به چه خانواده‌ای می‌گویند آسیب‌پذیر؟

خانواده‌ها به دلایل گوناگون دچار آسیب‌پذیری می‌شوند. در چنین شرایطی والدین در پرورش و تربیت کودکان خود ناموفق هستند. آسیب‌پذیری در خانواده به دلیل مرگ، طلاق، بیماری‌های مزمن، الکلیسم، اعتیاد، نارسایی رشد و تکامل در کودکان اتفاق می‌افتد. این بحران‌ها اغلب موجب تغییر شیوه زندگی می‌شود. کودکان در چنین شرایطی امکان دسترسی به نیازهای اولیه خود را ندارند و نمی‌توانند از والدین خود بهره بگیرند...
گروه‌هایی از جمعیت بنا به علل غیرقابل اجتناب، بیش از دیگران در معرض خطر بیماری‌ها و آسیب قرار دارند که آسیب‌پذیر نامیده می‌شوند.
هر عاملی که این خطر را افزایش دهد می‌تواند فرد را جزو گروه آسیب‌پذیر قرار دهد.
● اهمیت تعیین گروه‌های آسیب‌پذیر
به دلیل آنکه فراهم کردن کلیه خدمات برای تمام افراد جامعه میسر نیست باید مشخص شود که در موقعیت‌های خاص کدام افراد یا گروه‌های خاص نیاز به کمک بیشتری دارند. سپس با استفاده از امکانات موجود چه از نظر منابع مالی و چه نیروی انسانی خدمات مورد نظر آنان را ارایه کرده و از پیامدهای آسیب‌پذیری تا حدودی در خانواده پیشگیری کرد.
● عوامل خطر
قرار گرفتن در یک گروه سنی خاص به خودی خود موجب خطر نمی‌شوند ولی افرادی که کمتر از پنج سال و یا بیشتر از ۶۵ سال دارند به علت عوامل فیزیولوژیکی که تحت تاثیر آن قرار دارند بیش از دیگران به امراض گوناگون دچار می‌شوند. جنسیت به طور مستقیم تعیین‌کننده خطر و آسیب‌پذیری نیست ولی هر دو جنس به علت بیماری‌های مربوط به جنسیت خود در معرض خطرات متفاوتی هستند. فعلا زنان به علت بارداری و زایمان جزو گروه‌های آسیب‌پذیرند و مردان به علت انجام کار در محیط‌های کاری گوناگون تحت تاثیر خطرات خاصی هستند. جوامعی که دچار فقر اقتصادی شدید و بالا بودن تعداد سالمندان، بالا بودن نسبت مادران باردار، بالا بودن تعداد کودکان هستند در معرض خطر محسوب می‌شوند. خانواده‌های پرمشکل نیز که دچار مسایل بهداشتی و اقتصادی و اجتماعی هستند جزو گروه‌های در معرض خطر محسوب می‌شوند. آسیب‌پذیری با رفتار غیربهداشتی و مخاطره‌آمیز همراه است. برای تشخیص آسیب‌پذیری در جامعه و شناخت گروه‌های آسیب‌پذیر باید میزان اعتیاد به سیگار، مواد مخدر و داروها را بررسی کرد. خود درمانی، مراجعات مکرر به مطب پزشکان، خرید بی‌مورد داروها و استفاده بی‌رویه از آنها خود از عواملی هستند که سلامت را تهدید کرده و گروه‌های متعدد را در معرض خطر قرار می‌دهند.
● ۵ خانواده‌ آسیب‌پذیر
انواع شایع خانواده‌های آسیب‌پذیر پنج نوع است که در ادامه درباره آنها توضیح خواهیم داد.
۱)خانواده‌های تک‌سرپرست: اغلب این خانواده‌ها به دلیل مرگ یکی از والدین یا طلاق و جدایی و ترک خانواده ایجاد می‌شوند. کودکان در چنین خانواده‌هایی دچار محرومیت از مهر والدین شده و اغلب والدین قادر نیستند که به میزان کافی به کودکان خود عشق بورزند. اگر چنین شرایطی ادامه یابد کودک دچار سرخوردگی و نارسایی رفتاری خواهد شد. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که این‌گونه کودکان دچار فقدان موفقیت در تحصیل می‌شوند و یادگیری در ‌آنها کاهش شدید را نشان می‌دهد.
۲) خانواده‌‌های نوجوان: خانواده‌های نوجوان خانواده‌هایی هستند که در سنین نوجوانی نقش والدین را بر عهده گرفته و در حالی که فرد هنوز باید وظایف تکاملی خود را انجام دهد، عهده‌دار نقش والدین می‌شود. این مساله موجب می‌شود که وظایف خود را در برابر نوزاد و شیرخوار نتوانند انجام دهند. دانش کم و چنین وضع روانی موجب سهل‌انگاری در امر مراقبت شده و سبب بی‌توجهی و غفلت از کودک و مورد آزار قرار گرفتن او می‌شود.
۳) خانواده‌های با ناپدری و نامادری: خانواده‌هایی هستند که به دلیل ازدواج مجدد والدین تشکیل می‌شوند. این خانواده‌ها اغلب شامل مادر، فرزند بیولوژیکی (حاصل از ازدواج قبلی) پدر و فرزندان وی یا پدر بدون فرزند هستند. اغلب این خانواده‌ها با مشکلات بهداشتی جدی روبه‌رو هستند و هنگام بروز مشکل برای کودکان خانواده مسوولیت‌پذیری والدین مختل می‌شود زیرا هر یک از والدین خود را والدین رسمی کودک نمی‌دانند. دانش کودکانه در رابطه با طلاق، ازدواج و رابطه دوستانه و صمیمانه والدین کمک زیادی به استحکام خانواده می‌کند. والدین جدید خود را باید آماده سازند که همان‌گونه رفتاری با فرزند همسر خود داشته باشند که با فرزند خود دارند تا میزان بحران‌ها در خانواده کاهش یابد. به کودکان باید اجازه داده شود تا به والدین اصلی خود عشق بورزند و آنها را دوست داشته باشند. براساس سن کودک می‌توان به وی اجازه داد تا زمان مورد نیازش را با والدین اصلی خویش بگذراند.
۴) خانواده‌هایی که والدین هر دو شاغل‌اند: محققان معتقدند اگر چه تفاوت زیادی بین شرایط رشد و تکامل جسمی، روانی، اجتماعی کودکان، مادران شاغل و غیرشاغل وجود ندارد، با این حال توصیه می‌شود که مراقبت‌ها از کودکان در منزل به وسیله والدین انجام گیرد یا حداقل مراقبت‌کنندگان از شخصیت‌های مشابه والدین برخوردار باشند. آنها معتقدند که ارتباطات درون خانواده نقشی اصلی را در رشد و تکامل خانواده به عهده دارد.
۵) خانواده‌هایی که فرزند‌خوانده دارند: متخصصان پرورش کودک معتقدند که والدین باید به فرزندخوانده خود واقعیت را هر چه زودتر پیش از بروز مشکلی بیان کنند و آ‌نها را در جریان امر قرار دهند. این موضوع نباید به گونه‌ای طرح شود که کودک احساس کند مورد علاقه والدین نیست.

فریدون زیاری

منبع : روزنامه سلامت