همراه هویت بخش

در حالی كه بنابر آمار رسمی اعلام شده حدود ۸ میلیون نفر از جمعیت كشور دارای خطوط تلفن همراه هستند و نزدیك به ۵/۷ میلیون نفر نیز در انتظار خطوط جدید می باشند، تاثیرات اجتماعی این وسیله امروزه بیش از پیش مورد توجه اندیشمندان جامعه قرار گرفته است. تلفن همراه به عنوان جزء ضروری زندگی بسیاری از افراد جامعه درآمده است، به گونه ای كه تصور زندگی بدون تلفن همراه تا حدودی بسیار دشوار شده است. تاثیرات اجتماعی و فردی این وسیله محدود به جامعه و كشور خاصی نبوده و تمامی جوامعی را كه به نحوی پذیرای این تكنولوژی شده اند، تحت تاثیر قرار داده است. در انگلستان تقریباً نزدیك به اكثریت افراد جامعه دارای خطوط تلفن همراه هستند. دیوید تی ثر از محققین علوم اجتماعی كه درباره تاثیرات تلفن همراه بر جامعه و افراد كار می كند بر این باور است كه «تا چند سال پیش مردم درباره این موضوع بحث می كردند كه چه تعداد از افراد می توانند تلفن همراه داشته باشند و به چه میزان می توانند از آن استفاده كنند. در حالی كه امروزه همه این نكته را پذیرفته اند كه هر كسی خواهان تلفن همراه باشد، در مدت زمان اندكی می تواند آن را بدست آورد. حالا بحث بر سر این نیست كه چطور می توان تلفن همراه تهیه كرد، بلكه بحث بر سر این است كه چه موقع بازار تلفن همراه اشباع خواهد شد» .
به نظر او وجود این تعداد تلفن همراه در جامعه نشانگر یكی از بزرگترین تغییرات اجتماعی ۱۰ سال اخیر است. این در حالی است كه شركت های رسانه ای چون CNN، شركت های نرم افزاری چون مایكروسافت و غول های اینترنتی چون یاهو و كمپانی های سازنده گوشی های تلفن همراه مثل نوكیا، همه برای بدست آوردن بخشی از این بازار در تلاشند.
شركت های سازنده گوشی های همراه در تلاشند تا هر روز بر قابلیت های گوشی ها افزوده و با قابل رقابت ساختن آنها با كامپیوترهای شخصی، جای آنها را بگیرند. از همین رو هم یك شركت معروف گوشی همراه پیش بینی كرده است كه در آینده ای نزدیك تلفن های همراه شبكه ای در ارتباطات اینترنتی از كامپیوترهای شخصی پیشی بگیرند. در همین حال دومینیك استروبریج، مدیر قسمت اروپا، آفریقا و خاورمیانه شركتی دیگر با این پرسش كه «چرا باید برای مردم وسیله ای ساخته شود كه در مدت زمان اندكی قابل استفاده باشد؟» كامپیوترهای شخصی را بازنده اصلی این رقابت می داند. به نظر او دلیلی ندارد مردم به علت استفاده از چنین وسیله ای یعنی كامپیوترهای شخصی خسته شوند. بنابراین «چرا نباید از وسیله ای استفاده كنند كه همیشه همراه آنهاست. مگر نه این است كه تكنولوژی برای آسایش مصرف كنندگان ایجاد شده است؟ تلفن همراه این كار را انجام خواهد داد. من فكر می كنم مردم آن را پذیرفته و با آن به آسایش خواهند رسید.» البته كامپیوترهای شخصی تنها وسایل تكنولوژیكی نیستند كه تلفن های همراه آنها را به مبارزه طلبیدند، بلكه سایر وسایل ارتباطی از جمله رادیو و تلویزیون نیز دچار همان وضعیت كامپیوترهای شخصی هستند. تنها بایستی منتظر ماند و دید كه آیا تلفن های همراه موفق خواهند شد همه این وسایل را از میدان رقابت به در كنند یا نه.
همزمان با تغییر نقش و جایگاه تلفن های همراه در جامعه، نوع نگرش ما نیز درباره آنها تغییر كرده است. این وسیله به نوعی دارای معنای سیالی بوده و هر آن در حال یافتن معانی جدیدی است و همین امر نیز باعث شده است تا خصلت خود را به عنوان یك وسیله صرفا ارتباطی از دست دهد. تلفن های همراه به صورت روزافزونی به وسایلی تبدیل می شوند كه كاركردهای چندگانه ای برای آنها متصور است و همین كاركردهای چندگانه نیز برمعنای آنها برای اشخاص تاثیرگذار بوده است.
جورج هربرت مید جامعه شناس آمریكایی بر این باور است كه «مردم شناخته ای اجتماعی و فیزیكی را كه در جهان با آن برخورد می كنند، برحسب فایده ای كه برای آن قایلند، تعریف می كنند.» مید معتقد است كه موجود انسانی ماهیتی دوبخشی دارد، یعنی مركب از خود و ذهن می باشد، خودی كه با انسان كمك می كند تا با نشان دادن یا اشاره كردن به موضوعات پیرامونش، به تعریف و طبقه بندی آنها بپردازد و به طور كلی «اشاره كردن به یك موضوع بخشیدن معنا به آن است».به نظر او در جریان معنادارشدن، اشیاء خصلت و ویژگی پیدا می كنند كه با آنچه در ساختمان درونی و ذاتی آنها وجود دارد، ممكن است متفاوت باشد. «معنای یك موضوع برای موجود انسانی، امری ذاتی در آن نیست، بلكه موجود انسانی این معنا را بدان می بخشد. بنابراین یك موضوع به اصطلاح طبیعی ممكن است برای موجود انسانی كه از زمینه های اجتماعی متفاوتی بدان نزدیك می شوند، معانی اساساً متفاوتی داشته باشد. برای مثال یك درخت ممكن است معنای خیلی متفاوتی برای یك گیاه شناس، یك باغبان، یك چوب بر و یك شاعر داشته باشد.»
با توجه به معنایی كه یك شیء برای شخص دارد، نحوه رفتار فرد نیز با آن شیء شكل می گیرد. انسان ها موجوداتی هستند كه با اشیاء برحسب معنایی كه برای آنها دارند، رفتار می كنند. بنابراین معنای اشیاء برای افراد متغیر و سیال بوده و مدام در حال دگرگونی است و در حال سازگاری با «خودی» است كه افراد دارند. هر فرد بر مبنای نقش و جایگاهی كه به دیگران (چه افراد و چه اشیاء) در «خود» خویش می دهد با آنها رابطه برقرار می كند. این «خود» هویت افراد است كه از دیدگاه مید سیال و بی ثبات است. این «خود» یا هویت افراد است كه معنای خاصی برای تلفن همراه قایل می شود.
روزگاری هنگامی كه اولین بار تلفن همراه وارد بازار شد، چیزی نبود جز یك وسیله ارتباطی متحرك. تلفنی كه افراد در همه حال و همه جا می توانستند از آن استفاده كنند، اما با افزایش سطح استفاده از آن، قابلیت ها و خدمات آن نیز افزایش یافت. در كنار WAP، تلفن های همراه دارایSMS، بازی ها، دفترچه یادداشت، ساعت و زنگ دار و... شدند. این تغییرات در قابلیت های تلفن های همراه باعث تغییر معنای آن در نزد افراد استفاده كننده شد. از همین روی افراد نظرات متفاوتی درباره آن دارند، برخی آن را هنوز وسیله ای می دانند كه استفاده یگانه ای دارد و صرفاً وسیله ارتباطی است. «همانطور كه من تلویزیون را به عنوان تلویزیون می بینم، تلفن همراه هم برای من چیزی بیش از یك تلفن همراه نیست. اما برای دیگران این وسیله كاركردهای متنوع و متعددی دارد.
معنای تلفن همراه برای نوجوانان
پیتر.اس. الگزندر در سال ۲۰۰۰ در تحقیقی به بررسی این موضوع پرداخته است كه نوجوانان چگونه معانی را كه تلفن همراه برای آنها دارد، تعریف و بازتعریف می كنند. به نظر او اگر دید ما محدود به قابلیت های حاضر در تلفن همراه باشد، ممكن است از برخی جنبه های بسیار مهم آن غفلت كنیم.
به نظر او امكان دارد نوجوانان با روش های شفاهی انتقال علایق و برقراری رابطه احساس راحتی نكنند، به عبارت دیگر برای نوجوانان ابراز علایق و برقراری رابطه از طریق زبان و سخن گفتن، دشوار است. از همین روی هویت نمادینی كه مد و سبك آنها به آنها می دهد به عنوان واسطه در روابط اجتماعی آنها در درون خرده فرهنگ نوجوانی بسیار مهم است. از همین روی تلفن همراه برای آنها همچون نشانه ای از هویت شان عمل می كند. هر چند این تنها تلفن همراه نیست كه این ویژگی را دارد بلكه اصولاًً همه تكنولوژی های روز برای آنها چنین نقشی را ایفا می كند. چرا كه نه تنها بر الگوی رشد آنها تاثیرگذار است بلكه هویت آنها و اینكه چگونه« خودشان » را می بینند را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. تلفن همراه علاوه بر موارد فوق به آنها كمك می كند تا هویت خودشان را درك كنند.
●تلفن همراه و آرمان های افراد
رولن بارت بر این باور است كه مصرف همواره جنبه ای دوگانه دارد، از یك سو مصرف باعث رفع نیاز می شود و از سوی دیگر حامل ساختارها و نهادهای فرهنگی و اجتماعی است و در درون آن نمادها تجسم می یابد. تلفن همراه نیز می تواند برای ارتباط برقراركردن مورد استفاده قرار گیرد یا آنكه همچون نشان دهنده تصویری از نوع فردی باشد كه استفاده كننده تلفن همراه شبیه او است یا دوست دارد شبیه او باشد. تلفن همراه در این حالت نماد شخصی آرمانی استفاده كننده تلفن همراه است. افراد استفاده كننده می توانند رنگ، لوگو، برچسب و زنگ تلفن همراهشان را مطابق میل و سلیقه خود تغییر دهند.
●تلفن همراه و خلق هویت یا تقویت آن
ژان بودریار بر این باور است كه همه كالاها، معنایی را دارا هستند كه در درون نظامی از نشانه ها و نمادها به وجود آمده است و توجه به مصرف كنندگان را به خود جلب می كند. مصرف صرفا فرایندی نیست كه در آن خریدار سعی كند در پاسخ به وجود زیستی اش، یك نیاز اساسی را برطرف كند. بلكه مصرف كننده ها به این دلیل در این فرایند درگیرند كه به صورت مداوم و در حالت فردی و جمعی در حال خلق معنایی از هویت هستند. تلفن همراه هم هیچ نیاز زیستی را برطرف نمی كند بلكه خالق یا تقویت كننده هویت است.
●تلفن همراه همچون عضوی از بدن
شاید به نوعی بتوان اینگونه عنوان كرد كه تلفن همراه جزیی از وجود افراد است. هیچ وسیله دیگری نتوانسته بسان تلفن همراه باعث ایجاد تغییرات در سبك و سرعت زندگی افراد شود و در جامعه تا این حد رسوخ یابد و هیچ رسانه قابل حمل دیگری به اندازه تلفن همراه مكرر مورد استفاده قرار نمی گیرد. جایگاه این وسیله در میان افرادی كه در جوامع مدرن زندگی می كنند بسیار حیاتی است. مشاهدات و تجربیات نشان می دهد كه واكنش افراد در قبال دزدیده شدن یا از دست دادن تلفن همراه به گونه ای است كه گویی جزیی از وجود او دزدیده شده است. هیچ وسیله دیگری در زندگی اشخاص در صورت دزدیده شدن این همه باعث دلهره و هراس نمی شود. یكی از دلایل این امر آن است كه این وسیله در شمار شخصی ترین وسایل ارتباطی قرار دارد. فضای شخصی و صمیمی كه تلفن همراه ایجاد می كند، به نوعی با تولید و باز تولید هویت افراد در رابطه است و دزدیدن این شخصی ترین وسیله در جهان مدرن، به مثابه ربودن هویت افراد است. گویی تلفن همراه برای بسیاری نیازی زیستی را برطرف می كند و حتی بیشتر از آن انگار كه عضوی از بدن آنهاست.
●تلفن همراه و شباهت آن به غذا
شاید بتوان نقشی را كه غذا در جامعه دارد برای تلفن همراه نیز قایل شد، به نظر لوی اشتروس غذاها نشانه اهمیت و اعتبار افراد هستند و هر غذایی منزلت های اجتماعی متفاوتی را نشان می دهد. تلفن همراه نیز می تواند نشانگر منزلت های اجتماعی افراد باشد و به نوعی با اعتبار آنها در جامعه در ارتباط باشد.

سینا كلهر

منبع : روزنامه همشهری