درباره مرتضی کلانتریان

مرتضی كلانتریان دكترای حقوق و مترجم
ـ متولد ۱۳۱۱ تنكابن
ـ پایان تحصیلات متوسطه
ـ عزیمت به تهران و تحصیل در رشته حقوق
ـ عزیمت به فرانسه برای ادامه تحصیل
ـ تحصیل در رشته حقوق در دانشگاه پاریس
ـ دریافت دكترای حقوق از دانشگاه پاریس
ـ بازگشت به ایران و اشتغال به عنوان قاضی دادگستری
ـ پرداخت به وكالت بعد از بازنشستگی
از مترجمان بنام در حوزه ادبیات معاصر اروپا
ـ ترجمه مقالات متعدد حقوقی و در نشریات تخصصی همچون ترجمه قوانین اساسی كشورها و اساسنامه دیوان كیفری بین المللی، «ابراهیم - آنتیگون و تعارض میان ضرورتها»، نوشته آنتونیو كاسسه، مجله حقوقی، حقوق بین الملل در جهانی نامتحد، دفتر خدمات حقوقی بین الملل و...
برخی از آثار ترجمه او عبارت اند از :
ـ نقطه ضعف، آنتونیس ساماراكیس
ـ سیری در حقوق بین الملل اثر مونیك شمیلیه ژانرو
ـ «قرارداد اجتماعی» اثر شاخص ژان ژاك روسو
ـ سیمای زنی در میان جمع، هاینریش بل
ـ «مرد رؤیاها» زندگینامه جان رید
ـ رؤیا و تاریخ، ولین كلود
ـ آمریكا در دو قرن،
ـ «ادبیات و حقوق» و «اندیشه های حقوقی» اثر فیلیپ مالوری
ـ بررسی یك پرونده قتل، میشل فوكو،
ـ بشریت ها و حاكمیت، مونیك شمیلیه ژانرو
ـ فضیلت های بزرگ اثر آندره كنت- اسپونویل
و...
«سیزیف به دلیل بی حرمتی به زئوس محكوم می شود تا سنگ بزرگی را بیهوده به بالای تپه ای بغلتاند، آن گاه كه به بالای تپه نزدیك می شود سنگ از دستش می لغزد و فرو می غلتد. اما «كامو» تأكید می كند سیزیف باشدت هر چه تمام تر می دود و سنگ را بغل می كند تا باز آن را به بالای تپه برساند و این ناشی از اهمیت بخشیدن او به زندگی بشری است. تأكید آلبر كامو بر فلسفه پوچی و تصویر زندگی رنجبار بشر در آثار او با اگزیستانسیالیسم و فلسفه پوچی ژان پل سارتر متفاوت است.
او با خلق آثار شاخصی چون بیگانه، طاعون و سقوط توانست خودش را به بالاترین رتبه مردان ادب فرانسه و حتی بزرگانی چون «ویلیام فاكنر» و «ارنست همینگوی» نزدیك كند و از طرف دیگر بر كار نویسندگانی چون رب گریه و دوراس تأثیر بگذارد.
از داستایوسكی و تراژدی نویسان یونان می توان به عنوان استادان او در فن نویسندگی نام برد. علاقه او به آثار داستایوفسكی به حدی بود كه نمایش نامه جن زدگان او را در پاریس كارگردانی كرد و به روی صحنه برد.
یكی از خصوصیات بارز نویسندگان اروپای غربی تأثیرپذیری شدید آنها از متون مقدس است كامو نیز از این مسأله بر كنار نبوده است و دغدغه مسائل مذهبی هیچ گاه رهایش نكرده است
این جملات را مرتضی كلانتریان درباره نویسنده مشهور ادبیات معاصر مغرب زمین؛ آلبر كامو گفته و بخوبی دقت نظر و روحیه تحقیق و تفحص در حوزه كاری اش یعنی ترجمه ادبیات معاصر را به نمایش گذاشته است. »
«سیمای زنی درمیان جمع»، «نقطه ضعف» ازجمله ترجمه های مرتضی كلانتریان درحوزه رمان است. ضمن این كه درزمینه اندیشه های حقوقی و تاریخ نیز آثاری چون «منم فرانكو» و «قرارداداجتماعی»، «بشریت و حاكمیت ها»، «نقش زور در روابط بین الملل» و «یك رأی داوری و دو نقد» و «بررسی یك پرونده قتل» را ترجمه و منتشركرده است.
مرتضی كلانتریان متولد ۱۳۱۱ تنكابن است. پس از پایان تحصیلات متوسطه به تهران آمد و در رشته حقوق مشغول به تحصیل شد.اما شوق آموختن او را به ادامه تحصیل به بیرون از مرزهای كشور و به دانشگاه معتبر پاریس كشاند و به فرانسه رفت. مرتضی كلانتریان دكترای حقوق را از دانشگاه پاریس گرفت و بلافاصله بعد از پایان تحصیلات به ایران آمد و به عنوان قاضی دادگستری مشغول كار شد. پس از بازنشستگی به وكالت روی آورد، اما كار وكالت را نیز ادامه نداد و شوق تحقیق و تفحص در ادبیات و حقوق از منظر ترجمه او را به وادی بیكرانگی ترجمه كشاند. او پلی از ادبیات به متون حقوقی زده و همواره در دو سوی ادبیات و حقوق دست به ترجمه های فاخر و ارزشمند زده است. كلانتری دو كتاب «ادبیات و حقوق» و «اندیشه های حقوقی» اثر فیلیپ مالوری را با همین ذهنیت ترجمه و نشر آگه آن را چاپ و منتشركرد و هم اكنون در تدارك فراهم كردن مجموعه چندجلدی «دایرهٔ المعارف فرهنگ حقوقی» است. مهم ترین ویژگی ترجمه آثاری چون «اندیشه های حقوقی» و «ادبیات و حقوق» كه كلانتریان انجام داد، همانا نثر فاخر و روان او در برگردان فارسی این متون است كه از ماهیت صرفاً مرجع و قالب رایج متون بی تناسب كتب درسی و دانشگاهی خارج می شود ومورد توجه دانشجویان حقوق و علاقه مندان این حوزه تخصصی قرار می گیرد و اسباب ارتباط راحت تر با اثر را برای آنان فراهم می آورد. نخستین مجموعه ای كه او در این زمینه منتشركرده «مجموعه نظرهای مشورتی درزمینه مسائل كیفری»نام دارد كه یك كتاب حقوقی است و مورداستقبال هم قرارگرفت. كلانتریان دراین باره می گوید: «به دنبال آن كتاب دیگری ترجمه كردم كه فكرمی كردم هردانشجویی در رشته حقوق به سراغش خواهدآمد. این كتاب مجموعه مقالاتی از نویسندگان و حقوقدانان فرانسوی بود كه زیرنظر میشل فوكو تدوین شده و در ایران به اسم «بررسی یك پرونده قتل» با ترجمه من از سوی نشر آگاه چاپ و منتشر شد. یكی از رشته هایی كه هر دانشجوی حقوق باید آن را بخواند، حقوق جزاست. منظورم جزای اختصاصی، جزای عمومی و آیین دادرسی كیفری است. با توجه به تعداد دانشجویان حقوق، من خیال می كردم این كتاب به محض انتشار بایدنایاب شود. اصلاً هیچ دانشجویی بی نیاز از این كتاب نیست.»
«ادبیات و حقوق» عنوان كتابی از فیلیپ مالوری با ترجمه دكتر مرتضی كلانتریان است كه باز در این حوزه ترجمه های او قرار می گیرد. نویسنده در این اثر علم حقوق را در آثار داستانی شاخص ترین نویسندگان جهان بررسی می كند.
ادبیات و حقوق، با بررسی آثار نویسندگان معروف جهان از یونان باستان تا زمان معاصر كه چهره هایی همچون سوفكلو، منتسكیو، كافكا، راسین و شكسپیر و آندره مالرو را شامل می شود، نكات و مفاهیم حقوقی به كار رفته در آنها را تبیین كرده است. بینوایان، دن كیشوت، تاجر ونیزی و افسانه های لافونتن از جمله آثاری هستند كه مفاهیم حقوقی به كار رفته شده در آنها مورد توجه نویسنده قرار گرفته است. مرتضی كلانتریان درباره هدف كتاب می گوید: «مطالعه این اثر به حقوقدان ها نشان می دهد كه حقوقدان بودن به تنهایی كافی نیست و برای درك بهتر مسائل حقوقی لازم است تا با ادبیات و آثار ادبی هم آشنایی داشته باشند و از سوی دیگر ادیبان هم متوجه باشندكه مسائل حقوقی از زندگی روزمره جدا نیست و در موضوعاتی كه در نوشته هایشان مطرح می كنند به آنها توجه داشته باشند.»
كلانتریان كتاب دیگری را هم با عنوان «بشریت ها و حاكمیت ها» از یك حقوقدان فرانسوی به نام مونیك شمیلیه ژانرو ترجمه كرده است . او درباره این اثر می گوید: «این كتاب كه در اصل سیری است در حقوق بین الملل، تا حدودی زبان حال ملت های جهان سوم است و نویسنده تلاش كرده تا با استناد به وقایع اتفاق افتاده در عرصه بین المللی همچون جنگ خلیج فارس، مسأله فلسطین، مسأله شوروی سابق و افغانستان و فعالیت های كشورهای استعمارگر در دوران استعمار را نشان دهد كه حاكمیت ها همواره در طول تاریخ به نام قانون، نظم بشریت را پایمال كرده اند و در عرصه بین المللی زور حرف اول را می زند و با اشاره به این كه سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی در این زمینه نتوانستند وظایف خود را ایفا كنند، وجود آنها را لازم می داند و تقویت آنها از سوی مردم را توصیه می كند.»
« قرارداد اجتماعی» اثر ژان ژاك روسو نیز ترجمه مرتضی كلانتریان است. قرارداد اجتماعی (متن و در زمینه متن) از مهم ترین آثار «ژان ژاك رسو» است. او در این اثر، درباره اساس و پایه حكومت ها بحث می كند واز قراردادی در اجتماع دفاع می كند كه همچون قرارداد میان یك پیكر و اعضایش، و نه قرارداد بین طبقه ای حاكم و ملتی محكوم به اطاعت، عمل می كند. «قرار داد اجتماعی» در سال ۱۷۶۲ میلادی نوشته شده است.
كلانتریان كتاب «مرد رؤیاها» را اثر «جان رید» نیز ترجمه كرده و برای چاپ به نشر چشمه سپرده است.او درباره ویژگی های این كتاب می گوید :» «مرد رؤیاها» یك بیوگرافی از جان رید است، اما شبیه یك رمان است. یعنی شرح زندگی یك جوان بیست و چندساله است، جوانی عاشق آزادی و آرمانخواه. این جوان از آمریكا به عنوان آمریكای لاتین راه می افتد و در انقلاب مكزیك شركت می كند و دركنار پانچوویلا می جنگد. با زاپاتا ارتباط نزدیك دارد و مهم تر از همه تمام كانون های ادبی ابتدای قرن بیستم در آمریكا و اروپا را می شناسد و با نویسندگانی چون اونیل، درایزر، دوس پاسوس و... حشر و نشر دارد و همه حوادث ادبی آن دوران دراین زندگینامه تشریح شده است. از بوسنی هرزگوین آن زمان و كشت و كشتار آن دوره حرف می زند و درآنجا حضور پیدامی كند. بعد در انقلاب روسیه دركنار تروتسكی و همه آن كسانی كه درانقلاب نقش داشتند دیده می شود. این كتاب واقعاً یك بیوگرافی نیست. بلكه یك رمان جذاب است. برای همین فیلمی كه براساس این كتاب توسط «وارن بیتی» كارگردانی و ساخته شده برنده هفت جایزه اسكار شد.»
كلانتریان از میان متون ادبی، آنانی را كه با ذائقه ادبی خود و جامعه مخاطبانش سازگاری بیشتری دارد با وسواس هر چه تمام تر انتخاب می كند و این وسواس را در ترجمه نیز به كار می گیرد تا حاصل كار، ترجمه ای روان و سیال و در عین حال برخوردار از زیبایی های نثر امروز فارسی باشد.
«نقطه ضعف» رمانی از آنتونیس ساراماكیس با ترجمه او یكی از این آثار است كه یك رمان سیاسی است و درسال ۵۷ منتشرشده بود و چندی پیش نشر آگاه آن را تجدیدچاپ كرد.
نقطه ضعف یك نظام خودكامه دركجاست؟ احتمالاً در تغییر رویه روبات های انسان نمایی كه در خدمت نظام اند. این «تم» چه در «۱۹۸۴» و چه «دنیای شگفت انگیز نو» دنبال می شود، اما «نقطه ضعف» رمانی تخیلی نیست. متفكران یك سیستم امنیتی مصمم اند كه با استفاده از آخرین دستاوردهای «روانكاوی» به اعماق روان یكی از «دستگیرشدگان» دست یابند، اما در نهایت، مغلوب لایه های عمیق انسانی در وجود بهترین بازجوی خود می شوند.
و اما «وجدان زنو» رمان مدرنی از «ایتالو اسووو» است كه با ترجمه مرتضی كلانتریان در سال ۶۳ منتشر شده بود و بعد از دو دهه نایاب بودن این رمان، چاپ شد. ایتالو اسووو چه به لحاظ سبك و چه از برای غنای ادبی از زمره پیشگامان نوین اروپایی است و یكی از منتقدان مشهور درباره این رمان می گوید : یك شاهكار باورنكردنی، كه در طول یك قرن احتمال دارد فقط پنج، شش اثر به این غنا و عظمت خلق شود.
از دیگر آثار مهم و با ارزش ترجمه شده از سوی كلانتریان كتاب رساله ای كوچك درباب فضیلت های بزرگ اثر آندره كنت- اسپونویل است. فضیلت یك موجود آن چیزی است كه ارزش آن موجود را می سازد. به عبارت دیگر، برتری خاص آن.فضیلت ها از استفاده ای كه از آنها می شود و از هدفی كه تعقیب می كنند یا در خدمت آنند، مستقل اند. فضیلت یك انسان، آن چیزی است كه او را انسان می كند، یا به عبارت بهتر، قدرت خاصی كه او برای اثبات برتری ویژه خود داراست، یعنی بشریت او. كتاب « رساله ای كوچك درباب فضیلت های بزرگ» كه در سال ۱۹۹۶ جایزه آكادمی فرانسه را برده، و به بیست و چهار زبان زنده دنیا ترجمه شده است، فقط به اخلاق عملی می پردازد. این كتاب از ۱۸ فصل تشكیل شده است۱- ادب ۲-وفاداری ۳- دوراندیشی ۴- میانه روی ۵- شجاعت ۶- عدالت ۷- بخشندگی ۸- دلسوزی ۹- بخشایش ۱۰- سپاسگزاری ۱۱- افتادگی ۱۲- سادگی ۱۳- بردباری ۱۴- پاكدامنی ۱۵- نرم دلی ۱۶- حسن نیت ۱۷- شوخ طبعی ۱۸- عشق...
رمان «سیمای زنی در میان جمع» اثر «هاینریش بل» نیز با برگردان مرتضی كلانتریان از آن دسته آثاری بود كه مخاطبان بسیاری را در حوزه ادبیات داستانی معطوف به خود كرد و به سرعت به چاپ چهارم رسید. «بُل» درباره این داستان می گوید:«می خواستم داستان زنی آلمانی را در اواخر ۴۰سالگی بازگویم كه بار تاریخ را از ۱۹۲۲ تا ۱۹۷۰ به دوش دارد».
رمانی استثنایی درباره زندگی یك زن ، لِنی گروی تِن ، كه از زبان مجموعه ای از شخصیت هایی كه دوره های متفاوتی از تاریخ آلمان ، تا سال های پس از جنگ جهانی دوم را در هم می بافند، تعریف می شود. در این جا، تعارض میان ساده دلی انسانیت زنی كه به استقلال عشق می ورزد و ریاكاری جامعه ای كه برای او چون محكومیتی دائمی است، آشكار می شود.
بی شك مرتضی كلانتریان از نادران دوران در حوزه ترجمه متون ادبی است.مترجمی توانا كه در ایران ادبیات و حقوق برقرار كرده است. آرزوی سلامتی و طول عمرش را داریم.

منبع : روزنامه ایران