ذلت

● ذلت : خوار شدن و خواری است که مقابل عزت است.
ذلت یکی از رذائل اخلاقی است که مربوط به نفس انسان است سرچشمه آن عدم شناخت خود است.
حضرت امیر (علیه‌‌السلام) می‌فرمایند: ذلت یک ساعت را عزت تمام عمر جبران نکند. گرسنگی به از ذلت در برابر دیگران است. مردمان از بیم آنکه مبادا به ذلت دچار گردند به سوی ذلت می‌شتابند آن کس که خویشتن را بزرگتر از آن نداند که به پستی طمع تن دهد به حقیقت خود را خوار ساخته و چنین کسی در آخرت خوارتر و رسواتر است.
مؤمن نزد خداوند بسیار عزیز است. حرمت او از حرمت کعبه نزد خداوند بیشتر است. همه چیز مؤمن در اختیار اوست مگر آنکه بخواهد خود را ذلیل کند که در اختیار او نیست.
در روایتی امام صادق (علیه‌السلام) چنین می‌فرمایند: خداوند تبارک و تعالی همه چیز را به مؤمن واگذاشته است غیر اینکه خود را ذلیل کند سزاوار نیست مؤمن خود را ذلیل کند. از امام صادق سؤال کردن چگونه خود را ذلیل کند فرمودند کاری را که نمی‌تواند انجام دهد آغاز کند و معذور شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: چه زشت است که مسلمان خوار صفت باشد.
هر مؤمنی باید در رفتار و گفتار و تصمیم‌های خود به گونه‌ای عمل کند که منافات به عزت او نداشته باشد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: چقدر برای مؤمن ناپسند است که دارای امیالی می‌باشد. که او را به ذلت افکند.
● عوامل ذلت
۱. حرص به دنیا
از حضرت امیر (علیه‌السلام) سؤال شد کدام خواری که از هر خواری خوارتر است؟ فرمود حرص بر دنیا
۲. علاقه به زنده ماندن
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: هر کس به زنده ماندن دل ببندد خوار گردد.
محمد فرزند امام صادق (علیه‌السلام) مردی سخی و شجاع بود و یکروز روزه می‌گرفت و یک روز افطار می‌کرد و هر روز قوچی ذبح می‌کرد. برای مهمانی مردم در سال ۱۹۹ در مکه خروج کرد، مأمون عیسی جلودی را برای جنگش آماده شد و جمعیت‌اش را متفرق کرد و او را گرفت و بسوی مأمون فرستاد و مأمون او را مورد تکریم قرار داد و با مأمون در خراسان مقیم گشت.
محمد فرزند امام صادق مردی سرفراز و بزرگوار و هرگز بذلت تن نمی‌داد گویند روزی فلان ذوالریاستین برای هیزمی که خریده بودند غلامان محمد را زده بودند.
محمد که بُرد پوشیده بود بیرون آمد و بدستش چوبدستی بود و می‌خواند ”الموت خیز لک من عیش بذل“ یعنی مرگ برای تو بهتر است از زندگی با ذلت و مردم در پی او می‌آمدند تا آنکه غلامان ذوالریاستین را زدند و هیزم‌ها را از آنها گرفتند.
چون خبر به مأمون رسید دستور داد که ذوالریاستین به نزد محمد رود و عذرخواهی کند و حق بجانب غلامان او بدهد. (کتاب سفینهٔالبحار، ماده حمد)
۳. معصیت و گناه
امام صادق (علیه‌السلام) هر که را که خداوند (به توفیق خود) از خواری و ذلت معصیت به عزت و سربلندی تقوی بکشاند او را بدون مال توانگر سازد و بدون قوم و قبیله معرز احترام دارد و بدون همدم مأنوس کند.
۴. همراه شدن با توانگران
ابولبیر گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم شخصی با جمعی از توانگران همسر می‌شود و خود در حد آنها نیست آنها در هزینه و هدف دستی باز دارند و زیاد خرج می‌کنند و او نمی‌تواند به اندازه آنها خرج کند.
حضرت فرمود من دوست ندارم که خود را خوار سازد با کسی سفر کند که در توان مالی همانند خودش باشد.
افراد در انجام کارهای خود باید دقت لازم را داشته باشند که با انجام آنها ولو برای رضای خدا و کار پسندیده موجب تذلیل دیگران نشود.
حسن بن ابی العلاء گوید ما بیست و چند نفر بودیم که در راه مکه همسر بودیم و در راه به هر منزلی که می‌رسیدیم من گوسفندی را می‌کشتم و با همراهان می‌خوردیم چون به خدمت امام صادق (علیه‌السلام) می‌خوردیم چون به خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رسیدم حضرت به من فرمود ای حسین می‌خواهی مؤمنان را ذلیل کنی؟ عرض کردم از چنین چیزی به خدا پناه می‌برم فرمود شنیده‌ام که تو در هر منزل که می‌رسیدەاید گوسفندی را سر می‌بریدی و به مصرف همسفران خود می‌رسانده‌ای. عرض کردم من به جز رضای خدا نیستی نداشته‌ام فرمود مگر نمی‌دانی که در میان همسفران کسانی هستند که آنها نیز دوست دارند چنین کاری بکنند ولی توان مالی آنها اجازه نمی‌دهد و در نتیجه آنها احساس ذلت و حقارت می‌کنند؟ عرض کردم در پیشگاه خدا معذرت می‌خواهم و دیگر چنین کاری را تکرار نخواهم کرد. (بحار، ج۷۶، ص ۲۶۹)
۵. ظلم کردن
شخصی خدمت امام صادق (علیه‌السلام) از همسایه خویش شکایت داشت حضرت فرمود شکیبا باش عرض کردم مردم به من نسبت ذلت و خواری خواهند داد فرمود:
همانا شخص ذلیل آن است که ستم و ظلم می‌کند.
(انما الذلیل مَنْ ظَلَم)
گاهی ذلت‌ها ذلت خیالی است همچنان‌که بسیاری از مواقع عزت‌ها هم عزت خیالی است.
۶.طمع
قال علی (علیه‌السلام):
طمع یکی از دو ذل است.
(الطمع احدالذلیلن) (غررالحکم)
قال علی (علیه‌السلام) :
طمعکار در بند ذلت و خواری است
(الطامع فی وثاق‌الذل) (بحار، ج۱۵، ص ۱۰۷)
۷. آشکار کردن اسرار خود (بازگو کردن گرفتاری‌های خود)
قال علی (علیه‌السلام):
رضایت به مذلت خود داده است کسی که گرفتاری‌هایش را بازگو کند.
(رضی بالذل من کشف عن ضرّه) (بحار، ج۷۱، ص ۳۸)
● تکبر علامت ذلت
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند هیچ کس تکبر نورزد مگر به علت ذلتی که در خویش بیابد.
مؤمن در افعال و امیال و خواسته‌های خود باید دقت لازم را داشته باشد که مبادا تن به ذلت داده یا دیگران را ذلیل کنند آنچه که خداوند عالم برای او مقدر کرده به آن راضی باشد و طالب عزت حاصل از عبادت و دوری از گناه باشد که عزت پایدار و عزت بدون عشیره و یاور و مال است.