مدیریت تعطیلات در ایران تعطیل است

ایران از معدود کشورهایی است که در آن تعداد تعطیلا ت رسمی بیش از متوسط جهانی است. چنان که با نگاهی به تقویم سال ۱۳۸۸ در می یابیم بیش از ۲۵ روز تعطیلی رسمی در تقویم امسال ثبت شده است.
این امر البته به خودی خود نمی تواند پدیده بدی باشد، اما سوال اینجاست که آیا برای استفاده بهینه از این تعطیلا ت تدبیری اندیشیده ایم؟ آیا این تعداد تعطیلی رسمی کمکی به اثربخشی اجتماعی می کند؟
فارغ از آثار اقتصادی ناشی از وجود تعطیلا ت متعدد در تقویم اقتصادی یک کشور، مدیریت تعطیلا ت رسمی به منظور فراهم کردن زمینه مناسب برای افزایش اثربخشی و بهره وری نیروهای انسانی یک کشور و بالا بردن ضریب شادی و شادمانی مردم، امروز از اصلی ترین دغدغه های کارشناسان اجتماعی قلمداد می شود.
نگاهی گذرا به تقویم سال ۱۳۸۸ نشان می دهد تعطیلا ت رسمی کشور امسال بیش از ۲۵ روز است و علا وه بر آن ۵۲ روز تعطیلا ت جمعه در تقویم هر ایرانی ثبت شده است. به این ترتیب از ۳۶۵ روز امسال ۷۷ روز آن تعطیل است.
این در حالی اتفاق می افتد که هر کارمند یا کارگر ایرانی می تواند با توجه به قانون کار از ۳۰ روز مرخصی استحقاقی بهره مند شود و در نتیجه کل تعطیلا ت قانونی برای یک کارمند در سال جاری ۱۰۷ روز است. اگر این رقم را از ۳۶۵ روز سال کم کنیم تعداد روزهای کاری یک نیروی کار در ایران معادل ۲۵۸ روز خواهد بود.
نکته جالب در بحث تعطیلا ت آن که بسیاری از مدیران شرکت ها علا وه بر تعطیلا ت رسمی تعطیلاتی نیز تحت نام های مختلف مانند تعطیلا ت تابستانی، زمستانی و... را با دادن مرخصی های بلا عوض برای کارکنان در نظر می گیرند. این گونه مدیران در بین مردم بسیار محبوبند و فراموش نکنیم که در بسیاری از موارد دولت ها روزهای کاری بین تعطیل را هم تعطیل می کنند.
در این باره لا له افتخاری می گوید: مشکل ما فقط تعطیلا ت طولا نی مدت نیست بلکه نداشتن نگاه جدی به کار و شغل را شامل می شود. بعضی افراد حتی از نیم ساعت وقت خود بهترین بهره را می برند و افرادی دیگر حتی از بیکاری خود نیز استفاده کامل ر ا نمی برند. بنابراین باید فرهنگ متعهد در کار را گسترش دهیم و آن را به افراد بیاموزیم.
نماینده مردم در مجلس شورای اسلا می اضافه می کند: کم شدن تعطیلا ت در ایران به خودی خود امر بدی نیست و مهمتر از تعداد ایام تعطیل مدیریت تعطیلا ت است و تعطیلا ت مدیریت صحیح می خواهد. چرا که مدیریت صحیح باعث کارآمدی افراد می شود و در غیر این صورت آسیب رسان و باعث بازدهی پائین فعالیت خواهد شد.
این عضو کمیسیون فرهنگی با اشاره به این که در حال حاضر در کشورهای پیشرفته به علت تعطیلا ت کم کار مفید افراد زیاد است می گوید: تعطیلا ت موجود و مدیریت تعطیلا ت یک نگاه کارشناسانه و همسونگر نیاز دارد و تعطیلا ت باید تاثیر مثبت داشته و اگر قرار باشد فرد هیچ برنامه ای را برای شادی و نشاط خود فراهم نکند بی اثر است.
موضوع مهم دیگر در بررسی تعداد ایام تعطیل، نحوه استفاده از آنها و بحث اوقات فراغت است که در تجدید نیرو و بازدهی یک جامعه و در پی آن اقتصاد کشور می تواند نقشی مهم ایفا کند. سوال اصلی که در این جا به ذهن متبادر می شود این که آیا وجود تعطیلا ت فراوان در تقویم ایرانیان باعث رفع خستگی از تن جامعه صنعتی امروز آنها می شود؟
بررسی ها نشان می دهد به رغم وجود روزهای تعطیل فراوان در ایران بار کیفی این ایام برای مردم چندان نیست. چه بسا که تنها به پیروی از سنت و مراسم دیرینه نوروز برخی کارکردهای به جامانده روابط انسانی، شادی ، پناه بردن به طبیعت و ... برقرار مانده است.
در این باره دکتر احمد روستا معتقد است: مشکل پایین بودن بهره وری در ایران صرفا با کم و زیاد شدن چند روز تعطیلا ت حل نمی شود. اما به طور قطع تعطیلی در هر نوع فعالیت نقش تعیین کننده در بهره وری خواهد داشت.
این استاد مدیریت بازاریابی می گوید: جامعه ما بر خلا ف بسیاری از جوامع به جای آنکه هدفگرا باشد کارگرا است، یعنی عادت کرده از ساعت ۸ تا ۴ بعدازظهر کارت بزند و در محیط کار حاضر باشد.
وی ادامه می دهد: اما اینکه در این مدت چه اندازه کار مفید انجام داده و در راستای هدف سازمان فعالیت دارد پرسشی است که نیاز به مطالعه و تحقیق و بررسی عمیقی دارد. به نظر می رسد به علت غالب بودن این روحیه بسیاری از سازمان های ما در تلا ش برای داشتن کارت و ساعت حضور و غیاب باشند و به مدیریت زمان در زندگی فردی و اجتماعی ما کمتر بها داده می شود.
از نظر دکتر روستا برای بهبود بهره وری و استفاده صحیح از نیروی کار، تعطیلا ت یک وسیله است. در حالی که در کشور ما این وسیله را بی هدف و نادرست به کار می گیریم و در نتیجه خود موجی تازه از عدم بهره وری ایجاد می کنیم. از لحاظ کمی شاید کشور ما تعداد تعطیلا تش چندان با سایر کشورها تفاوت نداشته باشد. اما از لحاظ کیفی تعطیلا ت آثار زیانباری داشته است زیرا زمان زیادی پیش و پس از تعطیلا ت صرف می شود که وقت زیادی را تلف می کند.
این کارشناس می گوید: مثلا از چند ساعت قبل از روز پیش از تعطیل تا ساعت ها در روز پس از تعطیل در محیط کار صرف بیان خاطرات و خطرات می شود که به علت عدم وجود نوعی سیستم ارزیابی و مطالعاتی هیچ گاه آثار اقتصادی این گونه زمان ها مشخص نمی شود.
یکی دیگر از عواملی که باعث می شود کم و زیاد شدن تعطیلات در کشور ما محسوس نباشد نداشتن روحیه و انگیزه واقعی برای انجام کار در محیط هاست. وقتی انگیزه و هدف و امیدواری در محیط و فضای سازمان نباشد حتی حضور در محیط کار و کاهش تعطیلا ت نقشی در بهبود بهره وری ندارد.
یکی دیگر از کارشناسان اجتماعی با بیان اینکه تعطیلات رسمی هر کشور را می توان به سه دسته رسمی ملی، مذهبی و حکومتی تقسیم کرد گفت: تعطیلا ت ملی تعطیلا تی است با ریشه تاریخی فرهنگی و در کشورهایی وجود دارد که قدمت تاریخی دارند.
در ایران تعطیلا ت نوروز از این جنس است و در چین، ژاپن و ایتالیا که سابقه تمدنی هزار سال به بالا دارند، این نوع تعطیلا ت بیشتر دیده می شود.
تعطیلا ت مذهبی ریشه در اعتقادات دینی دارند و در کشورهایی بیشتر برگزار می شود که گرایشات مذهبی همچنان مهم و با ارزش تلقی می شود. ایران از جمله این کشورها است و این نوع تعطیلا ت را در اغلب کشورهای مسلمان می توان سراغ گرفت. ضمن آنکه در کشورهایی نظیر سوئد، نروژ، دانماراک و پرو نیز تعطیلات مذهبی بیشترین ایام را به خود اختصاص داده اند.
دسته سوم تعطیلا ت حکومتی ا ست. امری که بیشتر در کشورهایی رخ می دهد که در آن انقلا ب های متعدد رخ داده باشد یا قیام های مردمی فراوانی را بتوان در تاریخشان سراغ گرفت. پورتوریکو، کنگو، کوبا، شیلی و کلمبیا از جمله کشورهایی هستند که بیشترین تعطیلا ت حکومتی را دارند.
در کشور ما نیز به دلیل انقلا ب مردمی سال ۱۳۵۷ و استقرار حکومت جمهوری اسلا می از سال ۱۳۵۷ برخی از ایام سال نظیر ۲۲ بهمن یا ۲۹ اسفند و ۱۲ فروردین از جمله این تعطیلا ت به شمار می رود. گرچه دسته بندی تعطیلا ت رسمی در تمام کشورها نشان می دهد ایران از جمله کشورهایی است که هر سه دسته تعطیلا ت را در تقویم خود جای داده ، اما بررسی ها نشان می دهد میزان تعطیلا ت (با احتساب جمعه ها) در ایران آنقدرها هم بالا نیست.
البته هستند کارشناسان اقتصادی که موافق کاهش تعطیلاتند. چنانکه محاسبات آنها نشان می دهد درصورت کاهش پنج روز از تعطیلات رسمی کشور بیش از هفت هزار میلیارد ریال از هزینه های دستمزدی که بابت روزهای تعطیل رسمی به اقتصاد کشور تحمیل می شود کاسته خواهد شد.
با این همه اغلب کارشناسان اجتماعی نه تنها موافق تعطیلات فراوان در تقویم یک ملتند بلکه معتقدند تعطیلات رسمی که با جشن ها و اعیاد ملی و مذهبی و حکومتی ارتباط مستقیم دارند می توانند کمک شایانی به افزایش روحیه شادی و شادمانی در میان مردم یک جامعه رو به توسعه نظیر ایران بکند. به شرط آنکه تزریق روحیه شادی و شادمانی از مدیریت منسجم و هدفمندی بهره مند باشد. مدیریت یکی از تعیین کننده ترین عناصر پیشرفت است. وقتی با مدیریت ضعیف و ناکارآمد روبه روییم نه تنها مدیریت کار و اقتصاد یک کشور دچار اختلال می شود بلکه مدیریت تعطیلات و اوقات فراغت شهروندان نیز وجود نخواهد داشت. فرهنگ کار و انگیزه برای تولید یکی دیگر از پارامترهای مهم بهره وری است.
مثلی هست که می گویند زمانی یکی از نمایندگان سازمان ملل با یک اعتصاب کارگری در ژاپن روبه رو شد با کمال تعجب می دید که کارگران پس از برنامه روزانه اعتصاب بر سر کار خود حاضر می شوند. او می پرسد آیا این یک اعتصاب نمایشی است؟ کارگران پاسخ می دهند ما برای اهداف صنفی خود اعتصاب کرده ایم اما ژاپن از دنیا نباید عقب بماند. کارمندان کارت زن و بی انگیزه در کشور ما معلول علتی فراتر و ریشه ای تر هستند.
یک کارشناس اجتماعی می گوید: نوع شهرنشینی در ایران و پدیده مهاجرت سامانه جدیدی را در سیستم کار به وجود آورده است چنانکه تعطیلات نوروز ۶ روز بیشتر نیست ولی به خاطر جابه جایی ها، طولانی می شود. در حقیقت تعطیلات بیشتر کارکرد عاطفی دارد.
در بعضی بخش ها کار سخت است و شاغلان نیاز به استراحت دارند. انگیزه های مالی اشتغال در ایران به ویژه در بخش اداری کم شده بنابراین دنبال هر فرصتی برای تعطیلی هستند اما این عامل را چه مکانیزمی تشدید می کند و چه مکانیزمی جلوی آن را می گیرد؟
شرایط اشتغال، نداشتن انگیزه، نبود پیوست عاطفی، فشار برای تعطیلات را در پی دارد. عقبه های بخش بزرگی از جمعیت اداری در شهرستانند. پایین بودن سطح حقوق و دستمزدها باعث می شود تا دلبستگی به کار وجود نداشته باشد. از سویی غالب دستورات اداری با دیرکرد روبه روست.
موسوی معتقد است ریشه این نگرانی از تعطیلات رسمی در فرهنگ کار کنونی جامعه ماست. فرهنگ کار پویایی و بهره وری کافی ندارد. اگر تعهد در کار باشد در همین برنامه هم عوارض فاصله ها کمتر خواهد شد. چون ما این فرهنگ را نداریم و معایب بنیادینی داریم، سیستم دچار وقفه می شود. زمانی آلمانی ها به انگلیسی ها اعتراض کردند که تعطیلات شما زیاد است. تعطیلات آموزشی در انگلیس مثل ایران است. ۴ ماه کامل تعطیل هستند و حتی ساعات کارشان کمتر از اینجاست از ۵ بعدازظهر به بعد فقط اغذیه فروش ها باز هستند و تردد برای کار نیست مثل ما اضافه کاری تا ۱۲ شب ندارند. شنبه روز خرید و تفریح جوانهاست. در جامعه آنها امکان اشباع بسیار متنوع تر و وسیع تر است و همچنین میزان بهره وری بسیار وسیع تر.
برخی بر حذف تعطیلات مذهبی از تقویم رسمی کشور تاکید دارند که با مخالفت مراجع مواجه شده و برخی بر حذف یا کاهش تعطیلات نوروز تاکید دارند که این مساله نیز از سوی برخی دیگر مورد مخالفت قرار گرفته است.
مخالفان بر این باورند که تعطیلات تحمیل شده بر سیستم اداری، آموزشی و بنگاه های اقتصادی، چه در مقایسه با کشورهای همسایه و چه در مقایسه با ممالک پیشرفته، زیاد است و باید تدبیری برای حل این مشکل اندیشیده شود.
غیر از تلاش های برخی از نهادهای حکومتی و مجلس، سابقه تلاش مقامات جمهوری اسلامی برای کاهش تعطیلات ملی به سال ها پیش یعنی به سال ۵۸ باز می گردد. در سال های اخیر نیز دولت نهم طرحی را تهیه و به مجلس ارایه کرد، اما طرح اخیر نیز در همان آغاز با انتقاداتی روبه رو شد و پرسش های بسیاری را پیش کشید.
از سوی دیگر پیشنهادهایی مثل کاهش تعطیلات نوروز و در نظر گرفتن تعطیلات زمستانی، افزایش تعطیلات عید فطر و تقسیم تعطیلات نیز مطرح است. سازمان میراث فرهنگی نیز پیشنهاد داده است که تعطیلات رسمی کشور به ۳ دسته بهاره (۲۹ اسفند تا ۶ فروردین) پاییزه (۲۸ آبان تا ۲ آذر) و زمستانه (۲۸ دی تا ۲ بهمن) تقسیم شود.
این سازمان علت طرح چنین پیشنهادی را ترغیب ایرانیان به گردشگری عنوان کرده است.
در هر حال، ساماندهی تعطیلات رسمی و نیمه رسمی کشور با توجه به کاهش پیامدهای منفی تعطیلات طولانی یک ضرورت اقتصادی است.
اغلب کارشناسان اجتماعی نه تنها موافق تعطیلات فراوان در تقویم یک ملتند بلکه معتقدند تعطیلات رسمی که با جشن ها و اعیاد ملی و مذهبی و حکومتی ارتباط مستقیم دارند می توانند
کمک شایانی به افزایش روحیه شادی و شادمانی در میان مردم یک جامعه رو به توسعه نظیر ایران بکند
به شرط آنکه تزریق روحیه شادی و شادمانی از مدیریت منسجم و هدفمندی بهره مند باشد.

منبع : روزنامه مردم سالاری