چرا کودکان دروغ می‌گویند؟

یکی از مسائلی مهم تربیتی برای کودکان و خانواده‌ها دروغگویی کودکان است. این یکی از مسائلی است که در اغلب خانواده‌ها مطرح است و پدران و مادران البته نه در دوران خردسالی کودک بلکه از حدود سن تمییز از آن شدیدا رنج می‌برند. زیرا کارهای کودک برای پدر و مادر شیرین است اگر چه برخی اوقات همراه با دروغ باشد ولی بچه‌ها زندگی را برای والدین به همین سادگی دشوار می‌سازند. اتفاقا پایه‌گذاری این لغزش و خوی ناپسند از همان دوران کودکی است. در روزهای اول که بنا به علل اجتماعی و احیانا غریزی طفل دروغ می‌گوید و راه حیله در پیش می‌گیرد والدین با موضع تشویق و خنده و شعف از او استقبال می‌کنند. غافل از اینکه همین امر موجب رشد و پرورش این حالت ناهنجار می‌شود.
در این مقاله به برخی از مسائل پیرامون آن می‌پردازیم.
● تعریف دروغ:
دروغ بیان سخن و مطلبی است که مطابق با واقع و حقیقت نیست، بین آنچه که توسط فرد بیان می‌شود وآنچه را که درجهان خارج وجود دارد و رابطه و همبستگی طبیعی وجود ندارد.
کودکان با دروغگویی چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟
معمولا هدف از دروغ گمراه کردن طرف مقابل و یا مشتبه کردن امری بر دیگری است تا در سایه آن بتواند به اهداف خود برسد. این هدف یا اهداف ممکن است متعدد باشد: از جمله نجات از مجازات، کسب منافع مورد نظر، جلب نظر و توجه دیگران به نحوی که در سعادت و خوشبختی او نقش دارند.
● دروغ نشانه چیست؟
دروغ چه در کودک و چه در بزرگسال حاکی از وجود یک ناامنی و یک اغتشاش در درون وجود است. نشان می‌دهد که فرد در وضعی نامطمئن و ناامن قرار دارد به طوری که شخصیت و موقعیت او در خطر است و تنها از راه دروغ می‌تواند خود را ایمنی و رهایی ببخشد.
● آثار دروغگویی در فرد:
دروغگویی امری غیرفطری است و بر همین اساس نیاز به فراگیری دارد. طفل به سادگی نمی‌تواند دروغ بگوید و به همین نظر درحین دروغگویی مواجه با دشواری‌ها و اشکالاتی می‌شود که آثار آن را در او می‌توانیم بیابیم. برخی از این آثار عبارتند از:
رنگ پریدگی در صورت، ضربان قلب شدید، لکنت زبان،‌بیهوده‌گویی، عدم کنترل بر اعضا، پیدایش آثار شرم در چهره.
البته این علائم در افرادی که تازه شروع به دروغگویی کرده‌اند نمایان‌تر است، اما به تدریج که فرد به دروغ عادت می‌کند، این آثار در او از میان می‌رود ، آنچنان که در مواردی حتی قادر است مظلوم نمایی کند و در حین دروغگویی،اگر لازم هم باشد و در نهایت چند سوگند دروغ هم بخورد.
عوامل و انگیزه‌های دروغ:
حال نوبت این مسئله است که بدانیم چه عوامل و انگیزه‌هایی در فرد سبب پدید آمدن دروغ می‌شود.
برخی از این عوامل عبارتند از:
۱) ترس از مجازات:
طفل و حتی فرد بزرگسال دروغ می‌گوید به این دلیل که از مجازات می‌ترسد و اگر راست بگوید از مکافات امری که مرتکب شده ایمنی ندارد. همانند اینکه کودک ظرفی را شکسته یا پولی را از جایی برداشته است و یا این که در اثر بازی تکلیفش را انجام نداده و ... و برای فرار از تنبیه و مجازات به دروغ متوسل می‌شود.
۲) احساس فشار:
گاهی اوقات کودک دروغ می‌گوید: زیرا اگرراست مطالب را بگوید از طرف والدین مورد سوال‌های فراوان قرار می‌گیرد و با خود فکر می‌کند که این سوالات بی‌مورد است.
۳) پوشاندن لغزش:
کودک همانند دیگران دارای حب ذات است و شخصیت خود را دوست دارد. او ممکن است در مواردی دچار لغزش و خطا شده باشد و می‌داند که در این امر مورد طعنه و سرزنش قرار می‌گیرد و شخصیت او به خطر می‌افتد. برای پوشاندن گناه و رهایی از خطر سرزنش و تمسخر دروغ می‌گوید و آماده می‌گردد که بر خلاف واقعیت حرف بزند.
۴) آرزو و امید:
در برخی اوقات دروغ نشان دهنده امید و آرزوی اوست مانند اینکه او آرزو دارد که از فلان جوی بپرد و عبور کند همان آرزو را به صورت تحقق یافته مطرح نماید.
در واقع کودکان چیزهایی را مطرح می‌کنند که فعلا در اختیارشان نیست اما آرزوی آن کار را دارند.
۵) تشویق غلط:
گاهی اوقات کودکی را می‌بینیم که به علت شیرین زبانی دوران خردسالی دروغی را که از کسی یاد گرفته با زبان کودکانه‌اش در حضور پدر و مادر می‌گوید ولی آنها بدون توجه به عواقب آن شروع به بوسیدن او می‌کنند. طفل بی‌خبر از همه مسائل از این پذیرش شاد شده و به ادامه راهش خواهد پرداخت.
● راه‌های مقابله با دروغگویی:
در طریق درمان کودک و یا فردی که به دروغگویی گرفتار است، اقدامات و فنونی را می‌توان به کار برد که در جمع امیدی به اصلاح کودک باشد.
اما آن طریق و فنون:
۱) شناخت علل:
این مسئله‌ای است که در درمان‌ها خواه جسمی و خواه روانی باید مورد نظر باشد. باید بدانیم چرا کودک دروغ می‌گوید؟ چه انگیزه‌هایی باعث شده او دروغ بگوید و هدفش از دروغگویی چیست؟
البته دروغ‌های ساده ناشی از اغراق‌گویی در کودکان به سادگی قابل کشف است ولی آنگاه که او دروغ بزرگی ‌گفته و مسئله فوق‌العاده‌ای را با دروغ مطرح کرده است جای تامل و دقت بیشتری خواهد بود.
۲) دادن آگاهی:
پس از شناخت علت یا علل دروغگویی باید به کودکان آگاهی و آموزش لازم را داد تا بتواند خود را اصلاح کند.
۳) عفو و بخشش:
در خانه و زندگی ضروری است برای وا داشتن کودک به راستگویی در برخی اوقات آنها را ببخشیم همانند این که اگر پایش به گلدان خورد و شکست می‌توان آن را نادیده گرفت، البته در زمانی که این اشتباه در صورت تذکرات فراوان تکرار نشده باشد.
۴) هشدار به کودک:
ما باید سعی کنیم به کودک تفهیم کنیم که راه او راهی درست و به صواب نیست. سرانجام و عاقبت خوبی ندارد. البته باید بیان این موارد به صورتی باشد که برای کودک قابل فهم باشد . همانند این که به او بگویید: این روش تو را پدر و مادر دوست ندارند!

منابع:
۱ - فنون تربیت کودک ،‌شفیع آبادی، تهران ، ۱۳۵۸
۲ - آئین تربیت،‌ابراهیم امینی، قم ، ۱۳۵۸
۳ - تربیت کودک از دیدگاه اسلام، مجید رشیدپور،‌قم
۴ - پرورش مذهبی واخلاقی کودکان ،‌ علی قایمی تهران ،۱۳۶۳‌

منبع : روزنامه رسالت