علاج ساختمان‌های ناامن در زلزله‌ تنها تخریب و بازسازی نیست

وجود تعداد زیادی ساختمان ناایمن در شهرها و روستاها، تهدیدی جدی پیش روی کشور است که وقوع هر زلزله‌ای، تلخی آن را یادآور می‌شود. آسیب‌پذیری ساختمان‌ها نه تنها اقتصاد کشور را تهدید می‌کند بلکه به دلیل خطر لطمات جانی وسیع، مهم‌ترین سرمایه کشور یعنی جامعه انسانی آن را به خطر انداخته است. این‌که یک زمین‌لرزه چند ثانیه‌ای بتواند قسمت عمده‌ای از توشه انسانی، مالی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی ملتی را نابود کند، تهدیدی نیست که براحتی بتوان از کنار آن گذشت. هدف این نوشتار، مروری بر مبانی بهسازی و مقاوم‌سازی لرزه‌ای به عنوان راهکار اصلی کاهش آسیب‌پذیری لرزه‌ای در کشور است.
بنابراین، دانش فنی موجود در زمینه طراحی ساختمان‌ها برای کاربرد عملی به صورت دستورالعمل و آیین‌نامه در اختیار جامعه مهندسی قرار می‌گیرد. منشا دانش فنی در قلمرو مهندسی زلزله عموما از ۳ سرچشمه:
۱) تجربیات حاصله از عملکرد ساختمان‌ها در زلزله‌های گذشته
۲) علوم مرتبط با این زمینه مثل علم دینامیک سازه‌ها
۳) تحقیقات علمی نشأت می‌گیرد.
برای داشتن عملکرد مناسب لرزه‌ای ساختمان‌ها به ۳ نوع دستورالعمل و آیین‌نامه نیاز است؛ نوع اول در مورد ساختمان‌هایی مورد نیاز است که قرار است ساخته شوند. نوع دوم در مورد ساختمان‌های موجود و نوع سوم درخصوص ساختمان‌هایی که در زلزله صدمه دیده‌اند. در ارتباط با ساختمان‌هایی که قرار است ساخته شوند، طراح قادر است مشخصات مصالح، هندسه ساختمان و جزئیات اعضا را به نحوی تعیین کند که با آخرین یافته‌های علمی و تجربی مطابقت داشته باشد و با نظارت و اجرای مناسب می‌توان امید داشت که ضوابط طراحی عینیت یابند. در حالی که درباره بهبود بخشیدن به رفتار لرزه‌ای یک ساختمان موجود، محدودیت‌های زیادی موجود است. لذا دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های بهبود لرزه‌ای رفتار ساختمان‌های موجود مفصل‌تر و پیچیده‌تر از دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های طراحی لرزه‌ای ساختمان‌های جدید هستند.
درخصوص بررسی ساختمان‌هایی که زلزله را تجربه کرده و احیانا صدمه دیده‌اند، نحوه ارزیابی و تشخیص وضعیت آن با ساختمان‌های جدید یا موجود متفاوت است و دستورالعمل‌ها و آیین نامه‌های خاص خود را می‌طلبد.
با توجه به حیطه و قلمرو متفاوت ۳ نوع دستورالعمل و آیین نامه متفاوت وجود دارد. ۲ اصطلاح «طراحی مقاوم لرزه‌ای» و «ارزیابی آسیب‌پذیری و بهسازی یا مقاوم‌سازی لرزه‌ای» به ترتیب برای به‌کارگیری ضوابط لازم در طرح و اجرای یک ساختمان «جدید» و بررسی وضعیت و تقویت لرزه‌ای یک ساختمان «موجود» به‌کار می‌رود.

عبدالرضا سروقد مقدم
رئیس پژوهشکده سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

منبع : روزنامه جام‌جم