باران آتش

▪ نگاهی به شهاب باران برساووشی
۱ بارش شهابی برساووشی جزء سه بارش شهابی مهم در طول سال است كه بازه آن از هفته آخر تیرماه همزمان با برخورد زمین با توده ذرات فعال دنباله سویفت تاتل آغاز شده و تا هفته آغازین شهریور ادامه دارد. زمان اوج این بارش دهه سوم مردادماه و به خصوص بیست و دوم این ماه بود.
۲ محدوده مشاهده بارش های برساووشی در اطراف صورت فلكی برساووش است. شهاب های برساووشی جزء سریع ترین شهاب ها هستند و معمولا به نور زرد رنگ دیده می شوند.
۲۶ تیر تا ۲ شهریور رصدگران آسمان شاهد یكی از زیباترین پدیده های نجومی هستند: بارش شهابی برساووشی. اگر در این شب ها به آسمان نگاهی بیندازیم، این بخت را خواهیم داشت كه چند نقطه نورانی را ببینیم كه شهاب نام دارند. این شهاب ها از برخورد ذره های سرگردان در فضا كه معمولا به اندازه دانه شن، نخود یا كمی بزرگ تر هستند با مولكول های جو زمین به وجود می آید. وقتی این ذره ها با سرعت زیاد در ارتفاع ۷۰ تا ۹۰ كیلومتری سطح زمین با مولكول های جو برخورد می كنند، سوخته و رد زیبایی بر جای می گذارند. در این مقاله نگاهی گذرا داریم بر پدیده بارش شهابی برساووشی، تاریخچه رصد آن و شیوه های مناسب رصد.
«شهاب سنگ ها» Meteor ذرات و تكه های جدا شده از اجرام آسمانی هستند كه در فضا پراكنده اند. اندازه های شهاب ها از یك ریگ كوچك شروع می شود و در بزرگترین حالت به چند صدمتر می رسد. یك شهاب سنگ می تواند تكه ای از یك ستاره دنباله دار، یك سیارك و حتی سیاره های منظومه خورشیدی باشد. منشاء بیشتر شهاب هایی كه با جو زمین برخورد می كنند قطعات كوچكی از سر یك ستاره دنباله دار هستند. ستاره دنباله دار جرمی است كه به دور خورشید مدار بسیار بزرگی دارد. آنها كوه های بزرگی از یخ و گاز و غبار هستند كه ممكن است از خارج از منظومه خورشیدی مدارشان آغاز شود و تا نزدیكی های خورشید برسد. وقتی كه یك دنباله دار در مدار خود به سمت خورشید در حركت است تحت گرانش شدید خورشید قرار می گیرد و به خاطر گرمای بسیار خورشید مقدار زیادی از یخ و گاز خود را از دست می دهد. تكه هایی از ستاره دنباله دار كه از آن جدا شده اند به صورت رشته هایی در فضا باقی می مانند و با اجرامی كه در مسیر آنها قرار دارند، برخورد می كنند. هنگامی كه زمین در مسیر خود با یكی از این رشته ها باشد، شهاب های آن رشته با جو زمین برخورد كرده و می سوزند. در این هنگام ما می توانیم برخورد شهاب ها با جو زمین را به صورت اجرامی نورانی ببینیم كه به اصطلاح در حال باریدن هستند.
هر بارش شهابی در یك یا چندین شب به اوج بارش خود می رسد، یعنی بیشترین مقدار بارش اتفاق می افتد. رصدگران زمان اوج هر بارش را به صورت روز و ساعت محاسبه می كنند و میزان بارش شهابی را در یك ساعت به دست می آورند. ZHR Zenithal Hourly Rate نشان دهنده میانگین بارش شهاب در طول یك ساعت است. به طور مثال اوج بارش شهابی برساووشی امسال در شب ۲۲ مرداد و ساعت اوج بارش بیشترین میزان مشاهده شهاب ساعت یك بامداد و ZHR آن ۱۰۰ شهاب بود. بارش شهابی برساووشی به همراه بارش اسدی و جوزایی مهم ترین بارش های شهابی هستند. لازم به ذكر است هر شهابی كه در آسمان دیده می شود مربوط به كانون یك بارش خاص است. شهاب های برساووشی تنها در كانون این بارش در اطراف صورت فلكی برساووش PERSEUS دیده می شوند و این قضیه برای تمامی بارش ها صادق است.
بارش شهابی برساووشی جزء سه بارش شهابی مهم در طول سال است كه بازه آن از هفته آخر تیرماه همزمان با برخورد زمین با توده ذرات فعال دنباله سویفت تاتل آغاز شده و تا هفته آغازین شهریور ادامه دارد. زمان اوج این بارش دهه سوم مردادماه و به خصوص دیروز بود. محدوده مشاهده بارش های برساووشی در اطراف صورت فلكی برساووش است. شهاب های برساووشی جزء سریع ترین شهاب ها هستند و معمولا به نور زرد رنگ دیده می شوند.
● منشٲ و تاریخچه رصد بارش شهابی برساووشی
بارش شهابی برساووشی مهمترین بارش شهابی است كه در تابستان نیمكره شمالی رخ می دهد. بیش از دو هزار سال پیش در ژاپن و چین این بارش رصد و ثبت شده است و پس از آن نیز در قرن های ۸ و ۱۱ میلادی نیز گزارش هایی از ژاپنی ها و چینی ها درباره این بارش آمده است. ادوارد هیس در سال۱۸۳۹، بیشینه نرخ این بارش را ۱۶۰ تعیین كرد. در سال های ۱۸۶۴ تا ۱۸۶۶ محاسبات مداری شهاب واره های برساووشی توسط شیاپارلی نشان داد كه منشاء این بارش دنباله دار سویفت تاتل است كه در سال ۱۸۶۲ توسط لوئیس سویفت و هورس تاتل كشف شده بود. دوره تناوب دنباله دار سویفت تاتل ۱۳۰ سال است. این دنباله دار در اوایل دهه ۱۹۹۰ به گره مداری خود رسید و باعث شد كه در سال های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴، ZHR آن به بیش از ۲۰۰ شهاب برسد. در سال های گذشته بارش برساووشی با ZHR نزدیك به ۱۰۰ ، فعالیت معمول خود را داشته است. در تابستان دو سال پیش همان طور كه پیش بینی شده بود به علت نزدیكی زمین به توده این ذرات دنباله دار تعداد شهاب های برساووشی افزایش یافت.
● بارش شهابی برساووشی امسال
سال قبل اوج بارش برساووشی در ایامی بود كه ماه در حالت تربیع اول قرار داشت و تا پاسی از شب مزاحم رصدگران بارش بود. بارش شهابی برساووشی امسال نیز قابل توجه تر از سال قبل نبود، علت آن وجود هلال درخشان ماه در حال رسیدن به تربیع دوم است كه در نزدیكی كانون بارش برساووشی بود. این امر موجب روشنایی آن بخش از آسمان و از دست رفتن امكان مشاهده شهاب های برساووشی بسیاری شد. بنابراین شهاب باران برساووشی امسال بهتر از سال قبل نبود. بارش شهابی برساووشی امسال در بازه زمانی ۱۰ تا ۲۶ مرداد فعال است و در بامداد یكشنبه ۲۲ مرداد به اوج خود رسید. كانون بارش در سمت پایین صورت فلكی برساووش است و ZHR میزان شهاب قابل مشاهده در هر ساعت امسال بارش برساووشی بین ۴۰ تا ۶۰ شهاب بود. فاز ماه در این زمان بیش از ۸۰ درصد است و هر چه از شهرها دورتر باشید شهاب های بیشتری را مشاهده خواهید كرد. كانون بارش در ساعت ۲۱شنبه طلوع و تا پیش از طلوع خورشید یكشنبه بالاتر از افق قرار گرفت.
اوج بارش شهابی امسال از حدود ساعت ۵۲ تا ۵۳ بامداد یكشنبه ۲۲ مرداد بود. در بامداد ۲۲ مرداد از حدود ساعت یك بامداد رفته رفته بر تعداد شهاب های برساووشی افزوده شد. پس از زمان اوج بارش از تعداد شهاب ها كاسته می شود تا هنگامی كه در سوم شهریورماه زمین از محدوده ذرات دنباله دار سویفت تاتل خارج می شود.
● رصد بارش برساووشی و چگونگی ثبت شهاب
مناطق شهری برای رصد بارش شهابی برساووشی امسال اصلا مناسب نیست نه این كه هیچ شهاب برساووشی را در این شب ها در آسمان شهرتان نبینید، اما میزان آنها مسلما بسیار كمتر از تعداد شهاب هایی است كه می توانید در مناطق خارج شهری مشاهده كنید. دشت ها و بیابان ها به علت افق های بازی كه دارند و مناطق مرتفع دور از شهرها كه افق شرق، شمال شرق، شمال و شمال غربی آن كاملا باز باشد رصدگاه مناسبی برای رصد بارش شهابی برساووشی است. برای ثبت شهاب ها تنها به چند برگه كاغذ و یك خودكار نیاز داریم. رو به شمال شرقی بنشینید و در طول شب زاویه خود را متناسب با حركت كانون بارش رو به شمال از راست به چپ تغییر دهید. زمان مشاهده شهاب، قدر ظاهری، رنگ و مسیر حركت شهاب ها مهمترین نكاتی هستند كه برای هر شهاب بایست ثبت كرد. دقت داشته باشید كه تنها شهاب هایی كه در محدوده صورت فلكی برساووش مشاهده می شود به بارش شهابی برساووشی مربوط است. اگر علاقه مند به عكاسی از شهاب ها هستید در ابتدا دوربین عكاسی كه سرعت B دارد، تهیه كنید.
دوربین خود را كه سوار بر سه پایه است، رو به كانون بارش نشانه بگیرید و سرعت دوربین را روی B تنظیم كنید. سپس دكلانشور را فشار دهید و آن را پیچ یا سفت كنید تا نوردهی بر فیلم عكاسی آغاز شود. به محض گذر شهاب های پرنور از محدوده كادر دوربین دكلانشور دوربین را خلاص یا باز كنید تا آن شهاب پرنور در فیلم شما ثبت شود.
اگر علاقه مند به دست یافتن به آخرین اخبار درباره بارش برساووشی هستید می توانید به سایت معروف www.meteorobs.org و در سایت های ایرانی به سایت www.nssra.com مراجعه كنید.
● رخدادهای نجومی در بارش برساووشی
دیروز پس از رصد بارش شهابی برساووشی در صبحگاه دو سیاره داخلی منظومه خورشیدی، زهره و عطارد در افق شرقی مشاهده شدند. این دو جرم آسمانی سه روز پیش مقارنه دو درجه ای با هم داشتند و هم اكنون در حال فاصله گرفتن از هم هستند. پنج روز بعد در همین زمان می توانیم با ابزار رصدی نظاره گر مقارنه نیم درجه ای سیاره زهره با خوشه كندوی عسل M۴۴ باشیم. در این روز زهره به جدایی ۴۰ دقیقه ای از خوشه كندوی عسل خواهد رسید. كندوی عسل یا M۴۴ خوشه بازی در صورت فلكی خرچنگ سرطان است كه شماره آن در فهرست NGC، ۲۶۳۲ است.
چند روز بعد در آخرین روزهای بارش شهابی برساووشی می توانیم در افق شرقی صبحگاهی در كنار دو سیاره زهره و عطارد شاهد حضور ششمین سیاره منظومه خورشیدی باشیم. ۳۰ مرداد، ساعاتی پیش از طلوع خورشید سیاره زحل مقارنه نیم درجه ای با سیاره عطارد خواهد داشت.
در صبحگاه آخرین روز مردادماه تمامی اجرامی كه پیشتر به آن اشاره كردیم در آسمان، در نزدیكی یكدیگر قرار می گیرند تا ما شاهد مقارنه بسیار جذاب و زیبایی باشیم. در افق شرقی صبحگاه ۳۱ مرداد هلال باریك ماه شب بیست و هفتم در ۵۲ درجه ای سیاره زهره و اندكی پایین تر دو سیاره عطارد و زحل در دو درجه ای یكدیگر قرار می گیرند. در صبحگاه فردای این روز نیز ساعتی پیش از غروب خورشید می توانیم نظاره گر مقارنه دو درجه ای هلال بسیار باریك ماه با سیاره عطارد در افق شرقی باشیم.

شراگیم امینی

منبع : روزنامه شرق