تعریف پزشک خانواده

در راستای تلاش پیگیر مجلس شورای اسلامی بویژه كمیسیون بهداشت و درمان و با همكاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی، در قانون بودجه سال ۱۳۸۴ ، سازمان بیمه خدمات درمانی موظف گردید تا با صدور دفترچه بیمه خدمات درمانی برای تمام ساكنین مناطق روستایی و شهرهای زیر ۲۰۰۰۰ نفر امكان بهره مندی از خدمات سلامت را درقالب برنامه پزشك خانواده و از طریق نظام ارجاع فراهم آورد. بدین ترتیب فرصتی مناسب پدید آمد تا شرایط مساوی به منظور دسترسی راحت و مناسب به خدمات سلامت برای مناطق مختلف شهری و روستایی فراهم شود. برای ایجاد اطمینان از دستیابی به نتایج مطلوب حاصل اجرای برنامه بیمه روستایی، به تدوین برنامه اجرایی و عملیاتی مشخص، وجود ساختار مناسب برای فراهمی دسترسی فراگیر، مدیریت كارآمد و مبتنی بر نتیجه، نیروی انسانی آموزش دیده، منابع كافی، نظام گردش مالی بهنگام و نظام كنترلی تعریف شده نیاز هست و درصورت پرداختن به جزئیات هر یك از موارد پیشگفت در قالب برنامه های عملیاتی می توان از موفقیت برنامه اطمینان یافت.
اجرای موفقیت آمیز برنامه مراقبتهای اولیه بهداشتی در قالب نظام شبكه های بهداشتی درمانی كشور ما را به این نتیجه منطقی می رساند كه اجرای هر برنامه و طرح دیگری در محیط روستایی كشور زمانی موفق خواهد بود كه از اصول حاكم بر مراقبتهای اولیه بهداشتی پیروی كند. لذا، اصول برقراری عدالت اجتماعی، همكاری بین بخشی، مشاركت مردمی و استفاده از تكنولوژی مناسب، مهمترین اصولی هستند كه در تمامی مراحل اجرای برنامه به شكلی اجرایی باید به آنها توجه داشت و از آنان فاصله نگرفت.
مناسب ترین استراتژی اجرای برنامه بیمه روستایی در قالب نظام ارجاع، برنامه پزشك خانواده است. در این برنامه، پزشك عمومی و تیم وی مسوولیت كامل سلامت افراد و خانوارهای تحت پوشش خود را بعهده داشته و پس از ارجاع فرد به سطوح تخصصی، مسوولیت پیگیری سرنوشت وی را نیز بعهده دارد. لذا، یكی از مهمترین وظایف پزشك خانواده ارائه خدمات و مراقبتهای اولیه بهداشتی است كه بدون ارائه این خدمات، استفاده از اصطلاح پزشك خانواده برای ارائه صرف خدمات درمانی كاری نابجاست. همچنین، كلیه خدمات سلامت در برنامه پزشك خانواده به جمعیت تحت پوشش به شكل فعال ( Active ) ارائه می شود.
محورهای زیر، مهمترین محورهای اجرای برنامه پزشك خانواده در راستای پوشش بیمه ای جمعیت روستایی و شهرهای زیر ۲۰۰۰۰ نفر خواهد بود:
۱) تنها ساختار مناسب برای ارائه خدمات سلامت در قالب بیمه روستایی، شبكه های بهداشتی درمانی كشور است. درمورد استقرار پزشك، ماما، ارائه دهندگان خدمات آزمایشگاهی، خدمات دارویی و سایر خدمات درمانی و بهداشتی، طرحهای گسترش شبكه ملاك خواهد بود. از سویی دیگر، ملاك در بخش خدمات بستری، موضوع سطح بندی خدمات در قالب اجرای ماده ۱۹۳ می باشد.
۲) وجود بسته خدمات بهداشتی و درمان سرپایی در سطح پزشك خانواده كه امكان بررسی كیفیت و كمیت عملكرد خدمات را فراهم می نماید. بدیهی است پس از انجام هماهنگی های لازم با سازمان بیمه خدمات درمانی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی بسته خدمات مورد نظر را در اختیار دانشگاههای علوم پزشكی قرار خواهد داد.
۳) تعیین جمعیت معین برای یك تیم پزشك خانواده. با انجام بررسیهای بعمل آمده كارشناسی در برنامه كشوری اصلاح نظام سلامت ودرنظر گرفتن بسته خدمات پزشك خانواده، جمعیتی درحدود ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر بازای هر تیم پزشك خانواده مناسب خواهد بود. بسیار ضروری است كه جمعیتهای روستایی در قالب جمعیتهای تحت پوشش خانه های بهداشت و بدون تغییر در طرحهای گسترش شبكه، تحت پوشش پزشك خانواده قرار گیرند.
۴) تبیین مسیر ارجاع كه یكی دیگر از محورهای اصلی پزشك خانواده است، در مناطق روستایی كشور براساس شرایط منطقه، میزان دسترسی به خدمات تخصصی، طراحی راهكارهایی برای مدیریت اطلاعات از سطح متخصص به پزشك خانواده و شرایط ترابری روستایی متغیر خواهد بود. در چنین شرایطی باید ضمن رعایت كلیه نكات پیشگفت، مناسب ترین شكل ارجاع از دیدگاه بیمار طراحی گردد.
۵) شاید ساده ترین شیوه ارزشیابی برنامه پزشك خانواده، سنجش میزان رضایت گیرندگان خدمت است كه باید در مراحل طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه روستایی به عنوان محوری ترین شاخص موفقیت بیمه خدمات روستایی و پزشك خانواده مد نظر باشد.
۶) آخرین و شاید اصلی ترین محور اجرای برنامه پزشك خانواده، موضوع مكانیسم پرداخت وفرایند پایش عملكرد پزشك خانواده است كه پس از تدوین نهایی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و با هماهنگی بیمه خدمات درمانی، به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.
در آیین­نامه، تنها به شرح خدمت­هایی كه در تعهد واحد پزشكی خانواده قرار دارد بسنده می­شود. خدمت­ها و مراقبت­هایی كه در سطح یك ، برای واحد پزشكی خانواده در نظر گرفته ­شده به شرح زیر است :
الف) پیشگیری :
مانند ایمن­سازی ، پیشگیری از بیماری­های واگیردار و كنترل آنها ، پیشگیری از حاملگی­های ناخواسته ، بهداشت دهان و دندان ، بهداشت روانی ، و ....
ب) آموزش و ارتقای سلامت :
مـــانند آموزش و ترویج سلامت ، آموختن شیوه­های سالم زیستن ، یاد دادن مهارت­های زندگی و ....
ج) درمان اولیه و تدبیر فوریت­ها :
مانند ویزیت در مطب ، تشخیص و درمان بیماری­ها ، پرداختن به جراحی­های ساده ، مانند بخیه زدن ، وازكتومی یا ختنه ، تزریق ، پانسمان ، ویزیت در منزل ، احیاء قلبی تنفسی و ....
د) ارجاع :
ثبت اطلاعات بیماران در پوشش ، ارجاع بیماران نیازمند مراقبت­های تخصصی به سطح دوم یا سوم و ثبت اطلاعات پاسخ ارجاع در پرونده
هـ) مدیریت سلامت :
ثبت اطلاعات مربوط به جمعیت و جامعه­ی در پوشش ، استفاده از
همكاری­های بین­بخشی برای حل مسایل مردم ، نظارت بركار اعضای تیم سلامت ، و ...
بسته خدمات و مراقبت­های سلامت در سطح یك
بسته خدمات و مراقبت­های سطح یك برای واحد پزشكی خانواده، در ۵ بخش ترتیب یافته است :
پیشگیری، آموزش و ارتقای سلامت ، درمان اولیه و تدبیر فوریت­ها ، خدمات ارجاع ، و مدیریت سلامت.
▪ یادآوری:
۱) پس از استقرار طرح، برخی خدمات را می توان در هم ادغام و از دوباره کاری جلوگیری کرد.
۲) انجام همه موارد بیان شده در بسته های خدمت در یک مرحله امکان پذیر نیست و برخی از آنها را می توان در مراحل بعدی یا پس از تخصیص بودجه مناسب به اجرا گذارد. گاهی با افزایش خدمتی، حذف خدمتی دیگر ضرورت می یابد. در این موارد برای تصمیم گیری از مطالعات هزینه اثربخشی، بار بیماری ها و دیگر روش های علمی استفاده خواهد شد.

منبع : سایر منابع