خانه‌های قدیمی ، استان یزد

خانه‌‌های قدیمی از نظر موقعیت مكانی در جهت قبله قرار دارند. این جهت‌‌گیری از لحاظ اقلیمی، شرایط را به وجود آورده است تا فضاهای تابستانی و اتاق‌های زمستانی به طرزی مفید پیرامون حیاط مركزی قرار گیرند.
حیاط مركزی، اصلی‌ترین فضای خانه‌های یزدی است. حوض آب در وسط حیاط قرار گرفته است و باغچه‌ها و «تریشه‌ها»ی دور تا دور آن، با درختانی كه نیاز كمی به آب دارند همچون انار، انگور، انجیر، و پسته علاوه بر ایجاد زیبایی و سرسبزی خانه و تأمین سایه و خنكی هوای آن، ‌خشكی هوا را نیز می‌كاهند. به عبارتی، همه عناصر متشكله خانه یزدی دست به دست هم می‌دهند تا اقلیمی كوچك و قابل زیست برای انسان فراهم سازند. حیاط خانه‌های یزدی مكانی برای انواع بازی‌های محلی، سرگرمی و تفریح كودكان و نوجوانان است.
در اغلب خانه‌های سنتی یزد تالاری جلوی اتاق‌های ساختمان وجود دارد كه به صورت صفه و ایوان بزرگ نمایان است و محلی برای گذران ساعات عصر و شب تابستان است. اتاق‌ها با نام‌های سه دری، پنج‌دری، هفت دری، ارسی و شكم دریده از هم تفكیك می‌‌شوند كه هر یك در پاسخگویی به نیازهای ساكنان خانه نقش دارند.
در بیشتر خانه‌ها،‌ زیرزمین وجود دارد كه به عنوان فضای زندگی تابستانی و محل نگهداری مواد خوراكی یا انبار از آن‌ها استفاده می‌شود. طراحی زیرزمین‌ها به گونه‌ای است كه از طریق ارتباط با بادگیر، حیاط، جوی آب و باغچه، در تابستان گرم منطقه شرایط مساعد و محیطی آرام و مطبوع را برای استراحت ایجاد می كند. سر در ورودی خانه‌ها نیز نمایانگر تشخص و منزلت اجتماعی صاحب خانه است. نام و یاد خداوند به صورت‌های مختلف بر سر در خانه برای تبرك نقش می‌بندد. كوبه‌های در خانه‌ها (مثل سایر شهرهای قدیمی) معمولاً به دو صورت متفاوت بر دو لنگه در نصب می‌شوند كه هر یك با توجه به نوع صدای آن به خانم‌ها و آقایان اختصاص دارد. از فضای پشت بام خانه نیز در شب‌های تابستان برای استراحت استفاده می‌شود.
پاره‌ای از خانه‌های قدیمی یزد به دلایل فامیلی در كنار هم تركیب شده و مجموعه‌های ارزشمندی را به وجود آورده‌اند. مجموعه فامیلی عرب‌ها در محله فهادان، مجموعه فامیلی اولیاء جنب مسجد امیر چخماق، ‌مجموعه‌ فامیلی شیرازی در كوی گلچینان و مجموعه فامیلی لاری‌ها در كوچه كتابخانه از این نوع محسوب می‌شوند. از خانه‌های نفیس یزد كه هر یك ویژگی هنری، معماری، و تاریخی ویژه‌ای دارند به شرح زیر می‌توان نام برد:
خانه حاج علی اكبر قناد، خانه شیخ هراتی، خانه مشیر، خانه حسینیان، خانه میرزا محمد حسن قزوینی زاده، خانه پوست فروش‌ها، خانه كلاهدوزها، خانه حاج آقا حسین باغی و خانه بی‌بی فاطمه تاجر.
در شهرهای تفت، اردكان، ابرقو، بافق، میبد و مهریز نیز خانه‌های متعدد و نفیسی وجود دارد.