پمپئی شهر سالم زیر گدازه‌های آتشفشان

●نگاهی به تاریخ پمپئی
اطلاعات دقیقی درباره پمپئی باستانی وجود ندارد. حتی معنای نام آن نیز مشخص نیست. معلوم نیست که نامی یونانی است یا رومی. اما قول رایج این است که ریشه‌اش واژه یونانی ”پمپو“ یا واژه اوسکانی ”پمپه“ است. به هر حال به‌نظر می‌رسد قدمت این شهر به قرن هشت قبل از میلاد می‌رسد.این شهر را قوم ”اوسی“ بنا کردند که در مرکز ایتالیا می‌زیستند. محل جغرافیائی شهر نیز بر فراز تپه‌ای در دهانه رود سارنو قرار داشت که از قدیم بندرگاهی امن برای دریانوردان یونانی و فنیقی در خلیج ناپل بود. این شهر در قرن پنجم قبل از میلاد به تصرف رومیان در‌آمد و مستعمره آن شد.
از همین هنگام بود که این شهر گذرگاهی مهم برای کالاهائی شد که از دریا وارد می‌شد و به‌سوی رم یا جنوب ایتالیا ارسال می‌شد. در سال ۶۲ میلادی زمین‌لرزه‌ای شدید، پمپئنی و بسیاری از شهرهای دیگر منطقه کامپانیا را ویران کرد.
تا سال ۷۹ میلادی شهر دوباره بازسازی شد و در همین سال بود که آتشفشان قله وزووز آن را نابود کرد.
●آتشفشان ویرانگر
در ماه اوت سال ۷۹ میلادی آتشفشان مهیب قله ”وزووز“ شهر را در کام خود فرو برد و در آن بعدازظهر زمستانی (در آن هنگام در سالنامه رومی ماه اوت از ماه‌های زمستان بود) خورشید در پس دودی غلیظ پنهان شد.
تنها گزارش موثقی که شاهدی عینی نوشته باشد توسط فردی به نام ”پلینی“ و در نامه‌ای خطاب به مورخی به نام تاسیتوس ثبت شده است. پلینی از پدیده‌ای شگرف بر فراز ”وزووز“ سخن می‌گوید: ”ابر سیاه بزرگی به شکل درخت کاج که از دهانه کوه، بالا می‌آید. ابری که اندکی بعد از دامنه‌های کوه پائین می‌آید و همه چیز را در بر می‌گیرد.“
ابری که پلینی از آن سخن گفته است امروزه جریان ”پیروکلاستی“ می‌نامند و ابری آکنده از گازهای بسیار گرم و خاکستر است و در آن منطقه صخره‌ها فرو پاشیده از آتشفشان است. پلینی از لرزش چندین‌باره زیمن به هنگام آتشفشان و فروریختن انبوه خاکستر روی خانه‌ها نیز می‌نویسد: ”آب دریا فرومکیده شد و با زمین‌لرزه‌ای به عقب رانده شد.“ پدیده‌ای که زمین‌شناسان در روزگار ما ”سونامی“ می‌نامند.
پلینی از پنهان شدن خورشید در پس ابرها و فرارسیدن شب در روز روشن سخن می‌گوید و این‌که بسیاری از مردم بر اثر تنفس گاز دی‌اکسیدکربن جان سپردند.
●۱۶ قرن گمشدگی
لایه‌های ضخیم خاکستر، دو شهر واقع در پای کوه را پوشاند و نام و مکانشان در دل تاریخ گم شد. اما شهر مجاور ”پمپئی“ به نام ”هرکولانیوم“ را در سال ۱۷۳۸ کشف کردند. ساختمان‌ها و دیوارنگاره‌های بسیاری از این دو شهر را توانستند دست‌نخورده از زیر خروارها خاک بیرون بیاورند. این شهرها را به‌طور کامل معماری به نام ”فونتانا“ که در جستجوی مسیر رود ”سارنو“ بود در سال ۱۵۹۹ کشف کرد اما باز هم ۱۵۰ سال طول کشید تا حفاری در این شهرها به‌طور گسترده و جدی آغاز شود. برخی هم می‌گویند ”فونتانا“ در همان خاکبرداری‌های آغازین خود به دیوارنگاره‌های ”اروتیک“ شهر رسیده بود اما چون در روزگاری می‌زیست که عکس‌های برهنه حتی اگر باستانی هم باشند خلاف اخلاق و حجب و حیا تلقی می‌شد از نو آنها را زیر خاک قرار داد. در واقع این مورد را یکی از قدیمی‌ترین موارد سانسور در حوزه باستان‌شناسی می‌توان به حساب آورد. کاوش‌گران بعدی هم گزارش داده‌اند که مناطق مورد کاوش‌شان به‌گونه‌ای بوده است که گوئی قبلاً هم خاکبرداری شده‌اند.
محل گردهمائی‌ها (فورم)، گرمابه‌ها، بسیاری از خانه‌ها و برخی از ویلاها چنان دست‌نخورده از زیر خاک بیرون آمده‌اند که شگفت‌آور است. در فاصله کوتاهی از شهر، هتلی به وسعت ۱۰۰۰ مترمربع تمام و کمال از زیرخاک بیرون آمده است و اکنون گراندهتل مورسین نام گرفته است.
در واقع پمپئی تنها شهر باستانی جهان است که تمام ساختار توپوگرافیک آن دست‌نخورده باقی‌مانده است، بدون هیچ‌گونه دستکاری و افزوده‌ای.
خیابان‌های شهر طبق سنت اصیل رومی مستقیم‌اند و شبکه‌ای ایجاد کرده‌اند. خیابان با سنگ‌های چند ضلعی فرش شده‌اند و در دو سوی‌شان خانه‌ها و فروشگاه‌ها قرار گرفته‌اند.
به هر حال پمپئی آینه تمام نمای زندگی رومیان در سده یکم میلادی است. سده‌ای که پمپئی شهری سرشار از زندگی بود، جزئی‌ترین نکات زندگی روزمره و ریزه‌کاری‌های مربوط به حرفه مردم و طبقه آنها در بازمانده‌های شهر به چشم می‌خورد.
پمپئی به هنگام آتشفشان حدود ۲۰ هزار نفر جمعیت داشت و پر از ویلاهائی بود که رومیان ساخته بودند و در اوقات تعطیل از آنها استفاده می‌کردند. ردپای حرفه‌های مختلف را به‌خوبی در شهر می‌توان پی گرفت. بازار روز، فروشگاه‌ها، رستوران‌های کوچک، آمفی‌تئاتر و کارخانه‌های کوچک.●نگاهی به دیدنی‌های پمپئی
▪معبد ونوس: ونوس الهه نگهبان شهر بود و از همین رو معبدی اختصاصی برایش ساخته بودند. البته زمین‌لرزه‌ای که همراه با آتشفشان رخ داد معبد ونوس را ویران کرد و از ساختمان‌های آن چندان چیزی به‌جا نمانده است. در واقع بازسازی معبد ونوس هنوز پایان نیافته است.
▪فوروم: این مکان قلب سیاست، مذهب و حیات اجتماعی در پمپئی بود که دورادور آن را نیز ساختمان عمومی مختلف گرفته‌اند. عرض این میدان چهارگوش ۳۸ و طول آن ۱۴۲ متر است. در یکی از ضلع‌های آن نیز معبد ژوپیتر قرار دارد. در ضلع جنوبی چندین سکو را می‌توان دید که زمانی تندیس پولدارهای شهر را رویشان نصب می‌کردند. در ضلع غربی هم سکوی بسیار بزرگ‌تری بود که جایگاه سخن‌رانان بود.
▪معبد آپولو: در غرب فوروم معبد آپولو قرار دارد. در سمت چپ معبد تندیس برنزی آپولو و در سمت راست تندیس دایانا قرار دارد. البته اصل این تندیس‌ها در موزه باستان‌شناسی ناپل قرار دارد.
▪با سیلیکا: مهم‌ترین بنای عمومی در پمپئی ساختمان با سیلیکا است که ساختمان دادگستری و محل گردهمائی بازرگانان بود. ساختمان مستطیلی و ۲۴ در ۵۵ متر است و دارای ۲۸ ستون بزرگ. تأثیر معماری را به وضوح می‌توان در این بنا مشاهده کرد.
▪معبد ژوپیتر: قدمت این معبد که به سده دوم میلادی می‌رسد به پرستش ژوپیتر و مینروا اختصاص داشت و ساختمان کاپیتول پمپئی بود. در این معبد تندیس ژوپیتر قرار داشت که اکنون در موزه باستان شناسی ناپل قرار دارد و از جنس سنگ مرمر است.
▪گرمابه‌های استابیان: قدمت این گرمابه‌ها به دوران استعمار رومیان می‌رسد. ساختمان گرمابه‌ها در گذر زمان بارها تعمیر شده است و بخش‌هائی به آن افزوده شده است.
▪فوروم مثلثی: همان‌گونه که از نام این بنا پیداست شکلی مثلثی دارد و بیش از هر بنای دیگری در پمپئی تأثیر یونانیان را می‌توان در این بنا مشاهده کرد. در جلوی مدخل این بنا سکوئی قرار دارد که امانی تندیس کلادیوس مارسلوس روی آن قرار داشت. در وسط این بنا نیز ویرانه‌های معبد دوریک قرار دارد که از آن فرقه‌های هرکولس و مینروا بود.
▪تئاتر بزرگ: این تئاتر بزرگ بین سال‌های ۲۰۰ تا ۱۵۰ قبل از میلاد به شیوه معماری یونانی ساخته شد و سپس در دوران اگوستوس توسط آرتوریس و براساس شیوه رومی گسترش یافت، به‌طوری‌که گنجایش پنج هزار نفر را داشت. جایگاه تماشاگران به‌طور کامل با سقفی از آفتاب و باران مصون بود.
▪تئاتر کوچک: تئاتر سرپوشیده‌ای ویژه موسیقی و شعرخوانی بوده که کمتر از ۱۰۰ نفر گنجایش داشت. این تئاتر بین سال‌های ۸۰ و ۷۵ قبل از میلاد ساخته شده است و یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ساختمان‌های تئاتر باستانی است.
▪آمفی‌تئاتر: ساختمان آمفی‌تئاتر در سال ۸۰ قبل از میلاد ساخته شده است و قدیمی‌ترین آمفی‌تئاتر جهان است که گنجایش ۱۲۰۰ تماشاگر را داشت و ابعاد آن ۱۳۵ در ۱۰۴ متر بود.
پمپئی پر از خانه‌ها و ویلاهائی است که هر کدام زیبائی خاص خود را دارند. از جمله می‌توان از خانه‌های پانسا، سالوست، ملیاگر اشاره کرد.
●پمپئی جدید
پس از مدخل آمفی‌تئاتر، در سمت چپ منطقه مسکونی پمپئی جدید قرار دارد پمپئی جدید شهرکی است که حتی پس از آتشفشان مشهور در سال ۷۹ میلادی مسکونی بود. این شهرک که کامپوپو مپیانو نام داشت طی قرن‌های گذشته شاهد فراز و نشیب‌های فراوانی بود. در سال ۱۸۷۳ بارتولولونگو (۱۹۲۶ ـ ۱۸۴۱) صومعه مریم رزاری را در آنجا بنا کرد که خیلی زود به زیارتگاهی تبدیل شد تبدیل شد که به‌ویژه در تابستان و پائیز زائران بسیاری از سراسر ایتالیا در آن جمع می‌شوند.

عباس زندباف