اخلاق اجتماعی

توجه به اخلاق اسلامی در عرصه تعاملات اجتماعی نشانه ایمان و اخلاص است.
اسلام به پیروان خود سفارش کرده است که از راههای مشروع به مقاصد و اهداف خویش برسند. بنابراین یک مومن ضمن اینکه دارای هدف مقدس است از راههای مشروع نیز استفاده می کند. در این مقاله سعی شده است به اهمیت اخلاق اجتماعی و حفظ حرمت دیگران پرداخته شود.
● ضرورت پیدایی خلق نیکو در جامعه
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی (مدظله) در سخنان نوروزی سال گذشته خویش فرمودند:
«جامعه بدون برخورداری افراد از خلقیات نیکو، نمی تواند به هدف های بعثت پیامبر دست پیدا کند، آنچه فرد و جامعه را به مقامات عالی انسانی می رساند اخلاق نیکوست.»
فرهنگ دینی ما مملو از نکات و آموزه های تربیتی و اخلاقی به منظور تربیت انسانها در بعد فردی و ساختن یک جامعه ایده آل در بعد اجتماعی است که اگر به آنها عمل شود، تحقق یک مدینه فاضله دور از دسترس نخواهد بود.
اصولاً هدف اصلی از برپایی نظام مقدس اسلامی تربیت انسانها جهت رسیدن به یک زندگی سعادتمند و تبدیل شدن جامعه به یک امت نمونه بوده است. ترویج و نهادینه کردن مکارم اخلاق و فضیلت ها در جامعه یکی از وظایف مهم حکومت اسلامی بوده همچنانکه پیامبر گرامی اسلام(ص) و سایر پیامبران الهی برای تربیت نفوس و گسترش و حاکم نمودن اخلاق و فضیلت ها در جوامع مبعوث شده اند.
یکی از تفاوت های اصلی این نظام با سایر نظام های حاکم بر جهان در تکریم انسانها و حرمت قایل شدن برای ارزش های انسانی است. جمله معروف شهید بزرگوار مدرس که فرمود سیاست ما عین دیانت ماست ناظر به همین امر است. در نظام اسلامی هیچگاه هدف وسیله را توجیه نمی کند و بدین جهت دروغ، تهمت، افتراء، تحقیر، توهین و تجاوز به آبرو و حیثیت دیگران برای رسیدن به هدف در این نظام جایی نمی تواند داشته باشد.
نظام جمهوری اسلامی یک لفظ نیست، جمهوری اسلامی به در و دیوار و داشتن یک ساختار نیست. تحقق عملی و عینی نظام جمهوری اسلامی زمانی است که همه ارزش ها و فضیلت های این نظام که برگرفته از مکتب انسان ساز اسلام است در کردار، گفتار و رفتار یکایک افراد جامعه اعم از مسئولان و مردم تبلور و ظهور و بروز پیدا نماید و این امر با شعار محقق نمی شود بلکه این مهم فقط با تمرین و مجاهدت قابل تحقق است. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله) در این رابطه می فرمایند: ما به این احتیاج داریم، ما باید در دل خود خلقیات اسلامی را روز به روز پرورش دهیم، برای اینکه اخلاق در جامعه استقرار پیدا کند دو چیز لازم است:
۱) ضرورت حفظ حرمت آبروی دیگران
یکی از آموزه های مهم تربیتی که مورد تاکید مکتب انسان ساز اسلام قرار دارد ضرورت حرمت آبروی دیگران است. این موضوع آنقدر مهم است که تجاوز به آبروی دیگران جزء بزرگترین گناهان محسوب شده و از طرف خداوند وعده عذاب الیم داده شده است. در این آیین گناه تجاوز به آبروی مسلمان از گناه زنای با محارم بالاتر است. در این مکتب آبروی مسلمان همچون مال و خون او بر مسلمانان دیگر حرام شمرده شده است. طبق تعالیم دینی اسلام نزدیکترین وضعی که بنده به کفر پیدا می کند آن است که با فردی برادر دینی باشد و لغزش ها و خطاهای او را شماره کند تا روزی او را به آنها سرزنش نماید.
«مع الاسف علی رغم تاکیدات مؤکد اسلام و نهی شدید نبی گرامی و ائمه اطهار(علیهم السلام) و علی رغم گذشت بیش از ربع قرن از برقراری نظام مقدس اسلامی باید اذعان نمود، ریختن آبروی دیگران امروزه به یک فرهنگ و عادت ناپسند بین اکثریت مردم، یک روش جاری نزد دولتمردان و کارگزاران، یک ابزار سیاسی در دست سیاسیون و صاحبان احزاب و به یک سرگرمی و زنگ تفریح در محافل خانوادگی و فامیلی درآمده است.»
یکی تمرین و مجاهدت خود ماست و دیگری هم آموزش های اخلاقی که بوسیله آموزش و پرورش، مراکز تربیتی و مراکز علمی و آموزشی باید در همه سطوح به انسانها تعلیم داده شود.
ازآنجایی که گفته شده است مردم بر آئین حکمرانان خویشند، لذا وظیفه مسئولان و دولتمردان در پرداختن به خویش بیش از سایر افراد جامعه است. همچنانکه پیامبر گرامی اسلام «ص» فرمود: اگر علما و حکمرانان اصلاح شوند جامعه نیز اصلاح خواهد شد.
مسئولان و دولتمردان این نظام مقدس باید تمرین کنند تا باور کنند تریبونهای گوناگون نظام که به عنوان امانت دست آنهاست نباید به ابزاری برای تخریب رقیبان و زیر سوال بردن زحمات دیگران تبدیل گردد. اثبات حقانیت خویش به قیمت تخریب دیگران نمی تواند عملی اخلاقی واسلامی باشد. جلسات، سخنرانی ها، همایش ها، مصاحبه ها و خطابه ها نباید به فرصتی برای عرض اندام افراد ضعیف النفس و کوبیدن رقیبان درآید. کسب محبوبیت و موقعیت نباید به قیمت مخدوش نمودن چهره دیگران تمام شود.
مسئولان احزاب که در واقع همان مسئولان دیروزی و یا دولتمردان فردا هستند، باید در عمل و منش خویش مبلغ و منادی فضیلت ها و ارزش های انسانی بوده که در آن صورت نمی توانند به منظور رسیدن به قدرت از هر ابزاری همچون تهمت، افترا، دروغ و توهین برای تخریب چهره مسئولان و زیر سوال بردن عملکرد آنها استفاده نمایند. از این شیوه ناپسند هیچ کس سود نمی برد، چرا که اگر این رفتار ضد اخلاقی نهادینه شود همه از این ابزار علیه رقیبان استفاده خواهند کرد و در آن صورت این ابزار تبدیل به شمشیر دو لبه که روزی با ما و روزی دیگر علیه ما خواهد شد. جلب «مشارکت مردم» و کسب «اعتماد ملی» با چنگ انداختن به چهره دولتمردان و سیاه نمایی عملکرد آنان بدست نمی آید بلکه زمانی این امر محقق می شود که مردم به صداقت گفتار ما و به درستی راه ما اعتماد پیدا کنند.
۲) اخلاق انتخاباتی
متاسفانه این خلق وخوی ناپسند در موقع انتخابات بیشتر خود را نشان می دهد. فضای انتخاباتی کشور ما علی رغم اینکه نسبت به سایر کشورها از سلامت بهتری برخوردار است اما باید اعتراف کرد آنچه در بحبوحه انتخابات اتفاق می افتد در شان نظام مقدس اسلامی و نامزدها نمی باشد. مجلسی که عصاره فضایل ملت است نماینده با فضیلت می خواهد. نامزد با فضیلت در موقع انتخابات نمی تواند برای راهیابی به مجلس از خط قرمزهای اخلاقی و شرعی عبور کرده و به قیمت شکستن حرمت و آبروی دیگران به این مهم دست پیدا کند. این امر چه با تابلو وعنوان اصولگرایی و چه با تابلو و عنوان اصلاح طلبی اتفاق بیافتد مذموم و غیر قابل دفاع است؛ چراکه اصولگرای واقعی کسی است که پایبند به اصول و ارزشهاست و اصلاح طلب واقعی نیز یک فرد صالحی است که دنبال اصلاح وضع موجود است. و این هر دو قاعدتاً نمی توانند به اقدام های ضد ارزشی و اخلاقی برای رسیدن به قدرت دست بزنند. مگر اینکه اصولگرا و اصلاح طلب واقعی نباشند.
● حفظ حرمت آبروی دیگران از منظر روایات
احادیث و روایات فراوانی در این ارتباط در مکتب ما وجود دارد که باید در کل نظام وجامعه اسلامی ما کاربردی شده و جاری و ساری گردد.
صدا و سیما که درواقع یک دانشگاه ملی وهمگانی است باید در تبدیل این احادیث به یک فرهنگ و نهادینه نمودن آن در رفتار و منش جامعه وظیفه خویش را ایفا نماید. سایر نهادهای آموزشی، دینی و تربیتی همچون حوزه های علمیه، آموزش و پرورش، آموزش عالی، وزارت ارشاد اسلامی لازم است در کاربردی نمودن فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مد ظله) جهت ترویج اخلاق حسنه و نیکو در جامعه بمنظور کسب مقامات عالی انسانی تلاش کنند.
جای تاسف دارد که در این سه دهه عمر نظام، مسئولان، صدا و سیما ومراکز متولی دین و فرهنگ مردم اقدام مطلوبی را انجام نداده و از این جهت مظلومیت فرهنگ را رقم زده اند . تامل و تفکر در احادیث زیر در ارتباط با ضرورت حفظ حرمت آبروی دیگران برای همه اعم از مسئولان و افراد جامعه کافی است تا نسبت به ریشه کن کردن این صفت مذموم و ناپسند که اتفاقاً آثار مخرب و ویرانگری بر نظام و پیکره جامعه داشته و مانع رشد و تعالی ما شده است اهتمام لازم را بعمل آوریم:
۱) همه چیز مسلمان، از مال، آبرو و خونش بر مسلمان دیگر حرام است. (۱)
۲) هرگاه مومن برادر دینی خود را متهم نماید، ایمان او آب می شود و از بین می رود همان طوری که نمک در آب حل می شود و از بین می رود. (۲)
۳) کسی که مرد مسلمان یا زن مسلمانی را غیبت کند، خداوند متعال چهل روز نماز و روزه او را قبول نمی کند، مگر آنکه غیبت شونده او را عفو کند. (۳)
۴) ربا هفتاد و سه قسم است و آسانتر از همه چنان است که کسی با مادر خود زنا کند و بدتر از همه رباها تجاوز به آبروی مسلمان است. (۴)
۵) یکی تان «خس» را در چشم برادرش ببیند و «تنه درخت» را در چشم خویش نبیند. (۵)
۶) کسی که چیز ناروایی بشنود و آنرا منتشر کند مثل این است که خودش آن کار زشت را انجام داده است. (۶)
۷) کار برادر مومنت را به نیکوترین وجهش حمل نما، مگر آنکه خلافش را یقین کنی. پس تا زمانی که می توانی کار او را حمل به خیر کنی، حق نداری حتی نسبت به یک کلمه که از برادر مومنت شنیدی سوء ظن ببری. (۷)
۸) نزدیکترین وضعی که بنده به کفر دارد این است که با مردی برادر دینی باشد و لغزش ها و خطاهای او را شماره کند. (۸)
۹) هر که به عیب جویی، کسی را به صفتی که در او نیست یاد کند خداوند او را در آتش جهنم محبوس دارد تا گفته خویش را مجری دارد. (۹)

ناصر سعد
پاورقی:
۱- پیامبر گرامی اسلام -نهج الفصاحه
۲- پیامبر گرامی اسلام- کشف الریبه
۳- پیامبر گرامی اسلام- جامع الاخبار
۴- پیامبر گرامی اسلام- نهج الفصاحه
۵ و۶- همان
۷- پیامبر گرامی اسلام- کشف الریبه
۸- امام باقر (علیه السلام)- کافی
۹- پیامبر گرامی اسلام- نهج الفصاحه

منبع : روزنامه کیهان