سه شنبه, ۱۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 30 April, 2024
مجله ویستا
ضرورت توجه به ارتباطات میان فرهنگی در جامعه ایران برای مواجه صحیح با تحولات جامعه اطلاعاتی
▪ ۹/۵۶ درصد جمعیت مسلمان هستند
▪ ۰/۱۳ درصد مسیحی
▪ ۰/۰۵ درصد زرتشتی
▪ ۰/۰۲ درصد کلیمی
و ۰/۰۹ درصد سایر ادیان; اما سهم پیروان مذاهب شیعه وسنی مشخص نیست. در مورد جمعیت اهل سنت، در صورتی که مذهب جمعیت ساکن در استان‌های‌کردستان و سیستان و بلوچستان را سنی فرض کنیم، می‌توان برآوردی کرد. بنا برمصاحبه‌با نخبگان مناطق مذکور، در برخی از شهرها مانند چابهار، سراوان و ایرانشهر، حدود ۹۵درصد جمعیت اهل تسنن هستند، در حالی که این نسبت در شهرهایی مانند زاهدان به‌مراتب کم‌تر است. از آن سو بخشی از جمعیت اهل تسنن در مناطق دیگر مانند خوزستان‌و فارس نیز پراکنده‌اند. به عنوان مثال جدول ترکیب قومی و نژادهای جهان، ۷ درصدجمعیت ایران را کرد می‌داند.( ابوطالبی، ۱۳۷۸، ص ۱۴۳) تخمین زده می‌شود که ۴۷ درصد کردهای ایران سنی‌باشند.( احمدی، ۱۳۷۸، ص ۳۲۷) در این مورد محمد حکیم پور در گزارشی تحقیقی می‌گوید: «برخی ازبرآوردهای منعکس در منابع رسمی دولتی، سهم اهل تسنن در ایران را حدود ۷ درصد ومنابع غیررسمی ۱۵ تا ۲۰ درصد برآورد کرده‌اند.»( حکیم پور، ۱۳۷۷، ص ۱۸) در مورد توزیع زبان در جمعیت ایران، آمارها از شفافیت بیش‌تری برخوردارند. به‌عنوان مثال، در مرداد ۱۳۷۰، هنگام صدور شناسنامه برای نوزادان درباره زبان ۴۹ هزارو ۵۵۸ مادر در سطح کشور سئوال مطرح شد که نتیجه حاکی از سهم حضور ۵۳/۸درصدی زبان‌های غیرفارسی در ایران بود. براساس نمونه‌گیری مذکور، توزیع سهم‌هریک از زبان‌ها (به درصد) به این شرح بود:
▪ ۴۶/۲ فارسی
▪ ۲۰/۶ آذری
▪ ۱۰ کردی
▪ ۸/۹ لری
▪ ۷/۲ درصد گیلکی و شمالی
▪ ۳/۵ عربی
▪ ۲/۷بلوچی
▪ ۰/۶ ترکمنی
▪ ۰/۱ ارمنی
و ۰/۲ سایر زبان‌ها.( زنجانی، ۱۳۷۹،ص ۵۳) برخی منابع مکالمه کنندگان به ترکی را ۲۴ (ابوطالبی، ۱۳۷۷، ص ۳۱) و برخی ۲۵ درصد(ابوطالبی، ۱۳۷۷، ص ۳۱) ذکر کرده‌اند.برآورد می‌شود که این نسبت در آینده به دو علت افزایش یابد. نخست آن که رشد جمعیت ناشی از افزایش زاد و ولد در استان‌های آذری‌نشین بیشتر از دیگر استان‌های کشوراست (حکیم پور، ۱۳۷۷، ۳۲); و دوم، کاهش تمایل به سوادآموزی فارسی در میان آذری زبان هاست. براساس‌آمارها، در حالی که سهم باسوادان آذربایجان شرقی، در سرشماری ۱۳۵۵، در رتبه سوم‌استان‌های کشور بود، در سرشماری ۱۳۷۰، به رتبه بیست و سوم تنزل یافت.( حکیم پور، ۱۳۷۷، ۳۲) برخی‌منابع سهم ایرانیان عرب زبان را حدود ۳ درصد، سهم سایر زبان‌ها مانند لری، بلوچی،ترکمنی و ارمنی را حدود ۱۵ درصد، و سهم جمعیت فارسی زبان را ۵۱ درصد برآوردکرده‌اند.( ابوطالبی، ۱۳۷۸، ص ۱۴۳) به این ترتیب، اگر مجموع برآوردها را با یکدیگر مقایسه کنیم، می‌توانیم ترک‌زبان‌ها را بین ۲۰ تا ۲۵ درصد، کردزبان‌ها را بین ۶ تا ۹ درصد و فارس زبان‌ها را بین ۴۵تا ۶۰ درصد بدانیم. همچنین، آمارها نشان می‌دهند که توزیع زبان در برنامه‌های درون مرزی رادیو وتلویزیون ایران به هیچ وجه متناسب با توزیع زبان در میان جمعیت نیست، برای مثال، درسال ۱۳۸۰، مجموع فرستنده‌های رادیوهای درون مرزی در ایران، ۱۹۳ هزار و ۳۴۳ساعت برنامه پخش کردند که ۱۷۵ هزار و ۲۸۸/۱ ساعت آن برنامه‌ها (۹۰/۶۶ درصد) به‌زبان فارسی بود. فرستنده‌های رادیویی آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل،زنجان و همدان ۹ هزار و ۷۲۰/۳۸ ساعت برنامه ترکی، فرستنده خوزستان ۱۳۱۵ساعت برنامه عربی و فرستنده‌های آذربایجان غربی، ایلام، کردستان، کرمانشاه، مهاباد وخراسان ۴ هزار و ۸۴۳/۰۸ ساعت برنامه کردی پخش کردند. سهم برنامه‌ها به سایرزبان‌ها ۲ هزار و ۱۷۶/۵ ساعت بود.( گزارش عملکرد، ۱۳۸۰، صص ۷۸و۷۲) در همان سال، مجموع فرستنده‌های درون مرزی تلویزیون در ایران، ۱۰۹ هزار و۶۷۷/۹ ساعت برنامه پخش کردند که ۱۰۴ هزار و ۹۷۲/۱ ساعت آن (۹۵/۸۶ درصد) به‌زبان فارسی بود. فرستنده‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان درمجموع ۳ هزار و ۷۳۳/۹ ساعت برنامه ترکی، فرستنده‌های ایلام، کردستان، مهاباد وآذربایجان غربی ۵۷۳/۲ ساعت برنامه کردی و فرستنده خوزستان ۱۸۳/۵ ساعت برنامه‌عربی پخش کردند. سهم برنامه‌ها به سایر زبان‌ها ۱۶۵/۲ ساعت بود. در جدول زیر سهم زبان های اقوام ایرانی در رادیو تلویزیون ایران در سال ۱۳۸۰ نشان داده شده است. جدول فوق می گوید، در حالی که ۲۲/۵ درصد جمعیت ایران ترک زبان هستند، سهم‌برنامه‌های ترکی رادیو و تلویزیون فقط ۴/۴۵ درصد (۵ برابر کم‌تر) است. این نسبت‌هابرای کردی ۴ و برای عربی ۷ برابر است. در این مورد که چه سهمی از محتوای سالانه ۳۰۳ هزار و ۱۱ ساعت برنامه رادیو وتلویزیون در ایران در تأیید یا علیه ارزش‌های اقوام مذهبی ایرانی است، اطلاعات دقیقی‌در دست نیست، ولی شواهد حاکی از آن هستند که حداقل در بیست و یکم رمضان و سوم‌جمادی‌الثانی هر سال محتوای برنامه‌ها موافق ارزش‌های مذهبی اقوام اهل تسنن ایران‌نیستند و می‌توان انتظار داشت که سهم عمده‌ای از برنامه‌های دینی و مذهبی رادیو وتلویزیون در ایران، چه در برنامه‌های آموزشی و چه در برنامه‌های خبری و یا سرگرمی،متمرکز بر ارزش‌ها و اعتقادهای شیعه است. این وضعیت شرایطی را ایجاد کرده که از نوع ارتباطات افقی نیست و تنها شباهت آن‌با ارتباطات افقی همان است که دردهه ۱۹۷۰ در ادبیات مربوط به جریان یک سویه‌برنامه‌های تلویزیونی کشورهای پیشرفته به سوی کشورهای در حال توسعه با اصطلاح خیابان یک طرفه توصیف می‌شد. در حالی که به نظر می‌رسد تاکنون وضعیت ارتباطات‌میان فرهنگی در حوزه مذکور، در ایران از نوع ارتباطات افقی نبوده و بیشتر شکل ارتباطات عمودی را داشته است. به نظر می‌رسد که ترکیب خیابان یک طرفه و ارتباط عمودی، ترکیب نادری است که‌مشابه آن را می‌توان فقط در جوامعی یافت که اقلیت‌های فرهنگی - از جمله زبانی ومذهبی - در حصار چنین خیابان یک طرفه عمودی قرار بگیرند. بدون آن که به منابع‌جایگزین دسترسی داشته باشند، به این ترتیب، در چنین شرایطی، آنها را می‌توان مخاطبان ناخشنود نامید; مخاطبانی که هرگاه قدرت گزینشی آنان بالا برود، می‌توان‌انتظار داشت که به طور ارادی از مخاطب بودن خود کاملا اجتناب کنند. ادبیات ارتباطات میان فرهنگی می‌گوید، یکی از موانع بزرگ این‌گونه ارتباطات‌وقتی است که گروهی با قدرت بیشتر، استفاده از زبان خود را بر دیگران تحمیل کنند.( Jandt, ۱۹۹۵, P۱۴) تحمیل زبان فارسی بر سایر زبان‌های اقوام ایرانی و یا قوم مداری زبانی در رادیو وتلویزیون ایران پیشینه‌ای به مراتب بیشتر از دو دهه مربوط به دوران انقلاب اسلامی‌دارد. در واقع منشاء آن، ترادف یکسانی زبان و مذهب با همبستگی ملی است. این امر درهمه کشورهای جهان سوم رایج نیست. به عنوان مثال، هند کشوری است که مردم آن به ۲۰زبان اصلی سخن می‌گویند و از رسانه‌های گوناگون به زبان خود استفاده می‌کنند که در این‌میان زبان‌های هندی، اردو، بنگالی، ملایالامی، مراتی، گجراتی، کاندایی، تلوگو و تامیلی‌به عنوان زبان رسمی شناخته شده(پارتا ساراتی، ۱۳۸۱، صص ۳۶۲و۳۱۵) و طبق مقررات و قوانین رسمی کشور، هر فردی درانتخاب زبان برای فعالیت‌های اداری و آموزشی خود، از میان هریک از زبان‌های رسمی‌آزاد است. به عنوان مثال، هر شهروند مجاز است دادخواست خود را به مراجع حقوقی به‌هریک از زبان‌های مذکور ارائه دهد.( Jandt, ۱۹۹۵, P۱۲) در حالی که اگر همبستگی ملی را برخورداری ازاشتراک هویت ملی بدانیم، خواهیم دید که چنین هویتی فراتر از زبان و مذهب است. دکتر شاپور رواسانی در کتاب زمینه‌های اجتماعی هویت ملی می‌نویسد: در تعریف هویت ملی تکیه بر زبان، دین و تاریخ مشترک، اتکای درستی نیست ، زیرا چنین‌اتکایی دور شدن از واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی است. در تعریف هویت ملی باید به‌مبارزات حق طلبانه و عدالت خواهانه طبقات محروم در تمام طول تاریخ توجه کرد. به‌عبارت دیگر، در جامعه‌ای که عدالت حاکم نباشد، گروه حاکم از یک سو بر حقوق دینی،سیاسی و اقتصادی گروه‌های دیگر خدشه وارد می‌کند و از سوی دیگر، در لباس‌نمایندگی از سوی اکثریت، چنین خدشه‌ای را - در ابعادی گسترده‌تر - بر اقلیت‌های‌قومی، زبانی و مذهبی وارد می‌کند. در آن شرایط، هویت ملی در همه اجزای ساختاری‌دچار بحران و تزلزل خواهد شد، زیرا تضاد در حرف و عمل به اعتقادهای توده لطمه‌می‌زند. در واقع، هویت ملی برای هر فرد، مواجه شدن او با سؤالاتی اساسی است که دردل آنها مقوله زبان و مذهب نیز جای می‌گیرند. رواسانی بخشی از این سؤال‌ها را این‌گونه‌مطرح کرده است: «هویت ملی برای هر فرد، مواجهه او با این سؤالات است که به چه جامعه‌ای و با چه‌ساختار مادی و معنوی تعلق دارد؟ چه روابط معنوی و مادی او را به این جامعه و این‌جامعه را به او پیوند می‌دهد؟ و چرا او خود را بخشی و جزئی از این جامعه احساس می‌کند؟ و این احساس تعلق چه تعهداتی برای او و جامعه ایجاد می‌کند؟ و چه روابطمادی و معنوی او را از جامعه جدا و یا بیگانه می‌کند؟ و چه روابطی او را دور وجدا نگه‌می‌دارد؟ گذشته مشترک او با این جامعه چیست؟ آیا او با کل این جامعه گذشته تاریخی مشترک دارد و یا با بخشی از آن؟ در این صورت کدام بخش وچرا؟ او به کدام بخش ازگذشته تاریخی تعلق دارد؟ و نسبت به کدام بخش احساس جدائی می‌کند؟ و چرا؟ کدام پیوند فرهنگ معنوی و یا مادی او را به کدام بخش از جامعه پیوند می‌دهد و از کدام بخش‌جدا می‌سازد؟ چه بخشی از فرهنگ مادی و یا معنوی از این جامعه او را می‌پذیرد و چه‌بخشی او را نفی می‌کند؟ او با چه بخشی از جامعه احساس تعلق و بیگانگی دارد؟ و با چه‌نقشی خصومت دارد؟ آیا او وظایف و تعهدات خود را در برابر جامعه انجام داده است؟و آیا جامعه حقوق او را رعایت کرده و می‌کند؟ آیا در روابط او با جامعه مسأله ظلم وستم‌های معنوی و یا مادی مطرح بوده و یا مطرح هست؟ و او برای جامعه خود چه‌آینده‌ای را می‌خواهد؟» (رواسانی، ۱۳۸۰، صص ۲۶و۲۵) این پرسش‌ها نشان می‌دهد که درجه نابرابری‌ها و تمایزها یکی از عوامل اصلی لطمه‌زدن به هویت ملی است.گفته می‌شود که مبادلات فرهنگی نابرابر میان مرکز و اقوام،موجب ایجاد تراز منفی اقلیت‌های قومی در این داد و ستد در یک عرصه نابرابر خواهدشد. این امر مشابه وضعیتی است که میان شمال و جنوب توصیف شده است. تسری این‌دیدگاه به حوزه مناسبات قومی ناشی از این برداشت است که در برخی از کشورهای چندقومی، گونه‌های مشابهی از ارزش مازاد در مبادلات فرهنگی میان مراکز قدرت و مناطق پیرامون وجود دارد. این تراز منفی در دراز مدت نتیجه‌ای جز تعارض و بحران نخواهدداشت. تراز منفی، در واقع نمادی از نابرابری است، در حالی که براساس نظریه‌های مربوط به‌ارتباطات میان فرهنگی این گونه نابرابری‌ها، آن چنان باید حذف شوند که حتی از به‌کارگیری اصطلاح جا افتاده و قدیمی پاره فرهنگ (Subculture) نیز اجتناب و به جای آن از اصطلاح‌هم فرهنگی (Co- Culture) استفاده شود، زیرا اصطلاح پاره فرهنگ در درون خود حکایت از وجود یک کل و یک جزء، یک اصل و یک فرع و یک مهم و یک کم اهمیت دارد. گویی پاره‌فرهنگ یک فرهنگ فرعی و ثانویه است، در حالی که به کارگیری سهم فرهنگی نماینده‌رابطه‌ای دو جانبه است.( Jandt, ۱۹۹۵, P۱۳) اقوام زبانی و مذهبی ایران را باید به مشارکت فرهنگی یعنی‌شرکت داوطلبانه، ارادی و آگاهانه آنان در ابعاد گوناگون زندگی فرهنگی جامعه، به منظورگسترش توسعه پایدار، متوازن و همه جانبه زندگی فرهنگی دعوت کرد و مراقب بود که‌مقصود از شرکت داوطلبانه، حضوری است فعال، با انگیزه، و از همه مهم‌تر فارغ ازالزام‌ها و تعیین‌های تحمیلی.( کوثری، ۱۳۷۹، صص ۲۳و۲۲) این دعوت نیازمند آن است که حقوق فرهنگی از سوی نظام جمهوری اسلامی‌کاملا پشتیبانی شود. حقوق فرهنگی عبارت است از دسترسی همه انسانها به حق‌استفاده از فرآورده‌های فرهنگی و حق مشارکت در امر تولید فرهنگی).( اجلالی، ۱۳۷۹، ص ۲۹) تراز منفی نمادی از نوعی استثمار یعنی استثمار درون کشوری است. رواسانی چنین‌استثماری را این‌گونه توصیف می‌کند که در برخی از جوامع، اقلیت‌ها به ویژه اقلیت‌های‌دینی و مذهبی و مسلکی دچار نوعی استثمار درون کشوری هستند. در این جوامع استثمارکنندگان با به کار بردن ترفندها و شیوه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و حتی‌توسل به زور، مانع شکل‌گیری و ارتقای آگاهی طبقاتی استثمار کنندگان جامعه میشوند. درواقع، منبع قوم مداری منتج به استثمار درون کشوری قدرت است نه فرهنگ و این‌همان نکته‌ای است که می‌گوید هرجا تفاوت باشد، قدرت وجود دارد و دارندگان قدرت‌هستند که درباره معنای تفاوت تصمیم می‌گیرند.(گل محمدی، ۱۳۸۰، ص ۱۷) از آن سو، هرگاه قدرت تنزل کند،تمایل به طرد تمایزهای نابرابرانه افزایش می‌یابد ; و این همان سخن است که به دنبال‌فروپاشی هر امپراتوری قومیت‌ها تجدید حیات کرده‌اند.(رکس، ۱۳۸۰، ص ۱۶۴) یکی از ویژگی‌های جامعه اطلاعاتی افزایش روبه رشد هشیاری اطلاعاتی جهانیان‌خواهد بود. آگاهی‌های قومی - فرهنگی بخشی از هشیاری اطلاعاتی خواهند بود که‌موجب تقویت نیروهای گریز از مرکز خواهند شد. گسترش ارتباطات سبب افزایش‌آگاهی‌های فرهنگی گروه‌های قومی و آشنایی با تفاوت‌ها و اختلاف‌های میان قومی‌می‌شود. هنگامی که دولت مرکزی می‌خواهد نفوذ فرهنگی خویش را در مناطق قومی‌بسط دهد، واکنش خصمانه اقلیت‌های قومی شروع می‌شود.( سید امامی، ۱۳۷۶، صص ۴و۲۵۳) تا دهه ۱۹۷۰، تک صدایی عرف متداول و معمول در عرصه فرهنگ و ارتباطات بوده است و صحنه گردان اصلی این عرصه نیز اغلب دولت‌ها بودند. آنها در اجرای‌عملیات مستمر و دیرینه در زمینه عمیق کردن نفوذ و اقتدار خود در محدوده مرزهای ملی‌به طریق پیگیری الگوهای یکسان فرهنگی بودند. اجرای نظام واحد تعلیم و تربیت،یکسان سازی زبانی، تاریخ سازی‌های غیرواقعی، بزرگ نمایی‌های تاریخی،اسطوره‌پردازی و اسطوره‌یابی، تبارشناسی ملی با ریشه‌های کهن و با عظمت نژادی،قومی و تمدنی و به انحصار گرفتن رسانه‌ها، به ویژه رادیو و تلویزیون، به حذف وحاشیه‌رانی هویت خواهی‌های خرد و تحمیل ارزش‌های فرهنگی نظام سیاسی وایدئولوژیکی حاکم اقدام می‌کرده‌اند. فرایند جهانی شدن در این توانایی و انحصارتغییرات مهمی ایجاد خواهد کرد که یکی از پیامدهای آن در آینده، هویت خواهی‌های‌فرهنگی در برابر ساز و کار سنتی دولت‌ها است.) مقصودی، ۱۳۷۹، صص ۱و ۱۹۰( می‌دانیم جهانی شدن عبارت است از برقراری پیوندها و ارتباطات متقابل میان جوامع و بدون تردید، فرهنگ مهمترین جزء جهانی شدن است. زیرا فرهنگ محوری‌ترین پیوند میان ملت‌ها و مکان‌هاست.(Held, ۲۰۰۰,P ۴۸) به عبارت دیگر، انتظار می‌رود اقوام مذهبی و زبانی در ایران طی دو دهه آینده و درشرایط توسعه جهانی شدن بتوانند از طریق تحولات فن‌آوری که در پیش است، دردستیابی بر تفاهم مشترک و گریز از تمایزهای استثمارگرانه به پیوندهای فرامکانی حاضردست یابند. این پیوندها الزاما نیاز به جا به جایی‌های جغرافیایی نخواهند داشت و جوامع‌مجازی قومی نمونه‌هایی از چنین پیوندهایی در آینده‌اند. در این مورد دیوید جی.الکینس می‌گوید: «جوامع قومی مجازی (Virtual ethnic communities) جوامع پراکنده جغرافیایی خواهند بود که به‌علت داشتن اشتراک‌های فرهنگی از طریق فن‌آوری‌های نوین ارتباطی نظیر مجراهای‌تلویزیون ماهواره‌ای، اینترنت و پست الکترونی، به یکدیگر مرتبط خواهند شد. انتظار می‌رود این ارتباط، با وجود داشتن صفت مجازی آن، فعال، پویا و زنده باشد و در صورت لزوم، به هماهنگی حتی در حد شکل‌گیری گروه‌های فشار برای دفاع از حقوق یکدیگر منتهی شود. الکینس تأکید می‌کند که در آینده، تشکیل گروه‌های قومی مجازی می‌تواند حاکمیت و قدرت دولت‌های مسلط بر اقوام مذکور را به مقابله بخواند.( Eikins, ۱۹۹۷ PP۱۳۹.۱۴۲) هنگامی که می‌خواهیم درباره تحولات ۲۰ سال آینده در حوزه سخت‌افزاری جهانی‌شدن بیندیشم، شواهد حاکی از وجود شرایطی فراتر از حد مجراهای ماهواره‌ای واینترنتی هستند. تا یک دهه پیش، پخش مستقیم برنامه‌های تلویزیونی از طریق ماهواره(Direct Broadcasting systems - DBS) قادر بود ۱۰تا ۱۵ کانال تلویزیونی را پوشش دهد، در حالی که تبدیل شیوه پخش (خطی) به شمارشی‌این امکان را فراهم کرد که با همان ماهواره بتوان تا ۱۵۰ کانال را پوشش داد. ضمن آن که صدا و تصویر نیز به مراتب از کیفیت بهتری برخوردار شد. تحولات فن‌آوری، سوای افزایش سنگین حجم پیام در دسترس، امکان گزینش را تاحد زمان دریافت نیز افزایش داد. نمونه این توانایی را می‌توان در تلویزیون تعاملی (interactive TV )دید. پیش از این تلویزیون‌های کابلی امکان گزینش‌گری بیش‌تری در مقایسه باتلویزیون‌های سنتی در اختیار مخاطبان قرار دادند، اما با به کارگیری کابل‌های الیاف نوری به جای کابل‌های سنتی و استفاده از شیوه رقومی با شمارشی (دیجیتال) به جای‌خطی (آنالوگ) و ترکیب گیرنده، تلویزیون با رایانه شرایط ایجاد تلویزیون تعاملی فراهم‌شد. در آینده‌ای نه چندان دور، چنین نظامی وارد شبکه جهانی وب (World Wide Web) خواهد شد. آنگاه پدیده‌ای به وجود می‌آید که آن را تلویزیون جهان‌گستر (T.V. web )نامیده‌اند. در آن شرایط مجموعه کم نظیری از ارتباطات دو سویه و افقی فراهم خواهد شد. هر فرد از ساکنان کره‌زمین با داشتن یک دوربین کوچک دیجیتال خواهد توانست صدا و تصویر متحرک را به‌هر نقطه جهان برساند. در واقع، در آن زمان جهانیان شاهد حضور میلیون‌ها فرستنده‌کوچک تلویزیونی خواهند بود. در آن زمان جهانیان از افزایش پدیده رویت پذیری منابع قدرت نیز استفاده خواهندکرد و شرایطی فراهم خواهد شد که ارتباطات عمودی و قیم مابانه مرکز به اطراف، دچاراختلال‌های جدی شود. می‌دانیم که قبل از رسانه‌ها، دربارها، مجالس و اندرونی‌ها بسته وغیرقابل دسترس عامه بودند. این‌که آنان چگونه و تا چه حد در برابر رعایای خود ظاهرشوند، تابع خواست خودشان بود. با ایجاد رسانه‌ها به ویژه تلویزیون حد مذکور بسیارافزایش یافت و چگونگی آن نیز در اختیار مشاوران روابط عمومی منابع قدرت قرارگرفت، لیکن به تدریج اولین دسترسی‌های ناخواسته اما جدی و گاهی گسترده آغاز شد. پخش مراسم آخرین ژانویه قبل از انقلاب ایران با حضور خانواده سلطنتی ایران ورئیس جمهوری آمریکا در تهران از تلویزیون نمونه «گاف اطلاعات» و انتشار ماجرای مونیکا لوئینسکی نمونه «درز اطلاعات» بودند. به نظر می‌رسد که ظرف ۲۰ سال آینده‌امکانات درز اطلاعات بسیار گسترده‌تر از امروز باشد. از آن سو، حجم ذخیره سازی اطلاعات نیز به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است.سال ۱۹۷۹، مقدار اطلاعات قابل ذخیره بر دیسکت معادل ۱/۲ مگابایت mega bites – MB)) بود، در حالی‌که اکنون مقدار ذخیره اطلاعات بر لوح فشرده‌ای Compact disk –CD)) با همان ابعاد ۷۰۰ برابر بیشتر شده‌است. بیست سال دیگر قطعا ظرفیت‌های فوق افزایش‌های چشم‌گیری خواهند داشت. درآن شرایط، راه برای جست وجوی اطلاعات نیز بسیار بیشتر خواهد بود، زیرا فن‌آوری‌ابرمتن(hyper text) این امکان را فراهم خواهد کرد که انسان در میان کهکشانی از اطلاعات، بدون‌مداخله دولت‌ها، سیر و سفر وگزینش کند. در آن شرایط قطعا اقوام زبانی و اقوام مذهبی‌از انزوا کاملا خارج خواهند شد. اما به نظر می‌رسد که تا سال ۱۴۰۰ شمسی، عامل زبان، به عنوان یکی از سه عامل‌اصلی تفکیک اقوام، اهمیت خود را از دست خواهد داد، زیرا هم اکنون نیز دستگاه‌های‌اولیه ساخته شده قادر به ترجمه همزمان هستند. انتظار می‌رود که رشد دانش هوش‌مصنوعی ظرف ۲۰ سال آینده امکان استفاده از تولیدات فرهنگی همه زبان‌ها را برای گیرندگان مختلف فراهم کند. از آن سو، انتظار می‌رود عامل دین و مذهب در تفکیک‌اقوام اهمیت بیش‌تری یابد. اصولا تا چند دهه پیش، نظریه پردازان مارکسیست و همچنین نظریه پردازان نوسازی، پیش‌بینی می‌کردند که جوامع جهان سوم به طور فزاینده‌ای در مسیرنادینی‌گری(Secularism) قرار گرفته‌اند، در حالی که اکنون اهمیت مداوم و حتی روزافزون دین درعرصه سیاست کشورهای جهان سوم به خوبی نمایان است.(هنیس، ۱۳۸۱، ص ۹۳) در واقع، توسعه فن‌آوری‌ها باعث خواهد شد که تمایزها و اشتراک‌ها در حوزه ادیان،مذاهب و مسلک‌های سیاسی بیشتر نمود کنند و در این میان انتظار می‌رود ادامه روندتک صدایی، به تبعیض و تجاوز به حریم ارزش‌های مذاهب دیگر، بیش‌ترین بحران را دررابطه میان اکثریت و اقلیت‌های مذهبی فراهم کند. متأسفانه عداوت‌های دیرینه میان مذاهب اسلام به ویژه شیعه و سنی یکی ازاساسی‌ترین علل فراهم شدن شرایط سلطه بر آنها بوده است. در این مورد جف هنیس درکتاب «دین، جهانی شدن و فرهنگ سیاسی در جهان سوم» می‌نویسد: در جامعه اسلامی یا امت، اگر چه عناصری همچون احساسات، هویت و باورهای‌مشترک، به ویژه در ارتباط با مقوله فرهنگ، مسلمانان را به یکدیگر پیوند می‌زند، امااختلاف‌ها میان تفاسیر سنی و شیعه موجب شده‌اند تا اساسا دو دستگی وارد جوامع‌اسلامی شود. با این که انقلاب ایران به جریان بیداری اسلام افراطی سرعت بخشید، لیکن چون یک انقلاب شیعی محسوب می‌شد، پیروی از آن برای مسلمانان سنی دشوار آمد. او تأکید می‌کند که به هر حال جامعه اسلامی در جهان معاصر، یک جامعه فراملی کهن و پیش از جهانی شدن است. این جامعه، نمونه‌ای از یک جامعه مدنی فراملی است که با پروراندن بذر سلطه و اعتراض در درون خود، به مقابله با فشارهای دو موج جهانی شدن و ملی شدن پرداخته است.) هنیس، ۱۳۸۱، ص ۴۱۵( به هر حال، کارشناسان بر این باورند که رسانه‌ها در آینده سهم به سزایی در خلق وایجاد عرصه‌های ویژه‌ای دارند که هویت‌ها ومنازعات مذهبی و سیاسی حول آنها شکل‌می‌گیرند.( رندال، ۱۳۸۱، ص ۱۳۰) مذاهب اسلامی در شرایط جهانی شدن، به ویژه در دهه‌های آینده باید به تفاهم،انکشاف حقیقت، استغنای حقایق پیشین، ترویج و بلوغ فکری، شناخت آراء و نظریه‌های دیگران و مواضع آنها، اطلاع از تفکر، مشی و منش پیروان مذاهب غیر خودی و اصولا حذف اصطلاح خودی و غیرخودی از طرز تفکر و تلقی خویش اقدام کنند. مسئله اصلی‌آن است که شرایط سخت‌افزاری چنین تفاهمی فراهم شده، ولی مشکل نرم‌افزار است. به‌عنوان مثال، هم اکنون حداقل ۱۹۷ پایگاه درباره اعتقادها و ارزش‌های اسلامی و مذاهب‌اسلامی، ۳۴ پایگاه برای تعلیم و تربیت اسلامی، ۷۲ پایگاه برای منابع اسلامی و ۳۲ پایگاه درباره سازمان‌های اسلامی در دسترس هستند. ضمن آن که می‌توان پایگاه هایی رایافت که به روابط شیعه و سنی و مقایسه مذاهب پرداخته‌اند.( غراب، ۱۳۷۹، صص ۸۹و۴۹) در سال‌های آینده باید مراقب بود که ساده انگاری‌ها و عدم درک شرایط همراه با پیش‌بینی‌های شعار گونه نادرست که در حوزه تحولات رسانه‌ای طی دو دهه گذشته درایران به وقوع پیوست، دیگر تکرار نشوند. به عنوان مثال، اردیبهشت ۱۳۷۳ ،وزیر وقت‌ارشاد اسلامی در مصاحبه‌ای گفت: ماهواره در چنگ ماست و از این بابت نگرانی‌نداریم.( همشهری، ۱۳۷۳/۲/۱۴) این در حالی بود که برآوردها حکایت ازوجود بیش از ۲۵۰ هزار آنتن گیرنده‌تلویزیون ماهواره‌ای در ایران را داشت.( ارجمندی، ۱۳۷۸، ص ۷۴) دو سال بعد از این مصاحبه، اولین کانال‌ماهواره‌ای به زبان فارسی امواج خود را وارد ایران کرد و اکنون حداقل ۷ کانال‌ماهواره‌ای فارسی در حال دریافت به وسیله صدها هزار گیرنده ماهواره‌ای در کشوراست. از آن سو، به دلیل وضعیت کوهستانی ایران، ما هنوز نتوانستیم پوشش تلویزیونی‌داخل کشور خود را کامل کنیم و هنوز بسیاری از مناطق روستایی پراکنده و دور افتاده‌کشور، خارج از پوشش تلویزیون داخلی هستند.۵۴ این در حالی است که به زودی گیرنده‌های تلویزیونی قوی قادر خواهند بود که تا ۳۰۰ فرستنده ماهواره‌ای را از فرازایران دریافت کنند. به این ترتیب، می‌توان گفت که تا سال ۱۴۰۰ هجری شمسی، توسعه‌فن‌آوری‌های ارتباطات همراه با گسترش توجه به ارتباطات میان فرهنگی در کشورهای‌دیگر، باور بر رعایت قواعد آن درجهان، ضمن شکل‌گیری بازار بسیار متنوع پیام، قدرت گزینش گری مخاطبان را بسیار افزایش خواهد داد و قطعا این قدرت سبب خواهد شد که‌مخاطبان ناخشنود ناشی از ارتباطات عمودی و یک طرفه درون کشوری، خود را درمعرض پیام هایی قرار دهند که علاوه بر مشابهت زبانی، فاقد پروپاگاندای مذهبی دیگر ودارای نگاه ارزشی به مذهب آنان باشد. اگر در ایران، از هم اکنون توجه به رعایت قواعدارتباطات میان فرهنگی توسعه نیابد، در آینده، کشور با چالش هایی مواجه خواهد شد که‌متناسب با همبستگی ملی نیستند.
نویسنده : دکتر مهدی محسنیان راد
فهرست منابع
ابوطالبی، علی ،
حقوق قومی، اقلیت‌ها و همگرایی، ترجمه علی اکبر کریمی مله،
فصلنامه‌مطالعات ملی، شماره اول، پاییز ۱۳۷۸.
اجلالی، پرویز،
سیاست‌گذاری و برنامه ریزی فرهنگی در ایران، تهران: آن، ۱۳۷۹
احمدی، حمید،
قومیت و قوم گرایی در ایران، از افسانه تا واقعیت.
فصلنامه مطالعات‌ملی، شماره ۲و ۳ - زمستان ۱۳۷۸.
ارجمندی، سید مهدی ،
تأثیر رسانه‌های نوین بر ارزش‌های فرهنگی در جهان و ایران،تهران، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما، ۱۳۷۸.
امان الهی بهاروند، سکندر،
بررسی علل گونه گونی قومی در ایران از دیدگاه‌انسان‌شناسی، فصلنامه مطالعات ملی، زمستان، ۱۳۷۹.
تامپسون، جان،
رسانه‌ها و مدرنیته، نظریه اجتماعی رسانه‌ها، تهران: سروش،۱۳۸۰.
پارتا ساراتی، رانگا سوآمی ،
روزنامه نگاری در هندوستان، ترجمه داود وحیدی، تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۱.
حکیم پور، محمد ،
نقش صدا و سیما در تحکیم وحدت ملی، تهران، مرکز مطالعات وسنجش برنامه‌ای صدا و سیما، (۱۳۷۷).
رکس، جا ،
اقلیت‌های قومی و دولت ملی، جامعه‌شناسی سیاسی جوامع چند فرهنگی،ترجمه سعید ذکایی، فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره ۸، تابستان ۱۳۸۰.
رواسانی، شاپور،
زمینه‌های اجتماعی هویت ملی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام در ایران،(۱۳۸۰).
زنجانی، حبیب الله، محمد میرزایی،
کامل شاپور و امیر هوشنگ مهریار، جمعیت،توسعه، بهداشت باروری، چاپ دوم، تهران، نشر و تبلیغ بشری، ۱۳۷۹.
سید امامی، کاووس،
ملی گرایی قومی، در جستجوی درک بیشتر، فصلنامه مطالعات ملی،سال سوم، شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
عیوضی، محمدرحیم،
جهانی شدن و هویت‌های قومی، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم،شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
غراب، ناصرالدین ،
معرفی پایگاه‌های اطلاع رسانی و اسلامی، تهران:خانه کتاب، ۱۳۷۹.
کاظمی، سید علی اصغر،
بحران نوگرایی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران،۱۳۷۶.
کوثر،مسعود و سید محمد نجاتی حسینی،
(به کوشش) مشارکت فرهنگی، تهران: آن،۱۳۷۹.
گزارش عملکرد فعالیت‌های سازمان صدا و سیما در سال ۱۳۸۰، تهران: معاونت‌تحقیقات و برنامه ریزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مرکز مطالعات و ارزیابی،مدیریت اطلاعات و آمار پایه‌ای .
گل محمدی، احمد،
جهانی شدن و بحران هویت، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم،شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
محسنی، منوچهر،
جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی، تهران: نشر دیدار، ۱۳۸۰. محسنیان راد، مهدی ، ارتباطشناسی (ارتباطات انسانی، میان فردی، گروهی و جمعی)،تهران، سروش، ۱۳۶۹.
مقصودی، مجتبی ،
فرهنگ، ارتباطات و تحولات قومی، (بررسی نظری)، فصلنامه‌مطالعات ملی، سال دوم، شماره ۶، زمستان ۱۳۷۹.
همشهری ، شکایت نمایندگان اهل سنت به کمیسیون اصل ۹۰، شماره ۲۹۲۵، ۲۱ آذر۱۳۸۱.
همشهری، مصاحبه با آقای میرسلیم، وزیر ارشاد اسلامی، شماره۱۴، اردیبهشت ۱۳۷۳.
هینس، جف دین، جهانی شدن و فرهنگ سیاسی در جهان سوم، مترجم داودیانی، تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی ، ۱۳۸۱.
Elkins, David J. (۱۹۹۷).Globalization Teelecommunication and VirtualEthnic Communities. International Political Review , Vol.۱۸.No۲. Held , D.A. (۲۰۰۰). Globalizing World. London; The Open University. Jandt, Fred E. (۱۹۹۵). Intercultural Communication. London: Sage. Jacobson, (۱۹۹۸). Islam in Transition. London: Routledge. Jordon, J. (۱۹۹۴). Technical Diffeculties. Boston: Bacon Press. Stavenhangen, R.(۱۹۸۶). Problems of Multiethnic States Tokoyo : UnitedNations University
فهرست منابع
ابوطالبی، علی ،
حقوق قومی، اقلیت‌ها و همگرایی، ترجمه علی اکبر کریمی مله،
فصلنامه‌مطالعات ملی، شماره اول، پاییز ۱۳۷۸.
اجلالی، پرویز،
سیاست‌گذاری و برنامه ریزی فرهنگی در ایران، تهران: آن، ۱۳۷۹
احمدی، حمید،
قومیت و قوم گرایی در ایران، از افسانه تا واقعیت.
فصلنامه مطالعات‌ملی، شماره ۲و ۳ - زمستان ۱۳۷۸.
ارجمندی، سید مهدی ،
تأثیر رسانه‌های نوین بر ارزش‌های فرهنگی در جهان و ایران،تهران، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما، ۱۳۷۸.
امان الهی بهاروند، سکندر،
بررسی علل گونه گونی قومی در ایران از دیدگاه‌انسان‌شناسی، فصلنامه مطالعات ملی، زمستان، ۱۳۷۹.
تامپسون، جان،
رسانه‌ها و مدرنیته، نظریه اجتماعی رسانه‌ها، تهران: سروش،۱۳۸۰.
پارتا ساراتی، رانگا سوآمی ،
روزنامه نگاری در هندوستان، ترجمه داود وحیدی، تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۱.
حکیم پور، محمد ،
نقش صدا و سیما در تحکیم وحدت ملی، تهران، مرکز مطالعات وسنجش برنامه‌ای صدا و سیما، (۱۳۷۷).
رکس، جا ،
اقلیت‌های قومی و دولت ملی، جامعه‌شناسی سیاسی جوامع چند فرهنگی،ترجمه سعید ذکایی، فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره ۸، تابستان ۱۳۸۰.
رواسانی، شاپور،
زمینه‌های اجتماعی هویت ملی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام در ایران،(۱۳۸۰).
زنجانی، حبیب الله، محمد میرزایی،
کامل شاپور و امیر هوشنگ مهریار، جمعیت،توسعه، بهداشت باروری، چاپ دوم، تهران، نشر و تبلیغ بشری، ۱۳۷۹.
سید امامی، کاووس،
ملی گرایی قومی، در جستجوی درک بیشتر، فصلنامه مطالعات ملی،سال سوم، شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
عیوضی، محمدرحیم،
جهانی شدن و هویت‌های قومی، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم،شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
غراب، ناصرالدین ،
معرفی پایگاه‌های اطلاع رسانی و اسلامی، تهران:خانه کتاب، ۱۳۷۹.
کاظمی، سید علی اصغر،
بحران نوگرایی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران،۱۳۷۶.
کوثر،مسعود و سید محمد نجاتی حسینی،
(به کوشش) مشارکت فرهنگی، تهران: آن،۱۳۷۹.
گزارش عملکرد فعالیت‌های سازمان صدا و سیما در سال ۱۳۸۰، تهران: معاونت‌تحقیقات و برنامه ریزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مرکز مطالعات و ارزیابی،مدیریت اطلاعات و آمار پایه‌ای .
گل محمدی، احمد،
جهانی شدن و بحران هویت، فصلنامه مطالعات ملی، سال سوم،شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۰.
محسنی، منوچهر،
جامعه‌شناسی جامعه اطلاعاتی، تهران: نشر دیدار، ۱۳۸۰. محسنیان راد، مهدی ، ارتباطشناسی (ارتباطات انسانی، میان فردی، گروهی و جمعی)،تهران، سروش، ۱۳۶۹.
مقصودی، مجتبی ،
فرهنگ، ارتباطات و تحولات قومی، (بررسی نظری)، فصلنامه‌مطالعات ملی، سال دوم، شماره ۶، زمستان ۱۳۷۹.
همشهری ، شکایت نمایندگان اهل سنت به کمیسیون اصل ۹۰، شماره ۲۹۲۵، ۲۱ آذر۱۳۸۱.
همشهری، مصاحبه با آقای میرسلیم، وزیر ارشاد اسلامی، شماره۱۴، اردیبهشت ۱۳۷۳.
هینس، جف دین، جهانی شدن و فرهنگ سیاسی در جهان سوم، مترجم داودیانی، تهران:پژوهشکده مطالعات راهبردی ، ۱۳۸۱.
Elkins, David J. (۱۹۹۷).Globalization Teelecommunication and VirtualEthnic Communities. International Political Review , Vol.۱۸.No۲. Held , D.A. (۲۰۰۰). Globalizing World. London; The Open University. Jandt, Fred E. (۱۹۹۵). Intercultural Communication. London: Sage. Jacobson, (۱۹۹۸). Islam in Transition. London: Routledge. Jordon, J. (۱۹۹۴). Technical Diffeculties. Boston: Bacon Press. Stavenhangen, R.(۱۹۸۶). Problems of Multiethnic States Tokoyo : UnitedNations University
منبع : مرکز اسلامی آموزش از راه دور
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی بابک زنجانی مجلس خلیج فارس دولت سیزدهم دولت لایحه بودجه 1403 حجاب شورای نگهبان مجلس یازدهم محمدباقر قالیباف
قوه قضاییه هواشناسی تهران سیل شهرداری تهران فضای مجازی سلامت شورای شهر تهران دستگیری پلیس آموزش و پرورش قتل
خودرو قیمت دلار قیمت خودرو سایپا کارگران ایران خودرو دلار بازار خودرو قیمت طلا مالیات بانک مرکزی تورم
تلویزیون رسانه سریال سینمای ایران سینما فیلم تئاتر موسیقی دفاع مقدس بازیگر کتاب رسانه ملی
ناسا سازمان سنجش شورای عالی انقلاب فرهنگی آموزش عالی
رژیم صهیونیستی اسرائیل فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه حماس روسیه نوار غزه عربستان اوکراین ترکیه
فوتبال استقلال پرسپولیس سپاهان تراکتور تیم ملی فوتسال ایران فوتسال باشگاه استقلال وحید شمسایی بازی باشگاه پرسپولیس لیگ برتر
هوش مصنوعی اینترنت تبلیغات اپل نخبگان همراه اول ماه آیفون گوگل روزنامه ایرانسل
داروخانه ویتامین کاهش وزن بارداری خواب دیابت طول عمر سلامت روان فروش اینترنتی دارو هندوانه