پول توجیبی و تجربه‌های شیرین مستقل شدن

ضــرورت وجود مبلغی به عنوان پول توجیبی بحثی است که همواره در میان خانواده‌ها و جود دارد و اینکه هرخانواده با توجه به توان مالی و نیازهای فرزندان خود در هر سنی مبلغ مـعـیـنـی را مـاهـانـه یـا هـفـتـگـی در اخــتـیار آنها قرار دهد، برای بـــــرآوردن نــــیــــازهــــای ثــانــویــه فـرزنـدان امـری اجـتـناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. کارشناسان براین باورند که چنین مبلغی به هر حال باید به فرزندان تــــــــــا زمانی کـــــــــه بتوانند نیازهای خود را مستقلا‌ برآورده سازند،‌پرداخت شود؛ امــا هـمـیـن پرداخت هم نباید شکل بی رویه و نادرست داشته بــاشـد و سـبـب وابـسـتـگـی وعدم اســـتـــقـــلا‌ل فــرزنــدان شـود بـه علا‌وه؛ کارشناسان براین امر تـــاکـیـــــــد دارنــد کــــــــــــه دادن پـــــــــــول توجیبی باید به صورتی باشد که سبب کاهلی در فرزندان نشود. یــــــــــک روانـــپـــزشــــــــــک، بـــرآوردن نــیـــــازهــــای اولــیــــــــــــــه کـــــــــــودک در سال‌های نخستیــــــن زنــــــــــدگی را یک ضرورت حتمی می‌داند و مــــی‌گـــویــد:<ایــن نـیــازهــا بــایــد بی‌چون وچرا برآورده شود؛ اما در ســال‌هــای بـعـد بـایـد برای کودک محدودیت هایی در نظر گرفت واز سوی دیگر به هنگام تهیه لوازمی که مربوط به اوست، از وی نظر خواهی کرد تا بدین وسیله با خرید و پول آشنا شود.> کودک معمولا‌ پس از سن سه سالگی، واژه من و مالکیت را میآموزد و مفهوم واژه پول به عنوان جنسی اعتباری که عامل خرید محسوب می‌شود، از پنج سالگی شکل می‌گیرد. در سال‌های پیش از پنج سالگی ذهن فرد آنقدر رشد نیافته که معنای پول را بداند و نیازی هم به پول دادن به کودک نیست.
پرداخت مبلغی به عنوان پول توجیبی به هر میزان ضمن آنکه باید پاسخگوی مقداری از نیازهای فرزندان باشد،‌باید به آنها بیاموزد تا برای به دســــــت آوردن آنـــچــــــه مــــــی‌خــــــواهـــنــــــد بـــکـــــوشـــنـــــد و در مقابل آنچه دارند احساس مسئولیت کنند. دکتر رضا دولتیار باستانی، پرداخت مبلغی به عنوان پول توجیبی را یک ضرورت دانسته و براین باور است که به دو دلیل باید به فرزند پول توجیبی داد: یکی آموختن میزان مصرف به کودک و کنترل آن که معمولا‌ کودکان ۶-۵ ساله مصرف بالا‌یی دارند و درصورت در اختیار داشتن پول، همه را تنقلا‌ت و چیزهای غیر ضروری می خرند و اگر والدین ازاین مساله ساده بـگذرند، ‌عـــلا‌وه بـــرتـــاثــیـــر روانـــی بـــد آن ســبـــب نـــامـحــدود شــدن خواسته‌های فرزند می‌شود. این روانشناس واستاد دانشگاه، دلیل دیگر را آموختن مفهوم محدودیت در زندگی می‌داند وتوضیح می‌دهد:<به پایان رسیدن یک امکان یا موقعیت به فرزند میآموزد که منابع محدودی در اختیار دارد و باید با پس انداز کردن و برنامه‌ریزی درست از آنها به بهترین نحو استفاده کند. در نهایت هم میآموزد که اگر برآوردن نیاز امروز را به تاخیر بیندازد، سود خواهد برد.>
میزان پول توجیبی فرزندان با توجه به تمکن مالی هر خـانـواده مـتـفاوت است و کم یا زیاد بودن آن، گاه نتایج ناخوشایندی را برای فرزندان به ویژه جوانان به دنبال دارد.
جامعه‌شناسان درباره اثرات دریافت پول توجیبی بیشتر یا کمتر از حد نیاز براین باورند که دریافت پول توجیبی در حد نیاز متوسط مسلما بسیار موثر بوده واگر بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، سبب انحرافات و مشکلا‌تی برای خانواده و فرزندان خواهد شد. براساس بررسی‌هایی که برروی خانواده‌های مرفه انجام شده، هنگامی که فرزندان این خانواده‌ها پول زیادی در دسترسشان قرار می‌گیرد، بیشترشان به اسراف و کارهای نادرست روی میآورند. علت آن است که میزان پولی که به آنها داده می‌شود، بیش از آن است که نیاز دارند و در نهایت فرصتی برای مصرف این پول در راه‌های نادرست پیدا می‌کنند. در مقابل،‌پرداخت پول توجیبی به میزان کم هم سبب به خطا انداختن فرزند شده و او را تشویق می‌کند تا از طرق دیگری- حال هر چند نادرست باشد- این کمبود را جبران کند و بدین ترتیب، وی به نوعی به سوی کارهای ناشایست برای ارضای نیازهایش سوق داده می شود.
بنابراین ،‌درباره پول توجیبی یک تعریف بهتر هم می‌توان ارائـه داد وآن ایـنـکه بگوییم: <نوعی عادت دادن فرزندان به وابستگی‌های مالی به خانواده‌ها> درحقیقت پول توجیبی بیشتر از آنکه باعث برطرف شدن نیازهای مادی فرزندان شود، ‌سبب اتکای فرزندان به منبع درآمد مالی خانواده می‌شود. هنگامی که با خانواده‌ها در این باره صحبت می‌شود، همگی برتعیین مبلغی به عنوان پول توجیبی تاکید می‌کنند و آن را امری ضروری در تربیت فرزندان می‌دانند. به گفته یک مادر خانواده که خود شاغل بوده ودارای تحصیلا‌ت دانشگاهی نیز هست،‌ضرورت وجود مبلغ معین به عنوان پول توجیبی‌امری است اجتناب‌ناپذیر ومیزان آن بستگی به سن فرزندان دارد؛ چرا که با افزایش سن،‌نیازها هم افزایش می‌یابد. در مقابل این گفته، یک پدر به عنوان سرپرست خانواده براین باور است که معمولا‌ این طور چیزها نسبی بوده و فرزندان بیشتر تحت تاثیر محیط اجتماعی و گروه همسالا‌ن خود هستند. وی در این باره می گوید: <اصولا‌ پول توجیبی و نوع مصرف آن باید تعیین شده باشد، از این نظر که هم خانواده‌ها و هم فرزندان بدانند که وجود چنین مبلغی دقیقا به چه منظور است، به یاد داشته باشیم که چنین پولی باید نه کم باشد ونه زیاد؛ چون بیش از حد آن سبب ضایع شدن شخصیت فرزند به ویژه اگر در سنین حساس نوجوانی و جوانی باشد می‌شود و میزان کم آن هم سبب کمبودهایی در او می‌شود.> در کل همه این موارد به شخصیت و نوع تربیت وگرایش‌های فرزندان بازمی‌‌گردد و میزان پرداخت پول توجیبی در مقابل نوع شخصیت و تربیت کودک آنـقـدرهـا هـم تـفـاوت نـمـی‌کـند؛ اگر فرزندی قانع بودن را نـیـامـوزد، دیـگر میزان کم یا زیاد بودن پولی که دریافت می کند،‌برایش تفاوتی ندارد.اگر خــانــواده‌هــا پـولی را به عنوان پول توجیبی به فرزندان می‌دهند،‌باید بدانندکه افراط و تفریط دراین زمینه به هر حال به ضرر فرزندان است. فرزندی که پول زیادی دریافت می‌کند، علا‌وه بر اینکه امکان بزهکاری وی بیشتر می‌شود، کم کم دوستان نابابی هم به طرف او میآیند و با منظورهای گوناگون از وی سوءاستفاده می کنند و به طور کل این گونه افراد کمتر دوست خوب پیدا می‌کنند. بنابراین، می توان گفت که پول توجیبی باید متناسب با نیازهای تامین نشده فرزند در خانه باشد؛ چه در غیراین صورت ایجاد بزه می کند و در این زمینه چگونگی برخورد با فرزندان جایگاه بسیار مهمی دارد. پدران و مادران می توانند به گونه‌ای با فرزندان خود برخورد کنند که دروهله نخست، همیشه مقدار متناسبی پول در اختیار فرزندان خانواده باشد و در عین حال هم صمیمیتی میان خود و فرزندان ایجاد کنند که آنها به آسانی درباره نیازهای خود با والدین گفتگو کنند.
دکتر دولتیار باستانی دادن پول بیشتر را در مواقع خاص،‌ضروری دانسته و می گوید: <دادن پول بیشتر در موارد استثنایی کاملا‌ بجاست، اما نه در سال‌های نخستین زندگی برای نمونه؛ فرزند پس از ورود به مدرسه، به خاطر اینکه گاه برخی نیازهایش برآورده نمی‌شود، از والدین پول بیشتری به عنوان وام یا قرض می خواهد و آنها درصورت منطقی بودن خواسته او با آن موافقت کرده و درعوض آن مبلغ را از پول ماه یا هفته بعد وی کم می‌کنند. ضمن اینکه در این زمینه باید مساله بازپرداخت را جدی گرفت و به صورت غیرمستقیم او را کنترل کرد که برای چه چیز به این پول نیاز دارد.> وی تاکید می‌کند که حتی اگر فرزند شما به درد نخورترین چیز را خرید، هرگز نباید مستقیما با دخالت شما روبه رو شود. در عین حال درسال‌های آخر دبستان و راهنمایی باید چیزهایی که وی می‌خرد را غیر مستقیم کنترل کرد. وی باید معنی ضرر دادن را آموخته و در تهیه آنچه برایش پول پرداخت کرده دقت کند تا متحمل ضرر نشود. در این میان، عقاید جوانان را نیز نباید از نظر دور داشت؛ چرا که بیشتر آنها به داشتن استقلا‌ل از جنبه‌های گوناگون به ویژه استقلا‌ل مادی اصرار می‌ورزند. در جامعه امروز که دختران و پسران جوان به هر حال هریک برای کسب درآمد و داشتن یک آینده بهتر تلا‌ش می‌کنند، پسران به دلیل اینکه در آینده سرپرست یک خانواده خواهند بود به این مساله اهمیت بیشتری می‌دهند. در کل بیشتر جوانان وجود مبلغ معینی با عنوان پول توجیبی را تا سنی که جوان بتواند منبع درآمد برای خود داشته باشد،‌ضروری می‌دانند. از سویی هم اصولا‌ فرزندان با افزایش سن و نیازهای روزمره زندگی و نیز به دلیل علا‌قه‌مند بودن به داشتن استقلا‌ل مالی،‌ نیاز به پول توجیبی دارنـد.
بـه هرحال میزان مبلغ پول توجیبی اگر به اندازه باشد،‌فرزندان تدبیر چگونه درست خرج کردن را میآموزند. اگر خانواده‌ها ببینند که جوان پولی که از آنها دریافت می‌کند، درراه درست به کار می‌گیرد،‌باید به این امر بها دهند و در مقابل جوان‌ها به هم به تدریج باید به فکر پذیرفتن بخشی از مسئولیت‌های زندگی بوده و پس از فراغت از تحصیل به دنبال منبع درآمدی رفته و بیاموزند خانواده آنها هر قدر هم دارای توان مالی خوبی باشند، تا سن خاصی می توانند از آنها حمایت مالی کنند.برخی پول توجیبی را یکی از ترفندهای ایجاد احساس مسئولیت در فرزندان از سنین کودکی می‌دانند و می‌گویند که از این طریق می‌توان سیاست چگونه خرج کردن را با تدابیر ویژه‌ای به بچه‌ها آموزش داد. بدین ترتیب این مبلغ، تـنـهــا کـمـکــی بــرای رشـد عـقـلـی جـوان و پـرورش حـس مسئولیت‌پذیری وی بوده و بهتر است که این پول از حد ۱۸ سالگی کم‌کم قطع شود تا جوان از همان ابتدا مشغول به کاری برای کسب درآمد شده و زمینه استقلال و مسئولیت‌پذیری برایش فراهم آید. یک دانشجوی پزشکی که در آسـتـــانـــه بــه پــایــان رســانـیــدن تحصیلات خود در این رشته بوده و برای گـذران زنـدگـی فـعلی به کارهای مـتـفـرقـه مشغول اسـت، اخـتـصاص مبلغی از سوی خانواده به عنوان پول تــوجــیــبـی را تـا سنی کـه فرزندان آمادگی اشتغال پیدا کـنند، امری ضــــروری دانــســتـــه و مـــی‌گـــویـــد: <فرزندان باید از ابتدا بیاموزند که دربــــــاره زنـــــدگـــــی آیـــنـــــده خـــــود بــرنــامـه‌ریـزی کــنــنـــد و دادن پــول تـوجـیـبـی بـایـد ضمانت اجرایی داشته بـاشـد، بدین معنا که پرداخت آن بی‌رویه نبوده و فرد براساس روال مشخصی این مبلغ را دریافت کند. پرداخت این مبلغ اگر مـعـقول باشد و خانواده‌ها به فرزند بیاموزند تا با استفاده از پول توجیبی بـخشی از نیازهای ثانویه خود را برآورده کند، این رفتار سبب می‌شود تا وی برنامه‌ریزی کرده و پس‌انداز کردن را یاد بگیرد.>
در ایـن مـیان بحث انتظارات جوانان از زندگی را نیز نباید از نظر دور داشت، به طور معمول جوانانی کــه در خـانـواده خـود بـه صـورت بـی رویـه پـول در دسترس دارند، مـمـکــن اســت بــه کـارهـای ناشایست روی آورند و سبب بالا‌ رفتن انتظارات آنها از زندگی، همسر و اطرافیان شود. چه بسیار دخترانی که به دلیل همین انتظارات بیش از حد، زندگی مــشــتـرک خـود را نـابود کرده اند. زنــدگـی که می توانست با اندکی قناعت و صرفه جویی از بهترین زنــدگــی هـا بـاشـد.بـا تـوجـه بـه آنـچـه تـا ایـنـجـا گـفـتـه شـد، شاید بتوان یکی از عوامل فرار برخی از دختران را از خانه، همین امر دانست، به طوری که براساس پژوهشی که بـر روی ۳۰۰-۲۰۰ دخــتــــــر فــــــراری انــــجــــــام شـــــده، طـــبــــق گـــفـــتـــــه خود آنها بــــــه دلـــیــــــل بـــــرخـــــی کـــمـــبـــــودهـــــا و عـــــدم مـــــوفـــقـــیـــــت در رسیدن به امیال و خواسته‌های گوناگون، دست به دزدی و فرار از خانه زده اند. یک نمونه بسیار خوب برای این امر ، دختر فقیری بود که از بوفه مدرسه خوراکی می دزدید و بین بچه‌های مدرسه بذل و بخشش می کرد تا این طوری بـه آنـهـا پـز بـدهـد!ایـن روزها با توجه به این واقعیت که بیشتر مردم کشور در وضعیت مالی چندان مرفهی قرار ندارند و قادر به تهیه برخی اسباب و لوازم لوکس و گاه غیرضروری در خانه نیستند،باید کوشید تا فرزندان و به ویژه جوانان طوری بار بیایند که عاقلا‌نه درباره هزینه خانوار بیندیشند. متاسفانه در کشور ما به دلیل پاره‌ای از چشم و هم چشمی‌ها و رقابت ها، به ویژه در میان گروه همسالا‌ن، بر سطح انتظارات جوانان افزوده می شود.
بنابراین از خانواده ها باید خواست تا در درجه نخست، در نظر بگیرند که در چه جایگاهی قرار دارند و سپس امکانات زندگی برای فرزندان خود را همسو و هم‌شکل با فرزندان سایر خانواده ها فراهم آورند. در این راستا،‌آموزش این امر به جوانان که چگونه از راه درست کسب درآمد کنند،‌بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که متاسفانه در کشور ما شیوه تربیت جوانان به شدت نادرست است. خانواده‌ها باید بیاموزند که اگر به فرزندان پولی می‌دهند در کنار آن به آنها بیاموزند خود جوان به وسیله‌ای از راه درست کسب درآمد کرده و رفته رفته به سوی استقلا‌ل گام بردارد.اگر امروز فرزند شما به تازگی در محلی مشغول به کار شرافتمندانه‌ای شده و از کارش هم به نسبت راضی است؛ اما درآمد کافی ندارد؛ وی را به ادامه این تلا‌ش تشویق کنید و به یاد داشته باشید، چندان مهم نیست که این فرزند جوان در حال حاضر نمی‌تواند همه مخارج خود را تامین کند، اما همین که بداند برای به دست آوردن همین حداقل هم باید تلا‌ش کند، اثر تربیتی بسیار مهمی برروی او خواهد داشت. دکتر فربد فدایی نیز ضمن تاکید براین نکته که باید به فرزندان فهماند پـرداخـت پـول تـوجـیـبـی یـکـی از وظـایـف حـتـمی والدین نـیـسـت،‌مـی‌گوید: <شیوه دیگر اینکه دادن پول توجیبی به فرزندان، در قبال کارهای کوچکی باشد که آنها به عنوان خدمت برای خانواده انجام داده‌اند.
اگر به فرزندان پولی به عنوان توجیبی داده می‌شود، حداکثر تا ۱۰ سالگی به صورت بلا‌عوض و سپس با سپردن مسئولیت‌های کوچک باید ‌حس خوداتکایی واستقلا‌ل طلبی را در فرزندان تقویت کرد، به هر حال پول توجیبی برای فرزندان بالا‌ی ۱۰ سال اگر در ازای انجام برخی از کارهای کوچک نباشد و به صورت بلا‌عوض پرداخت شود، وابستگی شدید فرزندان را به خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت. نوجوانان و جوانانی که مرتبا ازخانواده پــــول طلب می‌کنند و آن را وظیفه می‌دانند،‌متاسفانه والدینشــــــــان مفهوم حقیقی ارزش پول واحساس مسئولیت را به آنان نیاموخته ‌اند و همین امر فرد را زیاده خواه و مصرف گرا بار میآورد.> به باور کارشناسان مسائل خانواده،‌ایجاد استقلا‌ل مالی و حس مسئولیت‌پذیری بسیار مهمتر از آن است که ما به عناوین گوناگون به ویژه در زمینه مالی دائما به بچه‌ها کمک کنیم . یک پیشنهاد خوب هم به خانواده‌ها این است که بچه‌ها بیش از هر چیز باید ارزش پول و آنچه در اختیار دارند را به خوبی بدانند و یاد بگیرند که در کنارخرج کردن ، پس اندازی را هم باید کنار گذاشت. پیشنهاد بهتر هم اینکه به جای کمک‌های مالی بی مورد،راه های درست کسب درآمد را به آنها بیاموزند. در حقیقت مصداق این ضرب‌ المثل به ذهن میآید که به جای اینکه برای کسی ماهی بگیری،به وی ماهیگیری بیاموز. همیشه داشتن هنری یا تسلط به حرفه‌ای کارآمد ، حتی در حد تسلط به یک زبان خارجی می‌تواند راهی برای یافتن شغلی شرافتمندانه باشد.باتوجه به آنچه کارشناسان می‌گویند و آنچه خود فرزندان و خانواده ها هم برآن تاکید دارند،‌تا زمانی که جوان پول توجیبی دریافت می‌کند، استقلا‌ل مالی نخواهد داشت .البته این نکته را هم نباید از یاد برد که در یک مقطع سنی خاص،‌پول توجیبی حس استقلا‌ل خوبی به فرزند می‌دهد، این سن خاص معمولا‌ تا ۱۸سالگی است که فرزند با دریافت مبلغی ازخانواده به صورت ماهانه یا هفتگی یک حس استقلا‌ل دارد؛ اما به راستی مستقل نیست و به مرور با افزایش سن و با توجه به نوع تربیت خانوادگی به این نکته مهم پی خواهد برد، این خــود مــقــدمــه‌ای است برای ایجاد حس مسئولیت و آینده نگری در هرفرد.

منبع : روزنامه آفتاب یزد