جوردانو برونو

جوردانو برونو چونان انسان،و نیز چونان اندیشمند، یکی از برجسته ترین نمایندگان روحی و عقلی، و اندیشگی دورانهای جدید است . وی در سال ۱۵۴۸ در شهری به نام نولا(Nola) در نزدیکی ناپل ایتالیا،زاده شد . پدرش سرباز بود . مادرش وی را به نام فیلیپ غسل تعمید داد . در پانزده سالگی ، به یکی از صومعه های کشیشان دومینیکن در شهر ناپل پیوست . و در همین صومعه نام ."جوردانو" بر وی نهاده شد . سیزده سال را در صومعه گذرانید . در این مدت دانش فراوان در زمینه های گوناگون آموخت . استادان وی، پیش از همه، اندیشمندان جهان باستان ، افلوطین و پیثا گوراس (فیثاغورس) ، بودند.برونو همچنین نوشته های اورفه ای و هرمسی را نیز خوانده و تحت تأثیر آنها قرار گرفته بود . وی از آغاز جوانی از اندیشه ها و روشهای خام و ناشیانه زندگی راهبان و کشیشان خشمگین و بیزار بود . و آیینها و مراسم کشیشان را به دیده تمسخر مینگریست . در اتاق حود به جای پیکره های قدیسان مسیحی تنها صلیب بر دیوارآویخته بود . در هجده سالگی درباره یکی از مهمترین اصول مسیحیت، یعنی اصل تثلیث، دچار تردید شد.در همین سالها بود که با نوشته ها و آراء ستاره شناس و جهانشناس بزرگ ، کوپرنیک ، آشنا گردید . و آراء کوپرنیک اثری ژرف و ماندنی در اندیشه و روح او نهاد ، چنانکه در پایان زندگانیش بدان عقاید وفادار ماند . اندیشه های مکتب نوافلاطونی ، و بسی بیش از آن، اندیشه های متفکر بزرگ سده ی پانزدهم میلادی، نیکولاس کوسانوس (Nicolaus Cosanus) در شکل بخشیدن به تفکر فلسفی برونو تأثیر اساسی داشت. چنانچه گفته شد، برونو ازهمان جوانی اندیشه ای بیباک و حتی گستاخ داشت و از این رو همواره هدف انتقاد و سرزنش ، و حتی دشمنی کشیشان کوته فکر بود.به هرجا پا می نهاد پس از چندی به الحاد متهم میشد. این"فیلسوف سرگردان" - نامی که بر او نهاده بودند- تقریباً همه ی زندگانی خود را به دربه دری گذرانید.پس از اینکه در ایتالیا زندگی خود را در خطر دید و ازهرسو آماج تیر تهمت الحاد قرار گرفت ، درسال ۱۵۷۶ از ایتالیا گریخت. و از همین زمان سرگردانی او در شهرها و کشورهای اروپایی آغاز شد.خود او در جایی می گوید : "عقیده ی من آن است که هر گوشه ای از زمین میهن فیلسوف واقعی است."وی مدتی را در ژنو گذرانید . ژنو در آن زمان مرکز فرمانروایی کالون بود . برونو به زودی از خشکی و تعصب فرقه کالون ، و بویژه جهان بینی ایشان که آزادی اراده را انکارمی کرد و تکیه بر تقدی الهی داشت ، بیزار شد ، و مخالفت خود را با عقاید کالون آشکار ساخت ، و بر اثر این مخالفت به زندان انداخته شد. پس از آزاد شدن، به فرانسه رفت و در سال ۱۵۸۱ به پاریس رسید. وی همواره و در همه جا عقاید خود را در کمال بی پروایی در نوشته ها و سخنرانیهایش اظهار می کرد . در سال ۱۵۸۳ به انگلستان و به شهرآکسفورد رفت. برونو بسیاری از مهمترین آثار خود را در انگلستان نوشت.در سال ۱۵۸۵ بار دیگر به پاریس بازگشت،و در آنجا یک سلسله سخنرانی ایراد کرد. پس از آن به آلمان رفت ومدتی را در شهرهای مختلف آلمان گذرانید؛ و در دانشگاههای آنجا تدریس کرد . در این سرزمین ، برونو چونان اندیشمندی جامع و آگاه مورد تحسین بود . اما درباره وی می گفتند که هیچ نشانه ای از دین در وی سراغ نمی توان کرد. برونو در مدت اقامتش در آلمان برخی از نظریات برجسته خود را به قلم درآورد . وی که دیگر از سرگردانی و دربه ذری آزرده شده بود ، به دعوت یکی از اشراف ونیزی(جیوانی موچنیگو)، در سال ۱۵۹۱، به ایتالیا بازگشت . موچنیگو از برونو درسهایی برای تقویت حافظه یاد می گرفت ، ولی چون در این راه زیاد پیشدفتی نکرد، گمان برد که استاد،راز را از او پنهان می دارد.از اینرو، به وی بدبین شده و از سوی دیگرهم ، از نو آوریهای آن فیلسوف پرسخن و بی احتیاط سخت برخود می لرزد . هنگامی که برونو قصد بازگشت به فرانکفورت را داشت ، موچنیگو، به راهنمایی کشیش ویژه خود، بازجویان تقتیش عقاید را - که مدتها در پی او بودند- آگاه می سازد و برونو در ۲۳ مه ۱۵۹۳ ، به زندان افکنده می شود.موچنیگو، علت این رفتار با دوست خود را ، به بازجویان چنین گفته بود که ( برونو، با همه مذاهب مخالف است... مسیح و حواریون را متهم می کند به اینکه مردم را با معجزات دروغین می فریفته اند ...و همه راهبان خرند و زمین را با ریاکاری و آزمندی و زندگی شرارت بار خود آلوده می کنند و فلسفه باید جای مذهب را بگیرد.) در طول هفت سال ، دستگاه تفتیش عقاید ، چندین بار وی را محاکمه کرد و سرانجام این حکم را صادر نمود :" زندانی بیدین، هنوز از اندیشه های نو پردازانه خود دست برنداشته و همچنان بی توبه و سرکش و خود سر باقی مانده است.از اینرو ، حکم میشود که وی به دست دادگاه غیر مذهبی و حاکم رم سپرده شده تا به مجازاتی که شایسته اوست برسد."نه تن از کاردینالها - که بلارمین یکی از آنها بود – این حکم را امضا کردند . بنا به گفته گاسپارسیوپیوس - دانشمند آلمانی که به تازگی کاتولیک شده و در رم ساکن بود- هنگامی که حکم خوانده شد، برونو به دادرسان چنین گفت : " شما ای داوران، می پندارم از دادن این حکم بیشتر در هراسید تا من از شنیدن آن ! " در ۱۹ فوریه ۱۶۰۰ ، او را درحالیکه هنوز توبه نکرده بود و جامه ای بر تن نداشت و دهانش را بسته بودند، کنار میله ای آهنین،روی توده ای هیزم،در میدان گلهای شهر رم (Campo dei Fiori)،مانند سرو ایستاده ای گذاشتند و زنده زنده سوزاندند...او شهید راه آزادی اندیشه شد.برونو در آن هنگام پنجاه و دو سال داشت. در سال ۱۸۸۹، تندیسی از برونو ساخته و در همانجایی که زنده سوزانده شده بود ، بر پا کردند . این مجسمه ، با یاری و همت هم میهنان غیر جغرافیایی برونو ساخته شد . عقاید او روی نسلهای بعد تاثیر فراوانی گذاشت.هنگامی که در میدان گلهای شهر رم،شعله های آتش دستگاه تفتیش عقاید،از هستی برونو،"گل میخهای زرین"ی فراهم می آورد ، در هلند ، زمینه اختراع دوربین فراهم می شد و در میهن خود او ، گالیله ۳۶ ساله شده بود. به گفته برونو ستارگان، خورشیدهایی هستند که در کیهان بیکران پراکنده اند که به گمان وی، گرداگرد آنها هم، سیاره هایی مانند زمین در گردش هستند. شاید موجودات زنده و باهوشی در بسیاری از ستارگان زندگی میکنند؛ آیا عیسی ، به خاطر آنها نیز جان خود را از دست داده است ؟ و این سخن ، برای رم قابل تحمل نبود ؛ زیرا ، پرسشها و کنجکاوی هایی را برمی انگیخت که به پیکر آموزشهای کلیسایی، ضربه شکننده ای وارد می ساخت.از این جهت او اولین کسی است که به نسبیت اشاره کرد . اندیشه ای که در مغز بزرگ و اندیشه آلبرت انیشتن – سنبل آغاز قرن بیستم – تجلی کرده و به ثمر رسید.
از میان نوشته های مهم برونو باید از اینها نام برد :
۱ – شام چهارشنبه خاکستری La Cona da Ceneri (۱۵۸۴)
۲– درباره علت، اصل، و واحد Della Causa Principoeuno (۱۵۸۴)
۳ – درباره بی پایان، کل، و جهانها Del Infinito Universoe Mondi(۱۵۸۴)
۴ – بیرون راندن درنده پیروزمند Spaccio della Beetia Trionfante(۱۵۸۴)
۵ – درباره شوریدگیهای قهرمانانه Degli Heroici Furori(۱۵۸۵)
۶ – درباره بی اندازه و شمار ناپدیر De Immenso et Innumerbilibus۱۵۹۱) ۷ – درباره سه بار کوچکترین De Triplici Minimo(۱۵۹۱)
۸ – درباره موناد، عدد، و شکل De Monade Numero et Figura (۱۵۹۱)
در طی سه سده گذشته نحوه تلقی نویسندگان تاریخ فلسفه ازاندیشه های برونو هماهنگ با شرایط و نیازمندیهای هر زمان مختلف بوده است. در قرن ما نیز پژوهش دراندیشه های فلسفی برونو، درنتیجه بررسیهای تاریخی در تفکر فلسفی سه سده گذشته بار دیگر سیمای تازه ای از این اندیشمند تصویر کرده است . اکنون، هماهنگ با این دید تازه،عناصر گرایش دینی- فلسفی شرقی به نام هرمتیسم را در شمار موجبات اساسی تفکر برونو می آورند.
تهیه و تنظیم : سارا کرمی
زیر نظر استاد : مهندس علی جعفری