درباره علی افخمی

▪ زبان شناس، پژوهشگر و استاد دانشگاه
▪ متولد ۱۳۳۱ اقدای یزد
▪ دوران تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در یزد
▪ دریافت دیپلم طبیعی
▪ كارشناسی زبان انگلیسی دانشگاه تبریز ۱۳۵۴
▪ دیپلم عالی زبان انگلیسی دانشگاه كمبریج ۱۹۷۶
▪ دیپلم عالی زبان فرانسه دانشگاه سوربن ۱۹۸۰
▪ كارشناسی ارشد زبان شناسی دانشگاه پاریس ۱۹۸۱
▪ دكترای زبان شناسی دانشگاه پاریس ۱۹۸۵
▪ عضو شورای دانشگاه تهران از سال ۱۳۶۷
▪ عضو هیأت ممیزه دانشگاه تهران به مدت دو سال
▪ نماینده در انتشارات دانشگاه تهران
▪ استاد پایه ۲۳ گروه زبان شناسی
▪ بنیانگذار و رئیس دانشكده زبان های خارجی به مدت ۱۰ سال
▪ ریاست دانشكده ادبیات تهران به مدت سه سال
▪ معاون پژوهشی دانشكده ادبیات تهران به مدت دو سال
▪ عضو هیأت ممیزه دانشگاه تهران به مدت دو سال
▪ رئیس كتابخانه مركزی و مركز اسناد دانشگاه تهران
▪ از تألیفات وی:
ـ فرهنگ توصیفی نقد ادبی
ـ جامعه شناسی زبان
ـ فرانظریه زبان شناسی
ـ طرح تصحیح تذكرهٔ العارفین و بررسی زبان شناختی ترجمه قرآن كریم به زبان فرانسه درحال انجام است.
عشق و ایمان به كاری كه آن را انتخاب كرده و مسئولیت انجام آن را برعهده گرفته ایم سبب می شود كه در انجام آن همت بیشتری صرف كنیم و همه توان خود را برای هرچه بهتر به انجام رساندن آن به كار بگیریم.
یكی از ارجمندان عرصه علم و فرهنگ كه عمرش را با فكر و قلم خود در راه توسعه دانش و فرهنگ ایران عزیزمان به كار گرفته، دكتر علی افخمی است. وی در طول سالیان خدمت فكری و قلمی خود علاوه بر نگارش كتاب ها و مقاله های ارزنده علمی با پست های اجرایی حساسی كه داشته و با حساسیتی كه در اجرای هرچه بهتر افكار عالی خود به كار گرفته، یادگار های ماندگاری از خود به جای گذاشته است.
دكتر علی افخمی، زبان شناس و استاد دانشگاه، سال ۱۳۳۱ در یك خانواده مذهبی در اقدا از توابع یزد به دنیا آمد. پدرش به كشاورزی مشغول بود و هرچند سواد پدر و مادرش به تحصیلات مقدماتی قدیم محدود می شد، اما نكاتی كه آنان از قرآن كریم، گلستان، بوستان و ... از برداشتند و برای او می خواندند سبب شد كه علی از همان دوران كودكی به علم و ادب و فرهنگ علاقه مند شود.
او در تمام دوران تحصیل مقدماتی خود شاگرد ممتاز بود. وقتی این دوره را به پایان برد و دیپلم گرفت در توابع یزد مشغول تدریس شد و از آنجا كه رشته دیپلم او علوم طبیعی بود، ریاضی، جبر و زبان درس می داد و در این میان به زبان علاقه ویژه ای داشت. همین امر هم سبب شد كه پس از شركت در كنكور با این كه رتبه كنكورش برای پذیرفته شدن در بیشتر رشته های علوم پایه پزشكی و پیراپزشكی كافی بود رشته زبان انگلیسی را برای ادامه تحصیل خود برگزید.
وی از سال ۱۳۵۱ در رشته زبان و ادبیات انگلیسی وارد دانشگاه تبریز شد. دوره لیسانس را در سال ۱۳۵۴ با موفقیت به پایان برد و چون برای دانشگاه كمبریج هم بورس داشت مدتی ادبیات انگلیسی خواند و دیپلم زبان انگلیسی را از آن دانشگاه دریافت كرد و در دبیرستان های معتبر تهران از جمله خوارزمی، علوی و همچنین مؤسسه ملی زبان به تدریس پرداخت.
در سال ۱۳۵۸ تصمیم گرفت كه زبان فرانسه را هم فرا گیرد. بنابراین به فرانسه رفت و یك سال در دانشگاه سوربن زبان فرانسه خواند و دیپلم عالی زبان فرانسه را از آن دانشگاه كسب كرد. بعد از دیپلم عالی رشته زبان شناسی را در دانشگاه پاریس ادامه داد و اواخر سال ۱۹۸۱ موفق شد كه كارشناسی ارشد این رشته را كسب كند. بی درنگ پس از این مقطع در همین رشته و در گرایش زبان شناسی اجتماعی تحصیل كرد و سال ۱۹۸۵ از تز دكترای خود كه مطالعه بر زبان شناسی اجتماعی ایران بعد از انقلاب در حوزه مسائل معناشناسی بود دفاع كرد. این رساله به مسائل جامعه شناسی در ایران می پردازد و متمركز بر تغییرات زبانی است كه این تغییرات هم مربوط به حوزه صرف و نحو واژگانی و معنایی است.
پس از اخذ مدرك دكترا نزدیك به دو سال با نمایندگی ایران در یونسكو و مدتی با بخش مطبوعات فرهنگی سفارت فرانسه همكاری می كرد و سپس در سال ۱۳۶۴ به ایران بازگشت و بی درنگ وارد دانشگاه شد.
در ابتدای كار ضمن این كه عضو هیأت علمی بود به علت سابقه همكاری اش با سازمان یونسكو از طرف وزارت علوم سابق مأمور كمیسیون ملی یونسكو بود و در گردهمایی های متعددی كه در آسیا، پاریس و ... تشكیل می شد شركت می كرد. اما دغدغه تدریس و مسائل آموزشی سبب شد كه این فعالیت تنها دو سال ادامه داشته باشد. از آن پس همكاری نزدیك و مؤثر او با دانشگاه تهران در زمینه تدریس و با سمت های گوناگون ادامه دارد.
از مهم ترین فعالیت های اجرایی علی افخمی كه او را به چهره ای ماندگار تبدیل كرده است، می توان به تأسیس دانشگاه مستقل زبان و ادبیات خارجی اشاره كرد. آن گونه كه می دانیم، در دانشگاه تهران، دانشگاه زبان های خارجی وجود نداشت.
تنها چند رشته از جمله زبان انگلیسی، زبان فرانسه، زبان ایتالیایی آن هم به طور محدود و در حد لیسانس وجود داشت. علی افخمی از سال ۱۳۶۶ طرحی را برای ایجاد دانشگاه مستقلی با نام دانشگاه زبان های خارجی به دانشگاه ارائه كرد و یازده سال از مرحله طرح تا گشایش این دانشگاه عمر گرامی خود را صرف این كار مهم و عظیم نمود.
وی برای نخستین بار رشته های زبان و ادبیات ژاپنی و زبان و ادبیات اردو را با حمایت های دولتی و همكاری كشورهای ژاپن و پاكستان تأسیس كرد و ضمن ایجاد دوره های كارشناسی ارشد و دكترای زبان انگلیسی سنگ بنای مقطع دكترای زبان و ادبیات فرانسه را هم گذاشت و سبب شد كه رشته زبان و ادبیات روسی كه نزدیك به انحلال بود، با توانی تازه به فعالیت خود ادامه بدهد. وی همچنین ۲ تا ۳ سال معاون پژوهشی دانشگاه تهران بوده و در سال ۱۳۸۲ به عنوان نخستین رئیس انتخابی دانشكده ادبیات دانشگاه تهران انتخاب شد. مدت مدیریت وی مردادماه امسال به پایان رسید، اما رئیس دانشگاه وی را به عنوان رئیس كتابخانه مركزی و اسناد دانشگاه تهران انتخاب كرد. وی هم اكنون افزون بر كار مهم مدیریتی به آموزش دانشجویان كارشناسی ارشد و دكترا در رشته زبان شناسی می پردازد.
«فرهنگ توصیفی نقد ادبی» یكی از كتاب هایی است كه علی افخمی در كنار نسرین دخت خطاط و ژاله كهنمویی پور تألیف كرده است، این فرهنگ به واسطه اهمیت زبان فرانسه یكی از مهم ترین كتاب هایی است كه در این زمینه منتشر شده است و بی شك برای پژوهشگران، مترجمان و دانشجویان مفید خواهد بود. اگرچه عنوان اصلی این كتاب فرهنگ نقد ادبی است، اما همه بحث های ادبی اعم از انواع صناعات ادبی، مكتب های ادبی و تاریخ ادبیات را نیز در بر می گیرد. به این ترتیب در تألیف این كتاب علاوه بر مفهوم خاص نقد كه مبتنی بر نظریه های ادبی است، مفهوم عام و گسترده آن كه نگرش به ادبیات است نیز مد نظر بوده است.
همچنین هدف اصلی از نگارش این فرهنگ ارائه مجموعه ای از اطلاعات در زمینه ادبیات و نقد ادبی به دانشجویان و علاقه مندان به زبان فرانسه بوده است. از این رو هم توصیفی است و هم تطبیقی. در این فرهنگ سعی شده است كه برای هر واژه نقد در ادبیات فرانسه، معادل های تطبیقی آن نیز مد نظر گرفته شود و معادل آن در زبان و ادبیات فارسی آورده شود. فرهنگ توصیفی نقد ادبی شامل مدخل های زیر است:
۱) تعریف و توصیف واژه ها همراه با آوردن مثال
۲) ارائه معادل های تطبیقی در زبان ادبیات فارسی
۳) ارائه واژه های مترادف كه بتوان با مراجعه به آنها توضیحات بیشتری در مورد مدخل به دست آورد.
۴) كتابنامه مربوط به هر مدخل
از اسناد افخمی دو كتاب ارزنده هم زیر چاپ است، یكی «جامعه شناسی زبان» از سری كتاب های كمبریج و دیگری «فرانظریه زبان شناسی».
«جامعه شناسی زبان» درسی اساسی در دپارتمان های زبان شناسی در سطح دكتری و كارشناسی ارشد محسوب می شود. از آنجا كه در گروه زبان شناسی كارشناسی وجود ندارد و دانشجویان تنها در مقطع كارشناسی ارشد و دكترا پذیرفته می شوند و دانشجویانی از رشته های دیگر وارد این رشته می شوند و چون با زبان آشنایی كافی ندارند دچار مشكل می شوند.
این كتاب معروف در زمینه جامعه شناسی زبان به كمك آنها می آید تا از ترجمه فارسی كتاب استفاده كرده و تسلط خود را افزایش دهند.
«فرانظریه زبان شناسی» درباره نظریه های گوناگون زبان شناسی بحث می كند. این كه چرا نظریه پردازان زبان شناسی از هم فاصله می گیرند و میان آنان جزمی گرایی ایجاد می شود را بررسی می كند. در این كتاب عنوان شده است كه علت این فاصله ها و جزمی گرایی آگاهی نداشتن از فرانظریه های همدیگر است. برای رفع این نقیصه باید خاستگاه نظریه ها را بررسی كرد.
بعد دیگر فعالیت افخمی مقاله های متعدد علمی اوست.
مقاله های او بیشتر به این نكته مربوط است كه چطور می توان از زبان شناسی اجتماعی در تدریس موفق زبان های خارجی استفاده كرد. افخمی درباره این مقاله ها می گوید: «روال تدریس در مراكز آموزشی زبان های خارجی ساختارگرایی است. ساخت زبان تدریس می شود، منهای نقش كلمات، از این رو فارغ التحصیلان ما دستور و لغت می دانند، اما در قدم اول ارتباط دچار یك نوع نقص و ناتوانی می شود. پس ما این مقالات و كارهای پژوهشی را به سمتی سوق داده ایم كه تغییری در روال تدریس و تنظیم كتب آموزشی داشته باشیم تا خدمتی به فارغ التحصیلان در زمینه تدریس یا ترجمه توصیفی كرده باشیم.»
در همین زمینه مقاله های متعددی از وی به چاپ رسیده است. از جمله: «توانش ارتباطی» كه در نشریه علمی و پژوهشی دانشگاه تهران منتشر شده و در آن به كار پژوهشی میدانی در قالب یك رساله كارشناسی ارشد پیش رفته و نشان داده است كه چرا به توانش ارتباطی نیاز داریم نه توانش محض چامسكی. همچنین سلسله مقاله هایی درباره مسائل زبان شناسی و سیاست های فرهنگی در ایران قبل و بعد از انقلاب به زبان فرانسه در مجله پیام اسلام از افخمی به چاپ رسیده است.
بخش دیگری از فعالیت های مهم علی افخمی طرح های پژوهشی او را شامل می شود كه برخی از این طرح ها پایان یافته اند و برخی دیگر در شرف اتمام هستند. از طرح هایی كه به انجام رسیده اند، می توان به «بررسی و نقد ده سال رساله های دكترا و كارشناسی ارشد زبان شناسی در دانشگاه» و «طرح مسائل آموزشی زبان و تستینگ اشاره كرد. همچنین طرح های دیگری مانند تصحیح «تذكرهٔ العارفین» كه اثری از جد افخمی است و «بررسی زبان شناسی ترجمه قرآن كریم به زبان فرانسه» به دست او در حال انجام است.

محمد مفتاحی

منبع : روزنامه ایران