فرهنگ به مثابه متن

مطالعات فرهنگی در دهه ۱۹۵۰ به عنوان حوزه‌ای مطالعاتی در بریتانیا ظهور كرد. موضوع این رشته مطالعه‌ فرهنگ و به‌طور دقیق‌تر فرهنگ معاصر است. به عبارت بهتر مطالعات فرهنگی؛ مطالعه‌ زندگی و فرهنگ مردم عادی ا‌ست.
مطالعات فرهنگی یك رشته بینارشته‌ای است كه با موضوعاتی چون مردم‌نگاری، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعه رسانه در ارتباط است و از دیدگاه‌هایی چون ماركسیسم، پساساختارگرایی، فمینیسم و نظریه انتقادی بهره می‌برد.
خاستگاه این حوزه به لحاظ سنتی به كارهای دو منتقد ادبی ریچارد هوگارت و ریموند ویلیامز باز می‌گردد. هر دو این افراد از طبقه كارگر بودند و در حوزه آموزش بزرگسالان (بالاتر از دوره آموزش اجباری) كار می‌كردند. تا پیش از ویلیامز مطالعات فرهنگ محدود به بررسی آثار فرهنگ والا بود اما ویلیامز(۱۹۸۸- ۱۹۲۱) این تحلیل كه فرهنگ توده، فرهنگی نازل و تهدیدی برای فرهنگ متعالی است را نپذیرفت و مفهوم سلسله مراتبی جامعه را رد كرد. او معتقد به گفت‌وگوی آزادی بود كه همه افراد جامعه بتوانند در آن نقش داشته باشند. به نظر ویلیامز برای پروراندن مفهوم فرهنگ باید تمام كاربردهای آن را در نظر بگیریم. او معتقد بود كه در عام‌ترین تعریف فرهنگ باید سه سطح را از هم جدا كرد. یكی فرهنگی كه مردم در زمان و مكان معین در آن زندگی كرده‌اند كه تنها برای كسانی كه در آن زمان و مكان بوده‌اند، قابل شناخت است. دوم فرهنگ مضبوط و سطح آخر كه فرهنگ زیست شده و فرهنگ مضبوط را به یكدیگر پیوند می‌زند. به گفته ویلیامز با درك این سه سطح می‌توانیم فرهنگ به عنوان فعالیت خلاق را با فرهنگ به عنوان راه و رسم زندگی آشتی دهیم. ریموند ویلیامز (۱۹۵۸) در كتاب فرهنگ و جامعه كه یكی از متون پایه‌گذار مطالعات فرهنگی به شمار می‌رود، عواقب جدا كردن فرهنگ از جامعه و فرهنگ والا از فرهنگ به منزله كلیت شیوه زند‌گی را به نقد می‌كشد.
با این همه منتقدان؛ كتاب« كاربردهای سواد» ریچارد هوگارت را فتح باب مطالعات فرهنگی می‌دانند. این كتاب كه در سال ۱۹۵۷ به رشته تحریر در آمد، تغییرات زندگی طبقه كارگر را در بریتانیای پس از جنگ توصیف می‌كند. هوگارت در پی آن بود تا نشان دهد كه چگونه این تغییرات كل شیوه زندگی یك فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. او مساوات‌طلب بود و به طبقه كارگر بیش از طبقه نخبه توجه داشت.
ویلیامز و هوگارت با وفاداری به نقد اخلاقی جامعه و اشتغال ذهنی به كیفیت زندگی افراد سنت اومانیستی اهل ادب را ادامه دادند. البته بسیاری از منابع بر نقش‌های، بی تامپسون در شكل‌گیری مطالعات فرهنگی به صورت كنونی نیز تاكید دارند. آنها از كتاب «پیدایش طبقه كارگری انگلیس» تامپسون به عنوان یكی از تالیفات اثرگذار این رشته نام می‌برند. از نظر او اینكه فرهنگی خاص فرهنگ نخبه تعریف شود؛ درست نیست، چرا كه طبقه اجتماعی امری ثابت، تاریخی و غیرقابل تغییر نیست.
در سال ۱۹۶۴ ریچارد هوگارت مركز مطالعات فرهنگی معاصر را در بیرمنگام تاسیس كرد. این مركز كه كانون ارزشمندی را برای بررسی روش‌های مطالعه مسائل فرهنگی در انگلیس به‌وجود آورد تا سال ۱۹۷۳ به مدیریت خود او اداره می‌شد. عرصه نوین مطالعات فرهنگی كه توسط این مركز پدید آمد؛ به واسطه مكان جغرافیایی آن به مكتب بیرمنگام نیز معروف شد.
بعضی حوزه‌های پژوهشی مركز بیرمنگام، شامل خرده‌فرهنگ، فرهنگ همه‌پسند و مطالعات رسانه‌ بود. نگاه مطالعات فرهنگی به رسانه برخلاف تصور قالبی مطالعه رسانه، نگاهی نقادانه بود و تاثیر و تاثر رسانه از فرهنگ را واكاوی می‌كرد، چرا كه رسانه‌ها هم تولید كننده و هم مصنوع فرهنگ موجود هستند.
مركز بیرمنگام حتی بازنمایی‌ گروه‌های متفاوت در رسانه‌های عامه‌پسند را مطالعه و تاثیرات و تفسیرهای این بازنمایی‌ها نزد مخاطب را وارسی می‌كرد. در سال ۱۹۶۸ استوارت‌هال مدیر مركز بیرمنگام شد.‌ هال كه در سال ۱۹۳۲ در كینگستون جامائیكا به دنیا آمد، یكی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان فرهنگی انگلیسی ا‌ست.‌ هال، آثار كلیدی در فرهنگ و رسانه و سیاست دارد. او با همكاری تامپسون، ریموند ویلیامز و دیگران دو نشریه سوسیالیست رادیكال به نام‌های خردِ نو و بررسی چپ جدید را منتشر كرد.
استوارت‌هال، یكی از مهم‌ترین توضیح‌دهندگان نظریه دریافت است. این رویكرد بر نقش مخاطب در متن‌كاوی متمركز است، به این معنا كه متن – چه كتاب باشد چه فیلم – منفعلانه از سوی مخاطبان پذیرفته نمی‌شود؛ بلكه مولّفه‌های فعالانه را هم شامل می‌شود. حتی معنا به پس‌زمینه فرهنگی فرد نیز وابسته است. پس‌زمینه، می‌تواند توضیح بدهد كه چطور بعضی خوانندگان قرائت خاصی از متن را می‌پذیرند در حالی كه دیگران آن را رد می‌كنند.
این اندیشه‌ها بعدها در الگوی رمزگذاری/ رمزگشایی گفتمان‌های رسانه‌ای‌ هال توسعه یافت. از دید ‌هال با اینكه تولیدكننده، متن را به روش خاصی رمزگذاری می‌كند، خواننده آن‌را در مفهومی كمی متفاوت، رمزگشایی می‌نماید. امروزه علاقه به مطالعات فرهنگی در زمینه‌های مختلف شكوفا شده و این پدیده در جلوگیری از نزاع‌های بیهوده پیرامون مواضع نظری انعطاف‌ناپذیر نقشی حیاتی بر عهده گرفته است.

منبع : روزنامه تهران امروز