آیا از سلامتی چشم کودکتان مطمئن هستید؟

دوستی تعریف می کرد:«چند سال قبل که هنوز طرح سنجش سلامت دانش آموزان مطرح نبود و معاینات دانش آموزان در طول سال توسط مربیان بهداشت انجام می شد، چشم دانش آموزی را معاینه کردم و متوجه شدم خیلی ضعیف است.
طبق روال نامه ای به والدین او که اتفاقاً هر دو پزشک بودند، نوشتم و از آنان خواستم دخترشان را نزد پزشک متخصص چشم ببرند تا بر اساس نظر وی، عینک مناسبی برایش تجویز شود. چند روزی گذشت اما خبری نشد. به منظور پیگیری، مکاتبات فراوانی انجام شد، هر روز هم به دانش آموز تذکر می دادم، اما هیچ اقدامی در این خصوص انجام نمی گرفت تا اینکه مجبور شدم شدت عمل به خرج دهم و حضور دانش آموز را در کلاس درس به ارائه گواهی معاینه از سوی چشم پزشک منوط کنم. اما با کمال تعجب با واکنش شدید والدینش مواجه شدم.
به نظر می رسید با اینکار برای خودم دردسر خریده ام، چون با یک پدر و مادر عصبانی و در عین حال بی منطق به مقابله برخاسته بودم. آنان هر چه دلشان خواست به من گفتند و با عصبانیت فرزندشان را با خود بردند. دلم برای دخترک بی گناه می سوخت؛ چون از سویی مجبور بود به خاطر پدر و مادرش که می گفتند ما خودمان پزشکیم و بهتر می فهمیم، مشکل بینایی اش را مخفی کند و از سوی دیگر از رفتار والدین خود شرمنده باشد. چند روزی گذشت و غیبت دخترک به یک هفته رسید. همه ما نگرانش بودیم تا اینکه بعد از ده روز والدینش با سبدی پر از گل و ظرفی پر از شیرینی به مدرسه آمدند و در حالی که دختر کوچکشان که دانش آموز کلاس اول بود، عینک صورتی زیبایی با شیشه قطور به چشم داشت، از پیگیری و اصرار من برای مراجعه به چشم پزشک قدردانی کردند. در حالی که برای من عینکی که به چشم دخترشان بود، بهترین قدردانی و سپاس محسوب می شد.»
خوشبختانه طی سالهای اخیر با اجرای طرح سنجش سلامت جسمانی و روانی برای نوآموزان پایه اول دبستان، کودک قبل از اینکه به مدرسه برود تحت معاینه های لازم قرار می گیرد و در این غربالگری بیماریابی انجام می شود تا در صورت نیاز اقدامات لازم برای درمان وی انجام شود.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، امسال نیز ۷۰۰ پایگاه سنجش در مراکز بهداشتی و درمانی از اول تیرماه به مدت دو ماه کار غربالگری را انجام می دهند.
دکتر زارع نژاد، مدیر کل روابط عمومی وزارت بهداشت در گفتگو با خبرنگار ما در این باره می گوید: طرح سنجش سلامت جسمانی و روانی کودکان، همه ساله با همکاری وزارت بهداشت و سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور اجرا می شود و طی آن دانش آموزان در مقاطع پایه اول ابتدایی، سوم ابتدایی، اول راهنمایی و اول دبیرستان تحت معاینه های غربالگری و پزشک عمومی قرار می گیرند.
وی هدف از اجرای این طرح را شناسایی و اقدام به موقع در مورد اختلالات کودکان در بدو ورود به مدرسه می داند و می افزاید: در این طرح اختلالات بینایی، شنوایی، مشکلات یادگیری و اختلالات روانشناختی کودکان با معاینات کامل پزشکی در پایگاه های سنجش و مراکز بهداشتی و درمانی مورد ارزیابی قرار می گیرند و نوآموزان مشکوک به اختلال بعد از تشخیص به کلینیکها و مراکز تخصصی ارجاع داده می شوند.
نظر به اهمیت بینایی و آمار ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی مبنی بر وجود ۴۵ میلیون نابینا و ۱۰۰ میلیون کم بینا در سطح جهان، با دکتر عباس عظیمی، متخصص بینایی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی و عضو هیأت علمی انجمن اپتومتری ایران در زمینه نقش مشارکت خانواده ها در پیشگیری از اختلالات بینایی گفتگویی انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد:
▪ آقای دکتر !وضعیت بینایی را در کشورمان چگونه می بینید؟
ـ در حال حاضر در ایران حدود ۲۵۰ هزار نابینا وجود دارد و جمعیتی حدود ۲ برابر آن نیز کم بینا هستند. تحقیقات نشان داده، ۴/۲ تا ۳/۱ درصد جمعیت کشورمان دچار تنبلی چشم (آمبلیوپی) می باشند. گرچه آمارهای دقیقی در نقاط کشور در خصوص عیوب انکساری دانش آموزان وجود دارد، اما حدس زده می شود ۲۵ تا ۲۸ درصد مردم دارای عیوب انکساری از نوع دوربین، نزدیک بین و آستیگمات باشند. شیوع کاتاراکت یا آب مروارید ۳۰/۵ درصد و گلوکوم یا آب سیاه ۱/۴۵ درصد در افراد بالای چهل سال دیده می شود.
به هر حال بیماریهایی مانند دیابت، فشار خون، تیروئید و... از عواملی هستند که شاخصه های خطر را در سلامت چشم و بینایی افزایش می دهند، اما اهمیت مسأله هنگامی صد چندان می شود که این اختلالات در نوزادان، کودکان و جوانان دیده شوند.
▪ برای پیشگیری یا اصلاح و درمان این اختلالات چشمی چه اقداماتی انجام شده است؟
ـ طرحهای بزرگ ملی طی سالهای گذشته از سوی وزارت بهداشت و سایر سازمانهای وابسته و غیروابسته اجرا شده است. طرح پیشگیری از تنبلی چشم یکی از طرحهایی است که در سال ۱۳۷۴ به طور آزمایشی برای اولین بار در بندرعباس و سپس در سال ۱۳۷۵ در اصفهان و بعد از آن در مراکز استانهای کشور به اجرا درآمد.
این برنامه با عنوان برنامه کشوری غربالگری و تشخیص زودرس آمبلیوپی و سایر اختلالات بینایی در کودکان ۳ تا ۶ ساله نامگذاری شده است. اجرای این طرح از آنرو اهمیت دارد که سنین طلایی پیشگیری و تشخیص و در عین حال درمان آمبلیوپی، زیر ۵ سالگی و حتی زودتر می باشد؛ چون هر چه کودک بزرگتر شود امکان درمان کمتر و مراحل آن مشکل تر می شود، به طوری که در سنین ۹ تا ۱۲ سالگی امکان درمان به حداقل می رسد، لذا می توان با اجرای دقیق طرح غربالگری و پیدا کردن کودکان آمبلیوپی، از کم بینایی تعداد زیادی از کودکان این مرز و بوم جلوگیری کرد.
خوشبختانه تاکنون با اجرای غربالگری پیشگیری از تنبلی چشم میلیونها کودک غربالگری شده اند و کودکانی که بینایی شان توسط نمودارهای مفهومی اندازه گیری شده و اختلالی در بینایی آنها مشاهده شده، به اپتومتریست ها معرفی شده اند تا با روشهای دقیق که در تخصص آنهاست، مورد معاینه کامل چشم و بینایی قرار گیرند تا در صورت نیاز برایشان عینک تجویز شود و یا به متخصص ارجاع داده شوند.
▪ در معاینه هایی که توسط اپتومتریستها انجام می شود، چه بیماریها یا اختلالهای چشمی مشخص می شوند، آیا فقط تجویز عینک برعهده آنان است؟
ـ در صورت نیاز برای رفع برخی عیوب انکساری برای کودک عینک تجویز می شود، ولی چنانچه او دچار اختلالات و انحرافات چشمی باشد، اپتومتریست ها علت آن را مشخص و درمان را آغاز می نمایند. در این سطح معاینه ممکن است بیماریهای چشمی از قبیل آب مروارید، آب سیاه و نیز اختلالات فلجی ماهیچه ای یا هر گونه مشکلی که نیاز به درمان دارویی یا عمل جراحی داشته باشد، مشخص گردد که پس از تشخیص، آنان را به سطح سوم یا جراحان چشم معرفی می کنند و بدین وسیله فرآیند غربالگری یعنی تشخیص، ارجاع و درمان کامل می گردد.
▪ نتایج این طرح تاکنون چه بوده است؟
ـ طرح غربالگری پیشگیری از تنبلی چشم موفق شده است هر ساله تعداد زیادی از کودکانی را که دچار مشکلات عیوب انکساری، تنبلی چشم و یا بیماریهای چشمی هستند و حتی والدینشان اطلاع ندارند، مشخص و شرایط درمان را برای آنها فراهم کند.با اجرای این طرح، مشخص شده که ۸ درصد کودکان ایرانی به نحوی دچار انحرافات چشمی و نیز ۶درصد دچار بیماریهای چشمی می باشند.به عنوان مثال، تنها در خراسان رضوی در سال ۱۳۸۶ حدود ۱۱۴ هزار کودک غربالگری شدند که در این میان ۶۰۰ کودک دچار آمبلیوپی و ۲۰۷ کودک مبتلا به بیماریهای نسبتاً شدید چشمی بودند که با کمک این طرح به موقع تشخیص داده شد و جراحی روی تعدادی از آنان انجام گرفت.
▪ برای کودکانی که معاینه های چشمی بسادگی برایشان امکان پذیر نیست، چگونه غربالگری انجام می شود؟
ـ سازمان بهزیستی کشور در سال گذشته اقدام به خرید و تهیه دستگاه مجهزی کرده، که برای اندازه گیری قدرت تیزبینی کودکان زیر ۳ سال در طرح غربالگری سال جاری در بعضی استانها، از آن استفاده خواهد شد؛ چون معاینه های چشمی و تعیین میزان دید برای کودکان کم سن مراحل بسیار مشکل کلینیکی دارد. به عبارت دیگر برای تعیین ضعف چشمی یا عدم وجود آن در کودکان باید از داروهای مخصوص استفاده شود و با کمک روشهای دقیق میزان دوربینی، نزدیک بینی و آستیگمات کودک را اندازه گیری نمود که در برخی موارد به دلیل شرایط خاص کودک و عدم همکاری وی و سایر عوامل کلینیکی دیگر، این اندازه گیری با مشکلاتی مواجه می شود، اما با این دستگاه تعیین میزان و مقدار عیوب انکساری در کودکان زیر ۳ سال بسیار سهل و آسان است و در مدت یک تا دو ثانیه از فاصله یک متری در حالی که کودک به آرامی در بغل مادر خود نشسته و به صدای مورد قبول خود که از دستگاه پخش می شود گوش می کند، اندازه گیریهای لازم به کمک این دستگاه جدید که دستگاه غربالگری آسان برای کودکان زیر ۳ سال نام دارد، انجام می شود.
▪ والدین در این طرح چه نقشی دارند؟
ـ نقش اولیای کودکان در انجام درست و موفقیت آمیز این طرح بسیار مهم است. والدین باید کودکان خود را به موقع برای معاینه به مراکز معین ومشخص پایگاه سنجش ببرند و اگر توصیه خاصی از سوی اپتومتریست و یا چشم پزشک مربوطه می شود، به طور دقیق اجرا کنند. معاینه های دوره ای را که باید هر چند ماه یک بار انجام دهند، جدی بگیرند. گرچه استفاده از عینک محدودیتهایی را برای کودک به وجود می آورد، ولی اگر توسط اپتومتریست تجویز می شود حتماً آن را تهیه کنند و از کودک بخواهند عینک بزند، چون در بهبود دید و سلامت چشم او مؤثر است و با استفاده از عینک از همان ابتدای زندگی محیط خود را بهتر می بیند و همین امر در رشد و خلاقیت و فهم او تأثیر زیادی دارد.
▪ چه توصیه خاصی برای مجریان طرح دارید؟
ـ مجریان و مربیانی که در این طرح شرکت دارند، بدنه اصلی اجرای طرح را تشکیل می دهند. بنابراین باید در اندازه گیری بینایی سنجی کمال دقت و حساسیت را نشان دهند؛ زیرا ممکن است کودکی بر حسب ظاهر از نظر بینایی مشکلی نداشته باشد و علامتها را درست پاسخ دهد، ولی در واقع کودک دوربین بوده و ممکن است بر اثر این اختلال در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع دچار انحراف چشمی شود، لذا دقت کردن به سایر علایم و نشانه هایی که از طریق والدین کودک بیان می شود بسیار اهمیت دارد.
نکته دیگر اینکه هنگام آزمایش تعیین دید از کودک خواسته می شود تا از دست خود برای بستن یک چشم خود استفاده نماید که این روش درست نیست؛ چون بعضی کودکان در این هنگام با دست چشم خود را فشار می دهند و این امر باعث می شود که کودک برای لحظه ای با آن چشم نتواند ببیند، لذا فردی که چشم او را معاینه می کند در تشخیص دیدن و یا ندیدن کودک دچار تردید شده و نمی تواند تصمیم دقیق برای ارجاع به سطوح بالاتر بگیرد.
نکته بعدی اینکه نمودار تعیین میزان بینایی باید در اتاقی نصب شود که از نظر شرایط نوری، فاصله، ارتفاع و سایر مشخصات استاندارد و صحیح باشد، همچنین در هیچ شرایطی نباید کودک دچار استرس و نگرانی باشد ضمن اینکه اصل تمارض از نوع مثبت و منفی هم باید مد نظر قرار گیرد.
در خصوص معاینه کنندگان سطح دوم نیز که اپتومتریستها هستند باید یادآور شوم که در انجام آزمایشهای لازم و به کارگیری ابزار و ادوات مخصوص و استفاده از روشهای نوین معاینه کودکان دقت لازم و کافی داشته باشند، چون در غیر این صورت، عدم دقت آنان می تواند عواقب ناگواری را برای کودکان به وجود آورد.
بر همین اساس، باید فرمهای مخصوص معاینه به دقت پر شود؛ زیرا تکمیل دقیق فرمها نه تنها در تشخیص عارضه و اختلال چشمی کودک مؤثر و مفید است، بلکه از نظر اطلاعات آماری نیز سودمند می باشند.خوشبختانه وجود ۲۰۰۰ اپتومتریست کار آزموده در سطح کشور وضعیت مطلوبی را برای سلامت در حوزه چشم و بینایی فراهم کرده است و مشارکت والدین در این خصوص نتیجه مطلوبی به بار خواهد آورد.
▪ چه علایمی غیر از معاینه یا نمودار مخصوص تعیین میزان بینایی، بیانگر اختلال بینایی است؟
ـ علایمی نظیر سرخی چشم، خسته شدن زود هنگام چشم، خیره نگاه کردن به اجسام، گم کردن و یا بی توجهی به اشیا، سوزش و خارش چشم، تار بینی، اشک ریزش و نظیر آنها می تواند برای پدر و مادر زنگ خطری باشد که به سلامتی چشم فرزندشان توجه بیشتری بکنند.

پروین محمدی

منبع : روزنامه قدس