نگاهی به روابط ایران و ارمنستان نقش پایدار در مرزهای شمالی

سفر دو روزه ۳۰ مهر و ۱ آبان ۱۳۸۶ رئیس جمهور احمدی نژاد بار دیگر تلاش ایران برای ایجاد تعادل و توازن در روابط منطقه ای جمهوری اسلامی ایران را نشان داد. این در حالی است که پیش از این محمود احمدی نژاد و روبرت کوچاریان روسای جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان در مارس ۲۰۰۷ در مراسم آغاز بهره برداری از خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان در منطقه مرزی نوروز با یکدیگر دیدار کرده و در نشست خبری مشترک، با ابراز خشنودی از روابط رو به گسترش دو کشور، زمینه های جدید برای همکاری های تهران - ایروان را بسیار زیاد و نامحدود عنوان کردند.
در سفر اخیر رئیس جمهور احمدی نژاد به ارمنستان نیز تهران و ایروان هر دو بر اهمیت پیگیری طرح های راهبردی مانند راهآهن، پالایشگاه، خطوط انتقال گاز و برق، حمل و نقل، استفاده بهتر از آب ارس و تاسیس سد و نیروگاه بر روی آن تاکید کردند. امضای یادداشت تفاهم در بخش های اقتصادی، بانکی و کنسولی، سرمایه گذاری و همکاری های مشترک و احداث نیروگاه بادی از سوی بخش خصوصی ایران در ارمنستان و بیانیه مشترک از دیگر دستاوردهای سفر رئیس جمهور به ارمنستان است.
رییس جمهوری گسترش روابط بانکی و تجاری و استان های دارای مرز مشترک دو کشور را برای تعمیق مناسبات مفید دانسته و به همین دلیل ایران به منظور گسترش همکاری های دو ملت و دو کشور، با گشایش کنسولگری ارمنستان در تبریز موافقت کرد.
«روبرت کوچاریان» رییس جمهوری ارمنستان نیز بر توسعه همه جانبه روابط تهران و ایروان تاکید کرد. رئیس جمهوری ارمنستان همکاری دو کشور را در حوزه انرژی از جمله نفت و گاز رو به پیشرفت دانست و ابراز امیدواری کرد تا سال آینده خط آهن مشترک ایران و ارمنستان آغاز به کار کند.
کوچاریان با اشاره به فعالیت کمیسیون مشترک همکاری دو کشور تصریح کرد: ایروان برای توسعه روابط با تهران در ابعاد مختلف به طور جدی تمایل دارد و همه موانع باید برطرف شود. کوچاریان همچنین همکاری در ساخت سد و نیروگاه در ارمنستان را ازجانب جمهوری اسلامی ایران خواستار شد.
نقش و عملکرد استراتژیک فضای سرزمینی ارمنستان همواره در طول تاریخ پایدار بوده است. ارمنستان حداقل از زمان اشکانیان تاکنون دو نقش برتر را بین فضای سرزمین ایران، ماورای قفقاز و دریای سیاه ایفا کرده است.
نقش نخست حائل بودن این سرزمین بین امپراتوری ها و دولت های ایرانی یا مستقر در ایران و امپراتوری و حکومت های یونان، بیزانس و روس و نقش دوم قابلیت های آن در پیوند دادن فضای سرزمینی ایران به اروپا از راه دریای سیاه بوده است. در حال حاضر نیز جمهوری ارمنستان با وجود وسعت کم به عنوان سپر دفاعی روسیه در برابر ناتو، حائل استراتژیک بین کشورهای ترکیه و جمهوری آذربایجان، و نخجوان-آذربایجان به ایفای نقش می پردازد. در عین حال ارمنستان کوتاه ترین دالان برای انتقال نفت و گاز حاشیه غربی دریای خزر به دریای سیاه، مناسب ترین فضا برای پیوند ترکیه-آذربایجان و جانشینی مناسب نسبت به ترکیه، برای پیوند دادن ایران به دریای سیاه و اروپا است. این کشور با وجود اینکه با حدود ۳۰۰۰۰ کیلومتر مربع کوچکترین واحد سیاسی در بین کشورهای مستقل مشترک المنافع و سرزمین کاملا ناهموار و کوهستانی و محصور در خشکی است، از نظر موقعیت کوتاه ترین مسیر برای پیوند ایران به اروپا به شمار می رود و از این نظر جانشین یا حداقل رقیب آناتولی برای ایران محسوب می شود.
این در حالی است که روابط دو کشور نیز در حال حاضر تحت تاثیر چند عامل مهم در مسیری صمیمانه و حتی استراتژیک سیر می کند. تمایل استراتژیک آذربایجان برای مشارکت دادن ناتو، ایالات متحده و اسرائیل در ترتیبات امنیتی قفقاز و انتقال انرژی خزر، موجب نزدیکی هر چه بیشتر ایران و ارمنستان شده است. دستیابی دو کشور همسایه به تفاهمی همه جانبه و پایدار، نیازمند شناخت منابع بالقوه تنش دو کشور و غلبه بر آنها و همچنین شناخت فرصت ها و زمینه های همکاری است. مرز کوتاه ۴۰ کیلومتری دو کشور و آسان بودن کنترل آن، هماهنگی نسبی مواضع سیاسی خارجی و نیازهای متقابل، عدم امتداد تمرکزهای قومی در دوسوی مرز، برخی علائق و منافع مشترک، همچون سد و موانعی در برابر تعدد و یا ایجاد منابع جدید تنش بین دو کشور عمل کرده است.
این تنش ها بین دو کشور اغلب ماهیتی فرهنگی و دیرینه دارند که به آن ها اشاره می شود; ۱-آرمان ارمنستان بزرگ، ۲- منازعه آذربایجان و ارمنستان بر سر ناگورنو-قره باغ، ۳- تهدید روسیه. زمینه های همکاری دو کشور نیز قابل توجه است. ایران به ارمنستان به عنوان یک جایگزین مناسب در زمینه حمل و نقل به روسیه و اروپا می نگرد.
در همین حال ارمنستان هم به عنوان یک کشور بلوکه شده تجاری توسط ترکیه و آذربایجان به ایران نیاز حیاتی دارد. در حال حاضر همکاری های ایران و ارمنستان سیر صعودی خود را طی می کند و با توجه به اراده سیاسی ایران برای توسعه همکاری ها در تمام ابعاد و همچنین نیاز ارمنستان به بازسازی کامل اقتصاد خود و سازواری با اقتصاد جهانی، اقدامات ترکیه در تقویت آذربایجان، تغییرات سیاسی داخلی در ارمنستان و رویکرد به حوزه منافع ملی و همکاری های دوجانبه منطقهای، نیاز این کشور به بهبود وضعیت حمل و نقل و ارتباط با اروپا از طریق گرجستان، لزوم ارائه تعریف و نقش تازه خود در منطقه و شورای اروپا و همچنین نقش فزاینده انرژی گاز در آینده در سطح منطقه، مرحله تازهای را در آغاز و درمرحله عملیاتی شدن و نهادینه شده قرار گرفته است.
هم اکنون همان گونه که پیشتر نیز اشاره شد انتقال گاز ایران به ارمنستان، احداث سد مشترک بر روی رود ارس، فروش برق به ارمنستان، تجارت،حمل و نقل و ترانزیت، اتصال شبکه فیبر نوری ایران به ارمنستان همکاری های خوبی بین دو کشور وجود دارد. روابط ایران و ارمنستان همچنان پویا و در حال گسترش خواهد بود. این روند دست کم تا زمانی که که آذربایجان و ترکیه برای ورود ایالات متحده، ناتو و اسرائیل به ترتیبات امنیتی قفقاز و حاشیه غربی دریای خزر می کوشند، به سیر صعودی خود ادامه خواهد داد و چه بسا به سطح روابط استراتژیک نیز برسد.
در عین حال روابط دو کشور به دلایل زیر باید همچنان گسترش یابد; نیاز ژئوپولیتیک ایران برای یافتن مکمل یا حتی جانشین آناتولی برای دسترسی نزدیک به اروپا، همسایگی دو کشور، وجود اقلیت ارمنی در ایران، نحوه بهره برداری مشترک از رود ارس، مبادلات تجاری،اقتصادی و فنی ارمنستان به واردات انرژی از ایران در پایان نکته مهمی را نیز نباید فراموش کرد و آن اینکه با توجه به نفوذ لابی قدرتمند ارمنی در کنگره آمریکا و پارلمان های برخی کشورهای اروپایی همچون فرانسه، بلژیک و غیره، ایران به نوعی به دنبال استفاده از لابی ارمنی در جهت مطابق با سیاست ها و منافع خود و از بین بردن یا دست کم کاستن از صدمات وارده قطعنامه ها و لوایح پارلمانی این کشورها علیه خود است، نکتهای که واقع گرایی سیاست خارجی ایران را در این زمینه نشان می دهد.

نویسنده : ن- ب

منبع : روزنامه مردم سالاری