آشنایی با بکارگیری فناوری مدرن سخت افزار و نرم افزاری برای افزایش توانایی افراد نابینا

بکارگیری فناوری مدرن برای افزایش توانایی افراد نابینا یکی از دغدغه‌های مهم کسانی است که به بازتوانی و نوتوانی افراد و گروههای خاص، می‌اندیشند. استفاده از فناوری اطلاعات برای نابینایان و پاسخ به برخی از نیازهای آنان با استفاده از پدیده های نوین عصر اطلاعات نیز موضوعی است که در همین عرصه مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله مروری کلی به فناوریهای خاص نرم‌افزاری و سخت افزاری مورد استفاده نابینایان دارد و به معرفی آنها می‌پردازد.
● مقدمه:
نابینایان و کم بینایان قشری ازجامعه هستند که ازدیرباز جهت رفع نیازهای روزمره شان محتاج اطرافیان بوده اند. یکی از نیازهای مهم آنها پاسخگویی به حس آموختن و مطلع شدن است. الفبای بریل یکی از مهمترین مولفه هایی است که در پاسخ به این نیاز نقش بسزایی داشته است. گویا کردن اطلاعات مکتوب نیز سهم عمده ای دراین میان داشته است. با توجه به شرح مذبور میتوان گفت که افراد نابینا از طریق دو عضو از اعضای بدن خود یعنی گوش ها و سرانگشت دستها بیشترین اطلاعات را از محیط اطراف خود دریافت می کنند. البته از حواس دیگر خود یعنی بویایی و چشایی نیز تا حدی جهت دریافت اطلاعات بیرونی استفاده می کنند.
درعصر انفجاراطلاعات، منابع گویا شده و بریل که درحداقل بودند قادر نبودند به تنهایی نیاز اطلاعاتی این قشر ازجامعه را مرتفع کنند. وازآنجا که تکنولوژی اطلاعات نقش عمده ای درافزایش سرعت و سهولت درکارها ایفا میکند، شاخه ای ازآن وارد این عرصه شده و خدمات عمده ای به این دسته ازافراد ارائه می دهد. به این ترتیب ادغام الفبا ی بریل، گفتار و تکنولوژی منحر به ایجاد تجهیزات تکنولوژیکی جهت رفع نیاز اطلاعاتی افراد نابینا شد. با درنظر گرفتن این مسئله تمامی تجهیزات تکنولوزیکی، یکی از دوخروجی بریل یا صوتی و یاهردو را دارا می باشند.
ازآنجا که تکنولوژی شامل سخت افزار و نرم افزار می شود، میتوان در یک نگاه کلی تکنولوژی ویژه نابینایان را به دو بخش قطعات سخت افزاری و برنامه های نرم افزاری تقسیم کرد و اگر یک سازمان تصمیم بگیرد با مجهزشدن به تکنولوژی نابینایان به این دسته از افراد خدمات ویژه ارائه کند میتواند از این تقسیم بندی سود جوید.
دراین مقاله سعی برآن بوده که دسته بندی کلی تکنولوژی خاص این افراد دردو دسته سخت افزاری و نرم افزاری و انواع آنها مدنظر قرار بگیرد.
تقسیم بندی انجام شده از این قرار است:
▪ نرم افزارها:
- نرم افزارهای صفحه خوان
- نرم افزارهایی که برای خواندن متون بینایی به کار میروند
- نرم افزارهای خاص نابینایان
▪ سخت افزارها:
- سخت افزارهای مستقل
- سخت افزارهای وابسته
- سخت افزارهای خاص نابینایان
● مقدماتی درباره خط بریل Braille:
واحدهای اصلی بریل، سلولهای بریل هستند که از ۶ نقطه تشکیل شده اند. برای نشان دادن هرکاراکتر نقاط خاصی برجسته شده و بقیه نقاط خالی می مانند. مثلا برای نشان دادن حرف a)) نقطه ۱ برجسته است و برای حرف b)) نقطه ۱ و ۲ برجسته است و ... .
دو نوع بریل وجود دارد. دربریل نوع اول حروف به ترتیب معمولی الفبایی شکل می گیرند مثلا Braille را به همین صورت می نویسد.
دربریل نوع ۲ که اغلب درآمریکای شمالی کاربرد دارد، از اختصارات استفاده می شود. مثلا کلمه بریل را به صورت "brl" نمایش می دهد.
یک روش دیگر برای چاپ متون علمی و ریاضی و اسناد فنی وجود دارد به نام Dotsplus که به گونه ای لمسی هم حروف و اعداد و علامات نقطه گذاری به صورت بریل و هم نشانه های گرافیکی مثل علامت جمع و تفریق و تقسیم و ... به صورت تصاویر برجسته ظاهر می شوند.
البته Dotsplus با بریل فرق دارد. دربریل همه کاراکترها در یک خط مستقیم قرار دارند و همچنین از ترکیب ۶ نقطه استفاده می شود اما در Dotsplus کاراکترها لزوما دریک خط مستقیم قرار ندارند، درضمن از ۸ نقطه استفاده می شود.
▪ کاغذ بریل:
اغلب اندازه آن ۵/۸ در۱۱ اینچ است. دو نوع light weight و heavy veight دارد. هر دو نوع آنها از کاغذهای معمولی سنگینترند. چون باید به اندازه کافی سخت باشن تا به صورت نقاط برجسته ظاهر شوند و زیرانگشتان افراد نابینا قابل لمس باشند و دیرتر خراب شوند. مجمع بریل آمریکای شمالی یکسری استانداردهایی برای کاربرد بریل درایالات متحده و کانادا ایجاد کرده اند:
ـ بریل ادبی که بیشتربرای اسناد معمولی به کار میرود.
ـ بریل ریاضی
ـ بریل شیمی
ـ بریل برنامه ریزی کامپیوتر
ـ بریل موسیقی
● تکنولوژی در خدمت نابینایان
در نگاه کلی تکنولوژی نابینایان در دو گروه نرم افزاری و سخت افزاری قرار داده می شوند. نرم افزارهای کاربردی ویژه نابینایان به سه گروه اصلی تقسیم می شوند:
۱) نرم افزارهای صفحه خوان
۲) نرم افزارهایی که برای خواندن متون بینایی به کار می روند
۳) نرم افزارهای خاص نابینایان جهت تامین نیازهای ویژه آنها
▪ نرم افزارهای صفحه خوان :
از مهمترین نرم افزارهای ویژه نابینایان به شمار می روند. هر متنی را که درصفحه نمایشگر نوشته شده باشد، به صورت بریل یا گویا در اختیار کاربر نابینا قرار می دهند.
- Jaws :
برای دسترسی نابینایان به ویندوز و صفحات وب که توسط شرکت "Freedom scientific" تهیه شده است. خروجی صوتی و بریل برای اکثر زبانها به جز فارسی و عربی دارد.
– Pac Jaws:
با تحت پوشش قرار دادن زبانهای فارسی و عربی مکمل برنامه جاز میباشد. وخروجی آن را به صورت بریل برروی دستگاه برجسته نگار فراهم می آورد.
–WSR :
برنامه ای برای کارکردن با سیستم عامل ویندوز.
- DSR :
برنامه ای که با سیستم عامل Dos و command prompt درویندوز سازگار است.
- سورنا TTS
نرم افزار مبدل متن به گفتار فارسی سورنا (TTS) بر اساس استانداردهای مطرح در دنیا طراحی شده است. قابلیتهایی ازقبیل خواندن قسمتهای مختلف برنامه با صدای انسان یا ماشین به انتخاب کاربر، قابلیت خواندن متون ترکیبی فارسی و انگلیسی و اعداد قابل خواندن به صورت حرف به حرف، کلمه و جمله، قابلیت افزایش و کاهش سرعت خواندن و شدت صوت و ... .
- Magic:
این نرم افزار برای درشت نمایی ویندوز به کار می رود.
نرم افزارهایی که برای خواندن متون بینایی به کارمی روند: به این ترتیب که صفحه مورد نظر را اسکن کرده و توسط نرم افزار به صورت گفتار و یا بریل در می آید.
-Open Book :
متون چاپی انگلیسی را اسکن کرده و متن آن را به گفتار و در صورت تمایل به فایل MP۳ تبدیل می کند. این نرم افزار برای راحتی کم بینایان دارای قابلیت تعویض رنگ نوشته و پس زمینه نیز می باشد.
▪ نرم افزارهای خاص نابینایان جهت تامین نیازهای ویژه آنها:
ـ ترجمه : ترجمه متون به بریل و ترجمه از یک زبان به زبان دیگر را انجام می دهد.
ـ ویرایش: برای ویرایش فایلها استفاده می شود . معمولا در کنار نرم افزار ترجمه کاربرد دارد.
– (Audio system for Technical Reading: ASTER) :
یک نرم افزار صوتی برای متون فنی است که یکسری پارامترهای تحلیل صدا دارد مثلا توان یک عدد را با صدای بلند و اندیس را با صدای زیر ادا می کند و یا برای نشان دادن شروع قسمتها یا پاراگرافهای مختلف تن صدای خاصی به کار می برد و برای خواندن ستونها و ردیفهای جداول از افکتهای استریو استفاده میکند.
- Good feel : نتهای موسیقی را به بریل تبدیل می کند.
- TALX:
برنامه ای که نوشته ها و گاه تصویرهای صفحه نمایشگر تلفن همراه را به گفتار تبدیل میکند. همچنین قابلیت zoom کردن صفحه را برای افرادی که دارای چشم ضعیف یا نیمه بینا هستند دارد.
▪ سخت افزارهای قابل استفاده توسط نابینایان
سخت افزارهای قابل استفاده توسط نابینایان به سه گروه اصلی تقسیم می شوند:
۱) سخت افزارهای مستقل
۲) سخت افزارهای وابسته
۳) سخت افزارهای خاص جهت تامین نیازهای ویژه نابینایان
▪ سخت افزارهای مستقل
ـ ماوس ویژه: با تکان و ضربه حرکت و نوشتار را گویا می کند. این ماوس هنگامی که به یک خط یا نوشته برخورد می کند به کاربر نابینا از طریق لامسه خبر می دهد. خطوط یک نوشته از طریق صداهایی مشخص می شود که در زیر و بم بودن بنا بر بالا و پایین رفتن خط با هم متفاوت هستند و از هم متمایز شده اند.
ـ Writer بریل :
مانند ماشین تایپ ساده است. بردو نوع می باشد:
۱) دستی: به طور مستقیم و همزمان با تایپ نقاط برجسته ایجاد می شوند. ۲) الکتریکی: همزمان با تایپ کردن، سیگنال های الکتریکی فرستاده می شود و ماشین، نقاط برجسته ایجاد می کند.
۲) نمایشگر قابل حمل خط بریل : به حدی کوچک است که می توان آن را در جیب قرار داد و انعطاف پذیری آن موجب شده است که بتوان آن را همچون روزنامه لوله کرد. این نمایشگر قابل اتصال به گوشی تلفن همراه است. از مجموعه پین ها و پدالهای پلاستیکی بسیار ریز ساخته شده است که براثر نوسان ولتاژ ورودی به نمایشگر موجب ایجاد ناهمواریهایی در سطح نمایشگر می شود و برای فرد نابینا قابل تشخیص می گردد.
۳) کامپیوتر بریل گویا: دارای صفحه کلید بریل بوده و خروجی آن نیز صوتی می باشد.
۴) سروش(سیستم کمک آموزشی لمسی گویا): سروش دستگاهی جانبی برای کامپیوتر است که به همراه نرم افزارهای گویا، آموزش لمسی-صوتی را تحقق می بخشد. این دستگاه قادر است مفاهیم تصویری را به نابینایان انتقال دهد. پس از تهیه تصاویر برجسته و تدوین موضوع آموزشی توسط مربیان و نرم افزارهای طراحی، این تصاویر برروی دستگاه سروش قرار داده می شود و کاربر درگام اول تصویر را لمس نموده و تصوری ذهنی از مورد را برای خود ایجاد می نماید، سپس با فشاردادن برسطح تصویر در محلهایی کا نیاز به اطلاعات دارد، توضیحات بیشتری را به صورت گویا دریافت می دارد. موارد کاربردی دستگاه سروش می تواند در زمینه های آموزش جغرافی، ریاضیات و داستانهای گویا باشد.
تکثیرکننده بریل( Braille copier):یکی از تکثیرکننده های بریل ماشین کپی EZ-Form جهت تولید کتابها و مجلات و روزنامه ها و ... می باشد.
ـ Braille star ۸۰ :
یک سیستم بریل مناسب با ۸۰ سلول بریل پیزوالکتریک می باشد. در ترکیب با کیبورد pc به یک سیستم بریل هوشمند تبدیل می شود. کیبورد pc به طور مستقیم برروی آن قرار می گیرد. علاوه بر ۱۶ کلید عددی، ۸کلید عملیاتی نیز دارد که ورودی بریل را برعهده دارند. همچنین می تواند ازطریق USB یا Serial port به pc متصل شود.
این سیستم می تواند با سیستم عاملهای مختلف شامل: ویندوز ۹۵/۹۸/۲۰۰۰/NT/ME/XP/Linux و DOS مورد استفاده قرار بگیرد.
سطح سلولهای بریل به صورت فرورفته شکل یافته اند، که این برای خواندن با انگشت مناسب میباشد. این ویژگی باعث راحتی موقعیت دست درهنگام خواندن می شود. هیچ فاصله ای بین نمایش بریل و جلوی کیبورد PC وجود ندارد و بنابراین فقط حرکت خیلی کمی برای جابه جایی دست ازروی کیبورد به سلولهای بریل لازم می باشد.
ـ Braille star ۴۰:
برای ادغام با laptop طراحی شده است. با تکنولوژی Bluetooth برای اتصالات بی سیم قابل دسترس است. این سیستم برای ویرایش به کیبورد PC متصل می شود. خیلی سبک و برای حمل مناسب است. ظرفیت باتری آن ۲۰ ساعت است.
ـ برجسته نمای ماوس:
این دستگاه کوچک پس از اتصال به ماوس، اطلاعات روی مانیتور و هر نوع اطلاعات دیگر را به صورت بریل دراختیار نابینا قرارمی دهد. بااستفاده ازاین دستگاه، نابینایان می توانند نقاشی نیز بکشند .
ـ (GWP( Graphic winlow professional:
برای لمس اطلاعات گرافیکی روی desktop ویندوز و یا office مورد استفاده قرار می گیرد. تصاویر گرافیکی به تصاویر لمسی ۱۶ در ۲۴ سوزن لمسی تبدیل می شود. GWP از روشهای پردازش تصویر استفاده می کند تا مهمترین اطلاعات را استخراج کند. مخصوصا درطول آموزش، GWP می تواند ابزار مهمی برای آموزش محتوا و طرح ویندوز باشد و محتویات خلاصه درویندوز مثل آیکن ها درنوار وظیفه میتوانند لمس شوند. اطلاعات گرافیکی مثل کنترل صدا دراستودیوی ضبط می توانند برصفحه نمایش لمسی GWP لمس شوند. صفحه نمایش Handy Tech Braille با GWP ترکیب کاملی برای یک محیط کار حرفه ای می باشد. اطلاعات می تواند به صورت بریل برروی صفحه نمایش بریل لمس شوند و همزمان با گرافیکهای لمسی برروی GWP. برای مثال وقتی که نشانگر ماوس روی آیکن پرینتر قرار می گیرد، GWP این آیکن را به صورت تصویر گرافیکی لمسی نشان می دهد و صفحه نمایش بریل کلمه "Printert" را به صورت بریل نمایش می دهد.
▪ سخت افزارهای خاص نابینایان جهت تامین نیازهای ویژه آنها
ـ جهت یابها:
دستگاههایی هستند که به کمک ماهواره ها می توانند موضع کاربر را درهر جای کره زمین مشخص و اورا به نشانی ای که مورد نظر اوست راهنمایی کنند. درزمینه جهت یابی در مکانهای محدود و مشخص مانند ایستگاههای اتوبوس یا درون ساختمانها، فرستنده و گیرنده ای وجود دارد که نابینا می تواند دریابد که روبروی او چه چیزی است. همچنین درون ساختمانهای بزرگ برای پیدا کردن اتاقهای گوناگون، هیچ مشکلی نخواهد داشت.
دستگاهی به کوچکی یک تلفن همراه طراحی شده که نابینا توسط آن می تواند وجود اشیا و اجسامی را که تا ۳ متر دورتر از او قرار دارند، تشخیص دهد. در واقع این دستگاه به نوعی تکمیل کننده عصای نابینایان است. اشیایی که سرراه یک نابینا هستند، توسط دوربینی ردیابی می شوند و به صورت یک شیار یا خط برجسته زیر انگشتان نابینا ظاهر می شوند. بدین ترتیب نابینا می تواند حس کند که جسم یاد شده به چه بلندی است و حدودا در چه فاصله ای از او قرار دارد.

منبع اصلی مقاله :
عنوان اصلی مقاله :کاربرد فناوری برای نابینایان
نویسنده : سرکار خانم مریم فضیلت
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران
زیر نظر: مهندس نادر نقشینه
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
http://yazdit.mihanblog.com/More-۱۱۷۶.ASPX