دادگاه و پلیس ویژه اطفال و نوجوانان تشکیل می‌شود(۱)

لایحه دادگاه اطفال و نوجوانان از ۵۵ ماده و ۲۲ تبصره تشكیل شده و توسط رئیس قوه قضائیه برای تصویب تقدیم دولت و مجلس شورای اسلامی شده است. این لایحه با همكاری قوه قضائیه، نمایندگی یونیسف در ایران و جمعی از اساتید دانشگاههای كشور تهیه شده است. در مقدمه این لایحه عنوان شده كه اصلاحات و تغییرات این قانون در راستای توجه‌های اسلامی و كنوانسیون‌ها و مقررات بین‌المللی صورت گرفته است و با تصویب آن تحولات مهمی از جمله تغییر در مجازاتها، شیوه اداره دادگاهها و تاسیس نهادهای فرا كیفری برای افراد زیر سن ۱۸ به وجود خواهد آمد. فصل اول این قانون تشكیلات و صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان را مشخص كرده است كه بر اساس آن دادگاه اطفال و نوجوانان از یك قاضی و دو مشاور تشكیل می‌شود. بر اساس ماده دو این قانون، قاضی دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان توسط رئیس قوه قضائیه از بین قضاتی كه شایستگی آنان را برای این امر با رعایت سن و جهات دیگر (از قبیل تاهل و ترجیحاً داشتن فرزند، گذراندن دوره آموزشی و...) محرز بداند با داشتن حداقل ۵ سال سابقه خدمت قضایی انتخاب می‌كند. مشاوران دادگاه نیز از بین شخصیت‌های علمی، فرهنگی، دانشگاهی، اداری اعم از شاغل و یا بازنشسته یا معتمدان محل كه به امور اطفال و نوجوانان آشنا هستند و آگاهی و تجربه كافی داشته باشند، انتخاب می‌شوند. بر اساس این قانون، رای مشاوران دادگاه اطفال مشورتی است و برای انتخاب مشاوران دادگاههای اطفال و نوجوانان، رئیس حوزه قضایی هر محل عده‌ای را كه واجد شرایط بداند و برای هر شعبه حداقل ۱۰ نفر مرد و زن را به رئیس دادگستری استان پیشنهاد می‌كند تا ایشان از بین آنان حداقل ۴ نفر را برای مدت ۲ سال به این سمت تعیین ‌نماید. انتخاب مجدد آنان بلامانع است. حق‌الزحمه مشاوران برای هر جلسه حضور به میزانی كه در آیین‌نامه‌ای كه توسط وزیر دادگستری تهیه و به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد تعیین و توسط رئیس كل دادگستری استان پرداخت می‌شود. بر اساس ماده سه این قانون هرگاه قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان به جهتی از جهات قانونی از انجام وظیفه باز بماند حسب مورد با موافقت رییس قوه قضائیه، رئیس دادگستری یا دادستان می توانند شخصاً به جای او انجام وظیفه كنند یا یكی از قضات واجد شرایط را به جای قاضی دادگاه اطفال و نوجوانان به طور موقت رسیدگی نمایند. بر اساس ماده چهار این قانون در كنار دادگاههای اطفال و نوجوانان و در محل تشكیل آن،‌ شعبه‌ای از دادسرای عمومی و انقلاب به سرپرستی یكی از معاونان دادستان و در صورت لزوم یك یا چند دادیار و بازپرس دایر می‌گردد و در هر حوزه قضایی شهرستان یك یا چند شعبه دادگاه اطفال و نوجوانان بر حسب نیاز تشكیل می‌شود. تا زمانی كه دادگاه اطفال و نوجوانان در محلی تشكیل نشده است به كلیه جرایم اطفال و نوجوانان در شعبه دادگاه عمومی جزایی یا دادگاهی كه وظایف آن را انجام می‌دهد مطابق این قانون رسیدگی ‌می‌شود.
مطابق ماده شش این قانون رسیدگی به جرایمی كه مجازات قانونی آنها قصاص نفس یا اعدام یا رجم یا صلب و یا حبس ابد باشد در دادگاه كیفری استان به عمل خواهد آمد و در هر استان شعبه یا شعبی جهت رسیدگی به جرایم موضوع این ماده از بین قضاتی كه صلاحیت رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان را دارند با ابلاغ رییس قوه قضائیه تعیین می‌گردد. دادگاه كیفری استان برای رسیدگی به جرایم اطفال ونوجوانان در مركز یا شهرستان‌های تابع آن استان كه جرم در آن محل ارتكاب یافته و یا متهم دستگیر و یا اقامت دارد حسب مورد تشكیل می‌شود و حضور مشاوران برای رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان در دادگاه كیفری استان الزامی است. رئیس دادگستری یا رئیس كل دادگاههای شهرستان حسب مورد ریاست دادگاههای اطفال و نوجوانان را نیز بر عهده دارد.
بر اساس ماده شش مرجع رسیدگی به درخواست تجدید نظرآراء و تصمیمات دادگاههای اطفال و نوجوانان شعبه‌ای از دادگاه تجدید نظر استان است كه با ابلاغ رئیس قوه قضائیه تعیین می‌گردد.
مطابق ماده نه این قانون به كلیه جرایم اطفال و نوجوانانی كه سن آنها بیش از ۹ سال و كمتر از ۱۸ سال تمام خورشیدی است در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود. ماده ده این قانون اطفال را در صورت ارتكاب جرم مبری از مسوولیت كیفری دانسته و تربیت آنان را منوط به نظر دادگاه به نحو مقرر در این قانون عنوان كرده است. بر اساس این قانون ملاك صلاحیت دادگاه و تعیین نوع و میزان مجازات سن متهم زمان ارتكاب جرم است و منظور از طفل كسی است كه به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد. مطابق ماده ۱۱ این قانون هرگاه یك یا چند طفل با مشاركت یا معاونت اشخاص بزرگسال مرتكب جرم شوند فقط به جرایم اطفال و نوجوانان در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌شود و در صورت اختلاف در صلاحیت بین دادگاه‌های اطفال و نوجوانان، حل اختلاف بر طبق مقررات آیین دادرسی مدنی به عمل می‌آید و در صورت اختلاف در صلاحیت دادگاه و دادسرای اطفال و نوجوانان، نظر دادگاه متبع است. فصل دوم این قانون نحوه دادرسی جرائم اطفال و نوجوانان را تعیین كرده به طوریكه كلیه اقدامات اعم از تعقیب، ‌تحقیق و رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان كمتر از ۱۵ سال تمام خورشیدی، به شرط آنكه مجازات قانونی جرم ارتكابی فقط حبس كمتر از ۳ سال و یا جرم منافی عفت باشد توسط دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل می‌آید و دادگاه مذكور كلیه وظایفی را كه بر طبق قانون به عهده ضابطان دادگستری است، انجام می‌دهد. در غیر از موارد مذكور تعقیب و تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا بر طبق این قانون انجام می‌شود. بر اساس تبصره ماده سیزده در جرایم مشهود، هرگاه مرتكب، طفل یا نوجوان باشد ضابطان دادگستری مكلف‌اند پس از دستگیری، متهم را بی‌درنگ، حسب مورد، به دادسرا یا به دادگاه اطفال و نوجوانان معرفی نمایند و انقضاء وقت اداری و نیز ایام تعطیل مانع از رجوع به دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان نیست. بر اساس ماده ۱۴این قانون در جرایمی كه مجازات قانونی آن كمتر از ۳ سال حبس یا مجازات تعزیری دیگری غیر از حبس خواه به تنهایی یا توام با مجازات‌های دیگر باشد، دادسرا یا دادگاه می‌تواند با ملاحظه شخصیت، منش، وضع اجتماعی و تحصیلی متهم و اوضاع و احوال وقوع جرم، تعقیب كیفری را به شرطی كه متهم شاكی یا مدعی خصوصی نداشته باشد، حسب مورد موقوف یا از یك تا سه سال معلق نماید. دادسرا یا دادگاه ضمن صدور قرار تعقیب به متهم متذكر می‌شود كه اگر ظرف مدت مذكور از تاریخ صدور قرار مرتكب جرم دیگری گردد، علاوه بر این جرم به اتهام سابق نیز تحت تعقیب قرار می‌گیرد. در ماده ۱۵ این قانون آْمده است: دادسرا یا دادگاه حسب مورد برای حل و فصل دعوی جبران خسارت ناشی از جرم یا سازش طرفین موضوع را به شورای حل اختلاف، مددكاران اجتماعی یا هر شخص صالح دیگری به عنوان میانجی ارجاع می‌نماید میانجی كوشش لازم وجهد كافی به برقراری سازش بین طرفین به عمل می‌آورد و در هر صورت گزارش اقدامات خود را برای اخذ تصمیم در مهلتی كه دادسرا یا دادگاه تعیین می‌كند، تسلیم می‌نماید. دادسرا پس از وصول گزارش میانجی دال بر سازش طرفین قرار موقوفی تعقیب صادر و در صورت عدم سازش پرونده را برای اخذ تصمیم به دادگاه ارسال می‌دارد.
دادگاه نیز پس از وصول گزارش حسب مورد قرار موقوفی تعقیب صادر و یا شروع به رسیدگی می‌نماید. این قانون اقدام به سازش ضمن اجرای حكم را نیز جایز دانسته است.
مطابق ماده ۱۶ این قانون در جریان تحقیقات مقدماتی، دادگاه اطفال و نوجوانان، متهمان بین ۹ سال تا ۱۵ سال تمام را به والدین یا سرپرست قانونی یا در فقدان آنان به هر شخص حقیقی یا حقوقی كه مصلحت بداند می‌سپارد و اشخاص مذكور ملزم‌اند هرگاه حضور طفل یا نوجوان لازم باشد او را به دادگاه معرفی نمایند طفل یا نوجوان نیز ملزم به معرفی خود به دادگاه است.
بر اساس ماده مذكور در مورد متهمان بین ۱۵ سال تا ۱۸ سال تمام نیز به تشخیص دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان حسب مورد یا به ترتیب فوق اقدام می‌شود یا متهم با اخذ كفیل آزاد می‌گردد و در صورت عجز از معرفی كفیل یا در جرایم علیه امنیت و یا جرایمی كه مجازات قانونی آن اعدام یا حد یا قصاص یا بیش از خمس دیه كامل و یا ۳ سال یا بیش از ۳ سال حبس است، دادسرا یا دادگاه می‌تواند در مواردی كه احتمال از بین رفتن آثار و دلایل جرم، تبانی متهم با متهمان دیگر یا شهود یا مطالعان واقعه،جلوگیری از ادای شهادت شهود و بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد قرار نگهداری موقت متهمان ۱۵ تا ۱۸ سال را در كانون اصلاح و تربیت صادر كند.
مطابق ماده ۱۷ پس از پایان تحقیقات مقدماتی چنانچه عمل انتسابی جرم نباشد یا دلایل كافی بر توجه اتهام وجود نداشته باشد یا متهم به جهات دیگر قانونی قابل تعقیب نباشد، دادسرا اطفال و نوجوانان حسب مورد قرار منع یا موقوفی تعقیب یا حكم بر برائت صادر می‌نماید و در غیر این صورت پرونده با صدور كیفر خواست به دادگاه اطفال و نوجوانان ارسال می‌شود و اگر موضوع بدوا در دادگاه مطرح شده باشد دادگاه قرار رسیدگی صادر و وقت جلسه رسیدگی را به ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان، وكیل وی و داستان ابلاغ می‌كند. هرگاه در موقع رسیدگی سن متهم ۱۸ سال و بیشتر باشد، وقت دادرسی به متهم یا وكیل او ابلاغ می‌شود و در جرایمی كه مجازات قانونی آن كمتر از ۳ سال حبس و یا مجازات تعزیری دیگری غیر از حبس خواه به تنهایی یا توام با مجازات‌های دیگر باشد، هرگاه متهم و ولی یا سرپرست قانونی او و همچنین در صورت داشتن وكیل، وكیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد، دادگاه می تواند بدون تعیین وقت، رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.
در این قانون دادگاه اطفال و نوجوانان به كلیه جرایم اطفال و نوجوانان با حضور دادستان یا نماینده او رسیدگی می‌نماید. در دادگاه اطفال و نوجوانان، اولیاء یا سرپرست اطفال و نوجوانان،وكیل مدافع، اشخاصی كه نظر آنان در تحقیقات مقدماتی جلب شده،شهود، مطلعان و نماینده كانون اصلاح و تربیت حاضر می‌شوند و حضور اشخاص دیگر در جلسه رسیدگی با موافقت دادگاه بلامانع است. این قانون انتشار جریان رسیدگی یا افشای هویت و مشخصات متهم به وسیله مطبوعات یا سایر رسانه‌های گروهی یا به هر طریقی دیگر را ممنوع كرده است به طوریكه متخلفان از این قانون به پانصد هزار تا پنج میلیون ریال جریمه نقدی محكوم می‌شوند. هرگاه دادگاه اطفال و نوجوانان تحقیقاتی را در مورد وضع جسمانی و روانی طفل یا نوجوانان یا والدین او و همچنین وضع خانوادگی و محیط معاشرت او لازم بداند می‌تواند تحقیقات مذكور را خود یا با جلب نظر متخصصان یا مددكاران اجتماعی یا اشخاص صلاحیتدار انجام دهد. در این صورت دادگاه با توجه به تحقیقات انجام شده یا نظریات رسیده تصمیم مقتضی اتخاذ می‌كند.
در جرایمی كه مجازات قانونی آن اعدام یا قصاص یا حد یا حبس ابد یا ۳ سال یا بیش از ۳ سال حبس است انجام تحقیقات مذكور در این ماده الزامی است. بر اساس ماده ۲۰ این قانون هرگاه مصلحت طفل یا نوجوانان اقتضاء كند ممكن است رسیدگی در تمام مدت دادرسی یا در قسمتی از آن در غیاب او به عمل آید. رای دادگاه در هر صورت حضوری محسوب می‌شود. در جرائمی كه مجازات قانونی آن، اعدام یا حد یا قصاص یا بیش از خمس دیه كامل یا ۳ سال یا بیش از ۳ سال حبس باشد دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم اعلام می‌نماید كه وكیل برای او تعیین كند در غیر این صورت دادگاه وكیل تسخیری برای متهم تعیین می‌نماید.
در جرایمی كه مجازات قانونی آن جریمه نقدی یا شلاق و یا كمتر از ۳ سال حبس باشد، ولی یا سرپرست قانونی طفل می‌تواند برای دفاع از او در دادگاه حاضر شود یا وكیل برای دفاع از او تعیین نماید.
بر اساس این قانون دادگاه می‌تواند پس از رسیدگی و احراز مجرمیت، صدور رای را با توجه به وضع طفل یا نوجوان با تعیین دستورهای مقرر در مواد ۲۹ و۳۰ حداكثر تا ۲ سال به تعویق بیندازد هرگاه طفل یا نوجوان در این مدت دستور دادگاه را اجرا كرده باشد دادگاه پس از دریافت گزارش مددكار اجتماعی مبنی بر حسن رفتار طفل یا نوجوان می‌تواند قرار موقوفی تعقیب صادر یا طفل یا نوجوان را از مجازات معاف كند و یا با رعایت تخفیف حكم مقتضی صادر نماید. در ماده ۲۳ این قانون آمده است: به دادخواست ضرر و زیان مدعی خصوصی نیز در دادگاه اطفال و نوجوانان بر طبق رسیدگی و حكم مقتضی صادر می‌شود، در هنگام رسیدگی به دعوی ضرر و زیان، حضور طفل یانوجوان لازم نیست. مگر در صورتی كه توضیحات طفل یا نوجوانان برای صدور رای ضرورت داشته باشد.
آراء وتصمیمات دادگاه اطفال و نوجوانان علاوه بر محكوم علیه به ولی یا سرپرست قانونی او و در صورت داشتن وكیل به وكیل وی نیز ابلاغ می‌شود و در تمام موارد قابل تجدید نظر است. مهلت درخواست تجدید نظر ۲۰ روز از آخرین تاریخ ابلاغ است درخواست تجدید نظر را می‌توان مستقیما به دفتر دادگاه صادر كننده حكم یا دفتر دادگاه تجدید نظر یا چنانچه طفل یا نوجوان در كانون اصلاح وتربیت نگهداری می‌شود به دفتر كانون اصلاح و تربیت تسلیم نمود.

منبع : خبرگزاری ایپنا