مکمل‌های پروتئینی

پروتئین تشکیل دهنده ۱۲ تا ۱۵ درصد وزن بدن می‌باشد که ترکیب اصلی ساختار بافت عضلانی بوده و فیبرهای عضلانی همگی از پروتئین ساخته شده‌اند. ۶۵ درصد پروتئین بدن در ساختمان عضلات اسکلتی به‌کار رفته است. به این ترتیب یکی از وظایف اصلی پروتئین‌ها تشکیل و ترمیم بافت‌ها به‌ویژه بافت عضلانی و ماهیچه‌ها می‌باشد و پروتئین مصرفی روزانه تأمین‌کننده مواداولیه (اسیدهای آمینه) برای تشکیل بافت‌های جدید طی فرآیندهای سوخت و ساز است.
میزان توصیه شده برای مصرف پروتئین در اشخاص میانسال غیر ورزشکار ۷۵/۰ گرم به‌ازاء کیلوگرم وزن بدن می‌باشد. یعنی مثلاً اگر فردی ۷۰ کیلوگرم وزن دارد، باید حدود ۵۲ گرم پروتئین در روز مصرف نماید. این در حالی است ورزشکاران نیاز به ۲/۱ تا ۵/۱ گرم (حدود دو برابر) پروتئین به‌ازاء هر کیلوگرم وزن بدن دارند.
اگر چه نقش اصلی پروتئین‌ها انرژی‌زائی نیست، و لیکن پروتئین‌ها در حین ورزش دارای نقش انرژی‌زائی نیز می‌باشند. به‌دلیل افزایش قابل توجه نیاز به انرژی، سرعت مطلق سوخت و ساز پروتئین‌ها هنگام ورزش افزایش قابل توجهی می‌یابد و در نتیجه نیاز به پروتئین در ورزشکاران افزایش می‌یابد. برای تأمین این نیاز، ورزشکاران باید از منابع پروتئین با ارزش بیولوژیکی بالا و یا مکمل‌های پروتئینی استفاده نمایند. از طرف دیگر موادغذائی غنی از پروتئین معمولاً میزان بالائی چربی نیز دارند. دریافت مقدار زیاد چربی موجب افزایش احتمال ابتلاء به بیماری‌های مزمنی نظیر بیماری‌های قلبی ـ عروقی می‌گردد. در حالی‌که مکمل‌های پروتئینی این امکان را فراهم می‌سازند تا ورزشکاران بدون افزایش میزان چربی دریافتی و یا تغییر در عادات غذائی خویش، پروتئین بیشتری دریافت نمایند. در حال حاضر مکمل‌های پروتئینی پرفروش‌ترین گروه محصولات و مکمل‌های غذائی می‌باشند.
در تولید مکمل‌های پروتئینی عموماً از پروتئین ”whey“ (آب پنیر) به‌عنوان منبع پروتئین استفاده می‌گردد. پروتئین‌های whey پروتئین‌های محلول در آب بوده و بخشی از پروتئین‌های شیر می‌باشند. به‌همین دلیل ارزش تغذیه‌ای این نوع پروتئین‌ها بسیار بالا بوده و تأمین‌کننده سهم قابل توجهی از اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری مورد نیاز بدن هستند. همچنین whey دارای ترکیبات بسیار باارزش دیگری مانند ترکیبات ضدمیکروبی و نیز مقدار زیادی املاح معدنی، کلسیم، فسفر، منیزیم و نیز ویتامین‌های محلول در آب به‌ویژه ویتامین‌های گروه B است که در ارتقاء عملکرد و کارائی ورزشی ورزشکاران تأثیر به‌سزائی دارند.
در کارخانه‌های صنایع غذائی با استفاده از پیشرفته‌ترین تجهیزات و ماشین‌آلات، پروتئین‌های whey به روش‌های مختلف جداسازی و تغلیظ شده و در نهایت به شکل پودر خشک می‌شوند. این پودر پروتئینی یکی از غنی‌ترین و باارزش‌ترین پروتئین‌های طبیعی است که قابلیت جذب بسیار بالائی داشته و از نظر تغذیه‌ای جزء پروتئین‌های بسیار مرغوب محسوب می‌شود.
از دیگر منابع پروتئینی، تخم‌مرغ است که بخش سفیده آن پروتئینی به نام ”آلبومین“ دارد و در علم تغذیه به‌عنوان پروتئین مرجع در نظر گرفته می‌شود. اما از یک طرف مقدار قابل توجهی از خود سفیده آب می‌باشد و بنابراین برای دریافت مقدار کافی پروتئین ورزشکار مجبور است که تعداد خیلی زیادی سفیده تخم‌مرغ را میل نماید و از سوی دیگر قسمت زرده که مقدار زیادی چربی به‌ویژه کلسترول دارد به مصرف نرسیده و اغلب دور ریخته می‌شود که از نظر اقتصادی به‌هیچ وجه اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه نمی‌باشد. برای رفع این مشکل، متخصصان صنایع غذائی سفیده تخم‌مرغ را به روش‌های صنعتی جدا، خالص‌سازی و خشک نموده و به شکل پودر تهیه می‌کنند. سپس این پودر با درصد خلوص بالا در تولید مکمل‌های پروتئینی به تنهائی و یا همراه با پروتئین‌های دیگر مانند پروتئین whey مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مکمل‌های پروتئینی با تأمین پروتئین مرغوب و باارزش بیولوژیکی بالا، از یک سو به عضله‌سازی و افزایش حجم و توده عضلانی کمک می‌کنند و از سوی دیگر در دوران مسابقات و تمرینات شدید از تحلیل بافت‌ها جلوگیری کرده و بازتوانی را تسریع می‌نمایند.
با این‌حال از نکات قابل توجه در مصرف مکمل‌های پروتئینی نحوه مصرف و انتخاب درست مکمل براساس نیاز ورزشکار در هر مرحله از فعالیت ورزشی است که باید برمبنای شدت تمرینات بدنسازی در دوره آماده‌سازی و نیز فاصله زمانی تا شروع مسابقات و همچنین درصد پروتئین موجود در مکمل برنامه‌ریزی و رعایت شود. همچنین در دوره مصرف این نوع مکمل‌ها، ورزشکار باید مقدار زیادی آب و مایعات رقیق بنوشد تا ترکیبات ناشی از سوخت و ساز پروتئین‌ها باعث فشار و آسیب به کلیه‌ها نشده و تعادل شیمیائی خون و سایر مایعات بدن را دچار اختلال نکنند.

منبع : مجله دانش ورزش