فرزندانمان را در شرایط بحرانی تنها نگذاریم

نوجوان و دوران نوجوانی و مسایل مربوط به آن همواره از دغدغه ها و موضوعهای فکری مهم والدین، مربیان و روان شناسان بوده است. طبق نظر روان شناسان، دوران نوجوانی از حساس ترین دوره های زندگی انسان به شمار می رود و از این دوران به عنوان بحرانی ترین دوره یاد می شود.
کلمات و مفاهیم در دوران نوجوانی، معنای دیگری می یابند و نوجوان با خیل کثیری از واژه ها و تعابیری روبه روست که می تواند نقش مهمی در زندگی او ایفا کند. با توجه به حساسیت بالای این دوره، الگوی رفتاری مناسب و هماهنگ می تواند در آینده شخصی نوجوان بسیار حائز اهمیت و حتی در سرنوشت او دخیل باشد. بارها شاهد بوده ایم که برخورد نامناسب والدین با نوجوانان و نبود درک متقابل، می تواند زمینه ساز اعمال و تصمیمهای اشتباه او در آینده باشد و به تبع آن، دامنه این اشتباهها می تواند تا مرز جامعه نیز کشیده شود. حال با توجه به این نکته اساسی که تصمیمات فردی می تواند در سرنوشت و جامعه، مؤثر باشد، شناخت کافی و برخورد مناسب با نوجوان و روابط او در مدرسه و با اطرافیانش، امری ضروری و لازم به نظر می رسد.
● همزاد پنداری به معنای واقعی
آنچه برای همه ما انسانها به عنوان قویترین عامل برای یک ارتباط موفق و ماندگار تلقی می شود، همزبانی و همزاد پنداری است.
اگر ما با کسی که همزبان و هم فهم ما نیست، گفتگو کنیم، خیلی زود خسته می شویم و از ادامه گفتگو خودداری می کنیم.
درک متقابل بین طرفین می تواند زمینه ساز فضایی سالم و دوستی و ارتباطی ماندگار باشد. اگر چه همزبانی و همذات پنداری دو فاکتور مهم در برقراری ارتباط هستند اما نباید فراموش کرد که این اصل مهم در دوران نوجوانی از اهمیت ویژه و بالاتری برخوردار است. نوجوان به معنای کلمه، جوانی است که هنوز کاملاً به عرصه جوانی قدم نگذاشته و از طرفی، از دوران کودکی هم فاصله گرفته است.
بنابراین نوجوان، در مرز بین کودکی و جوانی سیر می کند و به تعبیری می توان گفت که هنوز شخصیت حقیقی شکل گرفته ای ندارد و با وضعیتی نابسامان روبه روست.
آرزوها، اهداف، افکار و تصمیمات این سنین هم در هماهنگی با شرایط روحی و روانی این دوره شکل می گیرد.
از ویژگیهای بارز این سنین، استقلال طلبی، خودمحوری، خیال پردازی و هیجان طلبی است که نادیده گرفتن هر کدام از آن صفات می تواند خشم، پرخاشگری، تندخویی و حتی در بعضی موارد، عکس العملهای متقابل نوجوان را به همراه داشته باشد. اما به راستی چه چیزی باعث می شود که این دوره به عنوان حساس ترین و بحرانی ترین سن انسان یاد شود؟
● من کیستم؟
عبور از دوران کودکی و در آستانه وارد شدن به دنیای جوانی، نوجوان را در موقعیتی تثبیت نشده، قرار خواهد داد و نحوه برخورد و انتظارات و رفتارهایی که با نوجوان می شود، ممکن است این واقعیت را تشدید کرده و نابسامانی را در او افزایش دهد.
مثلاً در جایی از او انتظار کارهای بزرگ منشانه می رود و در جای دیگر او را همردیف کودکان قلمداد می کنند؛ در این شرایط است که نوجوان خود را سردرگم و هویتش را غیرواقعی می داند و بزرگترین و مهمترین سؤال در ذهنش نقش می بندد که «به راستی جایگاه من در زندگی کجاست؟» یا «من کیستم؟»
در این سن، نوجوان در مسیر شخصیتی متکی به خود و مستقل گام برمی دارد و چنانچه نتواند پاسخی مناسب برای پرسشهایش پیدا کند، شخصیتی سست، غیرواقعی و دوگانه خواهد یافت. از دیدگاه دانشمندانی چون روسو، نوجوانی به معنی «تولدی ثانوی» است و استانلی هال، نوجوانی را دوره طوفان و فشار تلقی می کند و معتقد است که نوجوانی یک جهش ناگهانی است.
با توجه به اینکه ارتباط در این دوران از اهمیت خاصی برخوردار است، دیده شده با وجود تلاشهای زیادی که والدین برای گرفتن ارتباط با نوجوانان خود دارند، باز هم ناراضی و ناموفق هستند اما در این خصوص، مدرسه می تواند نقشی مهم ایفا کند. مدرسه به عنوان خانه دوم می تواند حتی در آرزوها و اهداف نوجوان، تأثیر بسزایی داشته باشد. البته خانواده ها نباید این نکته را فراموش کنند که اختلاف سنی و شکافی که بین والدین و نوجوانان وجود دارد، از مهمترین عوامل یک ارتباط ناموفق است، به خصوص زمانی که در رفتارها و برخوردهایی که با نوجوان می شود، این اختلاف به وضوح نشان داده شود در این صورت است که نوجوان از والدین خود فاصله می گیرد و نبود شناخت درست، سوء تفاهمها و نبود درک متقابل را به همراه می آورد.
از این رو مدرسه به عنوان مهمترین مرکز آموزشی می تواند با روش و آموزشهای خلاقانه، این شکاف نسلها را که در بسیاری مواقع به تهدیدی برای ارتباط والدین و نوجوان تبدیل می شود، به فرصتها و موقعیتهایی نو و خلاق مبدل کند.
هم فکری و همذات پنداری بین والدین و نوجوانان، امنیت روانی را برای او به ارمغان می آورد و در سایه امنیت روانی می تواند هماهنگ ترین تصمیمات را بگیرد زیرا از مشورت که از عوامل مهم در روش تصمیم گیری است، استفاده خواهد کرد.
مدرسه می تواند، با برگزاری کلاسهای مشاوره و تستهای روان شناسانه، برای هر نوجوان پرونده ای تشکیل دهد و خانواده ها را در جریان وضعیت روحی، سلیقه ها و نیازهای فرزندانشان قرار دهد تا از این طریق بتوان به برخورد و رفتاری هماهنگ و متناسب دست پیدا کرد.
● از تنهایی تا بزهکار شدن
اگر بخواهیم کمی دقیقتر و موشکافانه تر به عوامل رفتارهای نابهنجار در نوجوانان نگاه کنیم، می توانیم از دریچه دیگری موضوع را مورد بررسی قرار دهیم که شاید خیلی مورد توجه نبوده است.
در اکثر موارد، وقتی با بزهکاری و رفتارهای نابهنجار نوجوانان رو به رو می شویم و یا از خود آنها علت را می پرسیم، در وهله اول با داشتن دوستان ناباب و همصحبتان بزهکار رو به رو می شویم و آنها نیز خود به این واقعیت معترفند که دوستان ناباب آنها را به این روز انداخته اند. اگر چه این دلیل می تواند از عوامل مهم باشد اما در جایگاه خود نیاز به بررسی بیشتری دارد و ما را با سؤالهایی از قبیل: چرا نوجوان به سمت دوستان ناباب گرایش پیدا کرده است؟ چه عواملی ارتباط آنها را محکمتر می کند؟ و یا خانواده و مدرسه تا چه حد مقصر هستند و... رو به رو می کند.

ترجمه، الهام فتاحی

منبع : روزنامه قدس