بین المللی مربوط به حقوق مدنی و سیاسی و همچنین پیمان بین المللی مربوط به حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مصوب ۱۹۶۶ که هر دوی این پیمانها بر برابری حقوق و عدم تبعیض برای همه انسانها تأکید می ورزند برای مثال ماده ۷ میثاق می گوید که حقوق اشخاصِ وابسته به اقلیت های قومی، مذهبی، یا زبانی "برای اجتماع با دیگر اعضای گروه خود، در پرداختن به فرهنگ، تعلیمات دینی و اجرای مناسک، یا استفاده از زبان خود نباید نادیده گرفته شود".. همچنین در ماده ۲ میثاق حقوق مدنی و سیاسی ، دولتها متعهد شده اند که حقوق شناخته شده در میثاق را درباره افراد مقیم قلمرو یا تابع حاکمیتشان بدون تبعیض محترم شمرده و تضمین نمایند. نیزماده ۲۶ میثاق مذکور اعلام می‌دارد که"کلیه اشخاص در مقابل قانون مساوی هستند و بدون هیچ گونه تبعیض استحقاق حمایت با لسویه قانون را دارند. از این لحاظ قانون باید هرگونه تبعیض را منع و برای کلیه اشخاص حمایت موثر و متساوی علیه هر نوع تبعیض خصوصا از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقاید سیاسی و عقاید دیگر، اصل ومنشا اصلی یا اجتماعی، مکنت، نسب یا هر وضعیت دیگر را تضمین نماید. "
مضافا ماده ۲۷ نیز اعلام می‌دارد:"در کشورهایی که اقلیت‌های نژادی، زبانی، مذهبی زندگی می‌نمایند اشخاص متعلق به اقلیت‌های مذکور را نمی‌توان از این حق محروم نموده که مجتمعا با سایر افراد گروه خاص خودشان از فرهنگ متمتع شوند و به دین خود متدین بوده و بر طبق آن عمل کنند یا به زبان خود تکلم نمایند."
۵) سایر موازین و اسناد تعهد‌آور بین‌المللی که به طور خاص و مشخص و ویژه به حقوق اقلیت‌ها اشاره شده است:
الف) در ماده دو کنوانسیون حقوق کودک نیز به عناوین حقوق اقلیت‌ها اشاره شده است.
ب) کنوانسیون محو هر گونه تبعیض‌نژادی مصوب ۱۹۶۵ مجمع عمومی کنوانسیون منع و مجازات ژنوسایت ۱۹۴۸
ج)کنوانسیون ضد تبعیض در تعلیم و تربیت،۷ ۱۹۶ یونسکو
د) مقاوله‌نامه شماره ۱۱۱ در مورد تبعیض در استخدام و اشتغال ۱۹۵۸ سازمان بین‌المللی کار
ه) اعلامیه محو هر نوع نابرابری و تبعیض براساس مذهب ۱۹۸۱ مجمع عمومی
در حال حاضر کمیسیون فرعی جلوگیری از تبعیض و حمایت از اقلیت‌ها در سازمان ملل وجود داشته که در سال ۱۹۴۷ تشکیل شده و با تشکیل اجلاس سالانه خود در ژنوبه مسائل حقوق اقلیت‌ها می‌پردازد.
● فصل پنجم : تساوی حقوق اقلیت با اکثریت از نظر حقوق بین الملل
۱) در مقدمه و مواد ۷۶، ۵۵، ۱۳ منشور ملل متحد و ماده ۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر به صراحت قید شده که همه افراد بشری از حقوق متساوی برخوردارند وهمچنین به دارا بودن همه انسانها از حقوق و آزادی‌های اساسی بدون تبعیض از حیث نژاد، زبان، جنسیت و مذهب اشاره شده است.
۲) در مقدمه اعلامیه ۱۸ دسامبر ۱۹۹۲ مجمع عمومی سازمان ملل به برابری حقوق مردان و زنان و ملتها تصریح شده است. در متن این اعلامیه برابری همه اعضای یک جامعه و عدم تبعیض میان آنها در مقابل قانون نیز تضمین گردیده است .
به موجب بند اول ماده ۴ اعلامیه مذکور دولتها موظفند تدابیر لازم را اتخاذ نمایند تا اشخاص متعلق به اقلیتها بتوانند تماماً و واقعاً کلیه مزایای مندرج در موازین حقوق بشر و نیز همه آزادیهای اساسی را دارا باشند و در خاتمه این ماده براین امر تأکید شده است که اجرای این حقوق و آزادیها باید بدون هیچ گونه تبعیضی و در شرایطی کاملاً مساوی نسبت به همه شهروندان واقلیتها انجام پذیرد.
۳) آزادی عقیده و مذهب اقلیتها
آزادی‌عبارتست از حق انتخاب نظری و عملی انسان در تمامی زمینه‌ها مادامی که عمل او به سلب حقوق دیگران و اخلال درنظم و اخلاق عمومی منجر نشود.
▪ عقیده‌:
مجموعه دیدگاهها، نظریات‌، آراء، باورها و برداشتهای هر فرد ،از جامعه‌، تاریخ‌، انسان‌،دین‌، فرهنگ و.... هر عقیده‌ای است که از نظر صاحب آن‌، صحیح‌، صادق‌، مفید و ارجحباشد، در عین اینکه از نظر دیگران ممکن است آن عقیده ‌باطل‌، کاذب‌، مضر باشد.
▪ مذهب یا دین‌:
نوعی عقیده و مجموعه‌ای از دیدگاههای نظری درباره انسان‌، جهان هستی، منشهای‌اخلاقی و احکام عملی است که دیندار بر پایه آن با ایمان و عمل به تعالیمی که توسط پیامبر در اختیار آدمیان قرار داده است به سعادت ابدی دست می‌یابد.
▪ آزادی عقیده‌:
حق انتخاب و پای بندی انسان به هر عقیده‌ای‌ است، همچنین حق اندیشیدن‌، اعتقاد داشتن‌، ابراز داشتن‌، تعلیم وترویج‌، و عمل بر طبق عقیده است ‌، مادامی که عمل او باعث سلب حقوق و آزادی دیگران و اخلال در نظم واخلاق عمومی جامعه نشود.
▪ آزادی مذهب‌:
حق انتخاب و تدین انسان به هر مذهبی‌ است ، همچنین حق ایمان داشتن‌، اظهار دین و بیان اعتقادات دینی‌، انجام‌مناسک و اعمال مذهبی‌، تعلیم امور دینی به کودکان و متدینان‌، دعوت‌، تبلیغ و ترویج تعالیم دینی در جامعه‌، تأسیس‌معبد، ترک ایمان و خروج از دین (ارتداد)، ترک اعمال دینی‌، و نقد تعالیم دینی است‌، مادامی که عمل دینی او باعث سلب‌حقوق و آزادی‌های دیگران و اخلال در نظم و اخلاق عمومی نباشد. آزادی مذهب زمانی تحقق می‌یابد که دین ومذهب فرد جرم محسوب نشده و منجر به سلب حقوق فردی و اجتماعی نگردد.
مهمترین اسناد بین المللی حقوق بشر در ارتباط با آزادی عقیده و مذهب عبارتند از: مواد ۲، ۱۸، ۱۹،۲۶(بندهای ۲، ۳) و ۲۹(بند ۲) اعلامیه جهانی حقوق بشر، مواد ۲(بند ۱)، ۱۸، ۱۹و ۲۰ میثاق بین المللی حقوق‌مدنی و سیاسی‌.
با عنایت به مفاد این ماده می توان استنباط نمود که اعضای گروههای اقلیت از یک سلسله حقوق مدنی و سیاسی که عبارتند از حق آزادی عقیده ، حق آزادی بیان ،مذهب ، حق آزادی درانجام مناسک دینی ومذهبی ،حق بهره مند بودن از شرایط عادلانه تبلیغ دینی نسبت به افراد گروه اقلیت مورد نظر بهره مند میباشند.
همچنین طبق اصول اعلامیه و میثاق بین المللی حقوق‌مدنی و سیاسی‌ واقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی حق اشتغال در مشاغل اداری، حق انتخاب شغل ، حق بهره مند بودن از شرایط عادلانه انتصاب در پستهای سیاسی ، حق آموزش و پرورش همگانی به طور کامل و بدون هیچ تبعیضی همانند سایر اعضای جامعه پیش بینی شده است .
همچنین با توجه به بند ۵ ماده ۲ اعلامیه فوق اقلیتها « حق دارند ارتباطات آزادانه و مسالمت آمیز با سایر اعضای گروه خود و با اشخاص متعلق به اقلیتهای دیگر و همچنین ارتباطاتی فراسوی مرزها با اتباع دولتهای دیگر که با آنان از لحاظ ریشه و نسب ملی و قومی با وابستگیهای دینی یا زبانی متصل هستند بدون هیچ تبعیضی ، برقرار ساخته و حفظ نماید.
● فصل ششم : خشونت نسبت به اقلیت ها
گروه های اقلیت اغلب در معرض خشونت هستند و هنجارهای حقوق بشری از دولت ها می خواهند که چنین خشونت هایی را متوقف کنند و علیه آنها تدابیر لازم را اتخاذ نمایند. دولی که عضو سازمان ملل متحدبوده و منشور ملل متحد را پذیرفته اند همه بر اجرای این قواعد به نوعی متعهد می باشند . در بند سه ماده یک ، تشویق احترام به حقوق بشر یکی از اهداف تشکیل سازمان ملل معرفی می شود.همچنین در بند سوم ماده ۵۵ منشور بار دیگر به احترام جهانی و مؤثر به حقوق بشر در راستای یک همکاری بین المللی اشاره شده و سرانجام ماده ۵۶ منشور این تعهد را برای همه اعضای سازمان، ایجاد می نماید که با سازمان ملل متحد برای دستیابی به این اهداف همکاری کنند.
در بعد مذهبی هم اگر مبنای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری یک سیستم سیاسی ملی، مذهب است، باید به اقلیتهای آن کشور هم اجازه دهد مبانی مذهبی، آنان محترم شمرده و عنداللزوم از آن برای تصمیم‌گیریها بهره بگیرند.
● فصل هفتم : دفاع از اقلیت ها توسط سازمان‌های بین‌المللی
الف) سازمان‌های بین‌المللی حامی حقوق بشر واقلیتها
▪ کمیسیون حقوق بشر
▪ کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل
▪ شورای امنیت
▪ کمیته منع تبعیض نژادی:
▪ کمیته حقوق بشر
▪ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر
▪ کمیته مبارزه با تبعیض علیه زنان
▪ کمیته ضد شکنجه
▪ عفو بین الملل
▪ دیده بان حقوق بشر
ب) نحوه عمل سازمان‌های بین‌المللی
سازمان‌های بین‌المللی با وضع قواعد و مقررات تکمیلی و تکلیفی مسوولیت نظارت بر رعایت حقوق و آزادی‌های اساسی و مشروع اقلیت‌ها را برعهده دارند. پس از جنگ جهانی اول و قبل از تشکیل سازمان ملل متحد یک نظام بین‌المللی برای حمایت از حقوق اقلیت‌ها به وجود آمد و در معاهداتی که مابین دولت‌ها منعقد می‌گردید مقرر ‌شد ه بود که دولت‌ها نسبت به اقلیت‌ها هیچ‌گونه تبعیضی روا نداشته و حق استفاده از زبان و مذهب خود را به آنها بدهند.
کمیته سه‌نفره‌ای از طرف جامعه ملل ضامن اجرای این تعهدات بوده که برای بررسی ادعاهای مربوط به نقض حقوق اقلیت‌ها به تناوب تشکیل می‌گردید. پس از تشکیل سازمان‌ ملل متحد، اسناد الزام آور بین‌المللی به نحو عام و به صورت اختصاصی مسئله رعایت اقلیت‌ها را مورد توجه قرار داده است.
متاسفانه حقوق و سیاست که در بسیاری از مقولات به صورت دو مفهوم توأمان ظاهر می شوند، موجبات بهره برداری سیاسی از حقوق بشر را فراهم ساخته است ، حتی در اولین حرکتهای جامعه بین المللی که برای حفظ حقوق اقلیتها صورت گرفته بود ، مطامع توسعه طلبانه و مداخله جویانه در امور داخلی سایرین به بهانه حفظ حقوق صورت می پذیرفت .
● نتیجه گیری
اما این واقعیت را نباید نادیده گرفت که رعایت حقوق اقلیت‌ها نسبی بوده و به تناسب سیستم‌های حکومتی و نوع نگرش آنان تفاوت می‌کند و هر روزه در گوشه و کنار جهان شاهد تبعیضات، تهاجمات و عدم رعایت عدالت در میان اکثریت و اقلیت می‌باشیم که این از خصایص حکومت و قدرت است که تاب برخورداری اقلیت از حقوق و آزادی‌های اساسی و مشروع را نمی‌تواند تحمل کند. امید است جامعه جهانی روزی به درجه‌ای از رشد و کمال برسد که همه افراد بشر بدون توجه به اصل و نسب، نژاد و زبان، مذب و ملیت، جنسیت و تابعیت، در پناه عدالت و وجدان آگاه بشری در کمال مسالمت و صلح و صفا با هم زندگی نمایند. و دنیایی عاری هر گونه تبعیض و نابرابری را داشت باشیم. بررسی حقوق اقلیت‌ها در اسلام و قانون اساسی ایران را به مجال دیگری وا می‌گذاریم.

ارایه کننده: دکترغلامرضا مدنیان و دکتر حسین آل کجباف
منابع
۱- متن سخنرانی دکتر ولایتی در سمینار شناخت و مبانی حقوق بشر به نقل از سایت رسمی دکتر ولایتی
۲ - دیباچه اعلامیه جهانی حقوق بشر
۳- حقوق بشر، نوشته ی جیمز نیکل ترجمه ی امیرغلامی به نقل از سایت اندیشه بیست و هشتم شهریور ۱۳۸۴
۴ - حقوق بشر نوشته اندروفاگان عضو مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه اِسِکس ترجمه امیر غلامی به نقل از سایت اندیشه شهریور ۱۳۸۴
۵- آشوری، داریوش، تعریفها و مفهوم فرهنگ، تهران ، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، ۱۳۵۷
۶- روح‌الامینی، محمود، زمینه فرهنگ شناسی، تهران، انتشارات عطار ۱۳۷۲
۷ - دکتر عامر الزمالی، قانون حقوق بشر، تحولات، محتوا و چالشهای درگیریهای معاصر
۸ - سرلشکر سید هاشم، مضمون تاریخی مبادی حقوق بشر،با دخل وتصرف
۹-مقدمه علم حقوق ،دکتر ناصر کاتوزیان ۱۳۴۹
۱۰ -کنگره بررسی مسائل اساسی حقوق بشر در جهان امروز» تاریخ ۲۱ /۹/ ۱۳۸۱ حسین فراست خواه
۱۱- ترنبری، پاتریک. حقوق بین‌الملل و حقوق اقلیتها، ترجمه آزیتا شمشادی و علی اکبر آقایی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی ۱۳۷۹.
۱۲- کوهن، کارل، دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۷۳
۱۳- حقوق بشر، نوشته ی جیمز نیکل ترجمه ی امیرغلامی به نقل از سایت اندیشه شهریور ۱۳۸۴
۱۴-مشارکت اقلیتهای قومی در توسعه سیاسی سید هاشم هدایتی به نقل از سایت اندیشه اردیبهشت ۱۳۸۴
۱۵- آزادی مذهب وعقیده در اسلام واسناد حقوق بشر محسن کدیور مقاله ارائه شده به همایش بین المللی حقوق بشر و گفتگوی تمدنها،تهران،۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۰ .
۱۶- دکتر مهدی حائری یزدی‌، مقاله اسلام و اعلامیه حقوق بشر، سالنامه تشیع‌، سال چهارم‌، قم‌، ۱۳۴۱.
۱۷ - فریبا علاسوند حقوق بشر ورهیافتهای جهانی ماهنامه مطالعلت وتحقیقات زنان ابان ۸۴
۱۸- حقوق اقلیت‌ها حبیب‌الله مرادی کارشناس ارشد حقوق خصوصی به نقل از سایت اندیشه وران سیاسی آذر ۸۴
۱۹- هوشنگ ناصرزاده، اعلامیه های جهانی حقوق بشر، بخش کنوانسیون ها، کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو،
۲۰- یک نهاد ملّی حقوق بشر در ایران امیر مقامی(دانشجوی حقوق – دانشگاه اصفهان
۲۱- فرهنگ علوم سیاسی غلامرضا علی بابائی ،بهمن آقائی نشر ویس ۱۳۶۵جلد اول
۲۲ - حقوق بشر –دکتر اسدالله مبشری دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۱۳۵۷حقوق بشر و هیافت‏ها
۲۳ - فروغ ابدیت جعفر سبحانی دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۱۳۷۸
۲۴- دائره المعارف بریتانیکا ۲۰۰۴
۲۵- حسن پیرنیا ، ایران باستان ، ص ۲۸۶
۲۶ – دکتر محمد صفدری حقوق بین الملل عمومی جلد سوم ، صفحه ۲۳۴
۲۷ – نادر ذوالعین ، مجله تحقیقات حقوقی ، شماره ۱۵ ، از پائیز ۷۳ تا تابستان ۷۴ ، مقاله حمایت از حقوق اقلیتها در حقوق بین الملل ، صفحه ۴۴۰
۲۸– دکتر محمد نصیری ، حقوق بین الملل خصوصی ، صفحه ۸۲
۲۹- جایگاه بشر در حقوق بین الملل معاصر دکتر هدایت الله فلسفی مجله تحقیقات حقوقی شماره ۳۵-۳۶انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۱ ص ۹ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۰- مبانی توچیهی اخلاقی حقوق بشر معاصر دکتر سید محمد قاری سید فاطمی ،مجله تحقیقات حقوقی شماره ۳۵-۳۶انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۱ ص ۱۱۱ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۱- تکاپوی جهان شمولی: تاملاتی بر حقوق بشر دکتر اردشیر امیر ارجمند مجله تحقیقات حقوقی شماره ۲۱-۲۲ نتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۷ ص۲۸۷ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۲- ملل متحد وآرمان بشریت دکتر هدایت الله فلسفی مجله تحقیقات حقوقی شماره ۱۸ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۵ ص ۲۴۴ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۳- حمایت از حقوق اقلیتها در حقوق بین الملل دکتر نادر ذوالعین مجله تحقیقات حقوقی شماره ۱۵ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۴ ص ۴۳۷ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۴- مسئولیت دولتها در قبال نقض حقوق بشر نوشته آمپارو سان خوزه جیل ترجمه دکتر ابراهیم بیگ زاده مجله تحقیقات حقوقی شماره ۲۹-۳۰ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۹ ص ۲۵۷ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۵- جهان شمولی حقوق بشر وتنوع فرهنگی نوشته هکتور گروس اسپیل ترجمه دکتر ابراهیم بیگ زاده مجله تحقیقات حقوقی شماره ۳۸ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۲ ص ۲۳۳ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۶- معاهدات حقوق بشری دکتر سید محمد قاری سید فاطمی ،مجله حقوقی شماره ۲۸ا ننتشارات دانشگاه دفتر خدمات حقوقی بین المللی۱۳۸۲ ص ۵ به بعد با تلخیص و اضافات
۳۷ - تعهد یک دولت به حمایت از حقوق بشرhttp://humanrights-greenlaw.blogfa.com
۳۸--http://esaconf.un.org/~review-women-violence/guests
۳۹-http://esaconf.un.org/~review-women-violence/guests
۴۰- Making Laws Work Week۲:
Monitoring State Compliance
۴۱-united nations document , E/CN.۴/SUD.۲/۸۵/pp.q-۱۰
۴۲-united nations document , E/CN.۴/SUD.۳۸۴/Rev.L.p.۱۰۲.