هدف؛ سرگرمی

تئاتر آزاد، به نوعی تئاتر خصوصی،‌مستقل و مردمی اطلا‌ق می‌شود که بر پایه فروش بلیت و استقبال عمومی هزینه‌های رایج خود را تأمین می‌کند. هم‌اکنون در کلا‌نشهر تهران، ۴ تئاتر آزاد به فعالیت عمومی خود ادامه می‌دهند که این تئاترها به دلیل بالا‌ بودن هزینه نگهداری سالن‌ها و پرداخت دستمزد گروه‌های اجرایی، فقط با کمدی‌های سبک از مخاطبان خود پذیرایی می‌کنند. هدف عمده این نمایش‌ها وفاداری صرف به جنبه سرگرمی و لذتبخش آن است. مردم و خانواده‌ها با چنین هدفی به سراغ این تئاترها می‌روند و اگر قرار باشد که در این سالن‌ها کمدی‌های جدی‌تر،‌ طنز تلخ و سیاه یا تراژدی‌های مرسوم اجرا شود،‌به مرور از مخاطب این سالن‌ها کاسته می‌شود؛ البته این برداشت مدیران و کارگردانانی است که در این تالا‌رها فعالیت می‌کنند. ‌
در شهرستان‌ها هم اغلب از چنین رویکردی برای جلب توجه تماشاگران استفاده می‌شود. اکلیلی و رشید نمونه‌هایی از این دست هستند که از طریق تئاتر آزاد، اسم و رسمی در اصفهان پیدا کردند و پس از آن با آمدن به تلویزیون همچنان چنین رویه‌ای را پیش گرفته‌اند آنها می‌گویند کاروبار آنها در اصفهان سکه شده و البته پیش از اینها رضا ارحام صدر گل سرسبد چنین شیوه‌ای در نصف جهان بوده است. ‌ تئاتر پارس واقع در خیابان لا‌له‌زار، تئاتر دماوند واقع در خیابان دماوند، تئاتر گلریز واقع در یوسف‌آباد (سیدجمال الدین اسدآبادی) و تئاتر شهید چمران یا بولینگ عبدو واقع در پل صدر از جمله تئاترهای آزاد شهر تهران محسوب می‌شوند که تا امروز به فعالیت خود ادامه داده‌اند؛ البته سینما تئاتر پیام واقع در تقاطع انقلا‌ب و لا‌له زار هم هر ازگاهی با چنین آثاری به استقبال تماشاگران می‌رود. سعید خاکسار که امروز یکی از کارگردانان بنام تئاتر آزاد است با ارائه نمایش داماد دیوانه، دست به موفقیتی بزرگ در این تالا‌ر زد. او معتقد است که در وهله اول باید تماشاگر را سرگرم کرد و بعد می‌توان به او حرف تازه‌ای آموخت. او از برشت برای مصداق حرف خود یاد می‌کند که تماشاگر و سرگرم کردنش را جزو تئاتر می‌دانست. ‌
● تئاتر عبدو و تئاتر گلریز
تئاتر عبدو و تئاتر گلریز به دلیل موقعیت جغرافیایی و اجتماعی خوبی که دارند، از سوی خانواده‌های متوسط با حمایت جدی و رو به‌رشدی مواجه شده‌اند. در این دو تالا‌ر نمایش‌هایی اجرا شده است که نزدیک به ۲ سال و حتی بیشتر دوام آورده‌اند. جالب اینجا است که بعد از ۷۰۰ اجرا هنوز هم سالن پر از تماشاگر بوده است. این یعنی موفقیت تئاتر آزاد در جذب عامه مردم. اصغر سمسارزاده از هنرپیشه‌های قدیمی هم‌اکنون در بولینگ عبدو بعد از ۲ سال تئاترش با استقبال روبه‌رو شده است و مجید جعفری هم که از کارگردان‌های شناخته شده و مدیر اسبق تئاتر شهر و تئاتر پارس است، در تئاتر گلریز یک تئاتر پرمخاطب را به صحنه آورده است.
خانواده‌های متوسط‌الحال که به دنبال سرگرمی و لذت هستند به سراغ این تئاترها می‌روند و با هر میهمان تازه‌ای این بهانه قوی‌تر می‌شود تا برای چندمین بار برخی از خانواده‌ها به سراغ این کمدی‌های صرفا خنده‌دار بروند.روابط عاشقانه، موانع احتمالی در راه ازدواج دو جوان، بیکاری، بی‌عاری، نابهنجاری‌ها، ترانه‌ها و رقص‌‌های فولکلوریک از جمله مواردی است که جزء لا‌ینفک این تئاترها به شمار می‌آید. پایان خوش هم چاشنی غیرقابل انکار آنان است.
مردم برای چنین فضاهایی پول می‌دهند تا ۹۰ دقیقه بخندند. کمدین‌ها هم وظیفه‌شان ارشاد و بازآموزی نکات اخلا‌قی نیست، اگر هم نتیجه‌ای باید از این آثار گرفته شود، به طور مستقیم بیان می‌شود.بودن تئاترهای آزاد برای سرگرمی قشر عظیم مردمی لا‌زم و ضروری است، اما برخی از نظارت‌های اساسی مانع از انحرافات ناشی از این نوع کارها خواهد شد. این کمدی‌ها از یک‌سو به دنبال جذب پول بیشتر هستند و از سوی دیگر ابتذال را دستمایه بهتری برای رسیدن فوری‌تر به چنین منظوری تلقی می‌کنند. این رویکرد متناقض‌نما بر پیکر هنر تئاتر، ولو مردمی و آزادش، ضربه وارد می‌کند. هنر تئاتر با تمام لذت‌بخشی و سرگرم کننده بودنش، باید در چارچوب مشخصی پیش برود، وگرنه دیگر این آثار، تئاتر نخواهد بود بلکه یک جنگ و شوی نمایشی است که با پرداختن به گفتارها، رفتارها و پندارهای زشت و مبتذل درصدد کسب درآمد بالا‌تر است.
متأسفانه چنین مواردی هم کم نبوده است. اگر حمایت‌های دولتی بر نظارت‌ها ضمیمه بشود، آن وقت این تئاترها با هدفمندی هنری و زیبایی‌شناسانه و با تعهد به اصول و فرامین اجتماعی از چنین رویکرد مبتذلی چشم می‌پوشند. به قول یکی از مدیران تئاترهای آزاد تهران، با این درآمدها که نمی‌شود شکم را سیر کرد، حتی پول اجاره‌خانه بازیگران هم از این راه تامین نمی‌شود. به هر تقدیر، بودن این نوع تئاتر مستلزم حمایت‌های دولتی است تا از بیراهه و ابتذال جلوگیری شود.
● تئاتر پارس
تئاتر پارس که نام سابق آن تئاتر فرهنگ بوده، یکی از قدیمی‌ترین تئاترهای شهر تهران است که امروز به عنوان آثار ملی ثبت شده است. این تئاتر به مدیریت صباح‌کوهی و مینو ملکی اداره می‌شود. گویا چند سالی است که مرکز هنرهای نمایشی اعلا‌م آمادگی کرده که این تالا‌ر فرهنگی را از کمیته امداد امام(ره) خریداری کند و بعد از این هم هزینه نگهداری آن را تقبل کند. متاسفانه تا امروز این بودجه برای خریداری تئاتر پارس تأمین نشده است.
اگر حفظ و نگهداری تئاتر پارس در کنار تئاتر نصر به عنوان تنها یادگارهای تئاتر نوین الزامی است، بنابراین چاره‌ای نیست که وزارت ارشاد، میراث فرهنگی و شهرداری تهران در این رابطه پیشگام شوند و در این باره یک تصمیم قطعی و ضروری بگیرند.امروز افرادی که در تئاتر پارس کار می‌کنند، به دلیل هجوم بازار الکترونیک و الکتریکی‌ها نمی‌توانند مشتریان پر و پا قرص خود را حفظ کنند؛ بنابراین با کمترین درآمدها به فردای نامعلوم خود چشم دوخته‌اند. در صورتی که با حمایت‌های دولتی، این افراد در کنار برخی از روشنفکران عرصه نمایش می‌توانند اقدام به تولید و اجرای آثار برتر کمدی کرده و این دو تئاتر -پارس و نصر - تبدیل به الگوهای خوبی شوند.تئاتر نصر از قرار معلوم باید تبدیل به موزه تئاتر شود، اما مراحل مقدماتی آن خیلی آهسته پیش می‌رود و باید در این زمینه سرعت عمل وجود داشته باشد. تئاتر نصر یا موزه تئاتر ایران، می‌تواند بیانگر یک عمر تئاتر ملی و میهنی ما باشد.
● تئاتر دماوند
تئاتر دماوند در خیابان دماوند از آن شهرت و سابقه گلریز و بولینگ عبدو فاصله دارد، اما به ویرانی تئاتر پارس هم نیست. در این تالا‌ر هم نمایش‌‌های کمدی اجرا می‌شود. ‌
این نوع تئاتر با تمام استقلا‌لی که دارد همانند تئاترهای اروپایی باید با حمایت‌های ارگان‌های دولتی همراه باشد تا در درازمدت پاسخگوی بخشی ناچیز از تفریحات و سرگرمی‌های سالم و سازنده عموم مردم تهران باشد. شهرداری تهران در اینجا می‌تواند به عنوان متولی امور فرهنگی و تفریحی شهروندان، نقش موثری داشته باشد. مطمئنا در این صورت بر بار محتوایی آثار نیز افزوده خواهد شد تا آنان برای درآمد بیشتر دست به هر تمهید و ترفندی نزنند. ‌ با توجه به جمعیت بالا‌ی ۱۰ میلیونی شهر تهران، نیاز به تئاتر آزاد بیش از پیش احساس می‌شود.
از آنجا که تئاتر ما نیاز به خصوصی شدن دارد، باید به این موضوع بیش از پیش اهمیت قائل شد. همین تئاترهای آزاد موجود، با کمک حمایت‌های تبلیغاتی و جذب اسپانسرهای خصوصی می‌تواند بهالگوی سالم و سازنده تئاتر خصوصی بدل شود؛ البته تا آن روز باید حمایت‌های دولتی برای پا گرفتن چنین تئاتری لحاظ شود و به تدریج با پا گرفتن تئاترهای خصوصی می‌توان به آینده آنان دلخوش بود.
استقرار تئاترهای خصوصی،‌ در رشد و تعالی تئاتر مردمی تاثیرگذار است و شهرداری‌ها بیش از هر نهادی می‌توانند زمینه‌ساز و حامی این برنامه فرهنگی و هنری باشند. چنانچه در کشورهای پیشرفته، شهرداری‌ها در کنار وزارت فرهنگ و هنر به چنین امر مهمی توجه می‌کنند و همه‌گونه به حمایت از این نوع تئاترها برمی‌خیزند

رضا آشفته

منبع : روزنامه اعتماد ملی