روزگار خوش سالمندی

یائسگی زمانی رخ می دهد که تخمدان ها اعمال اصلی خود یعنی تولید هورمون و آزادسازی تخمک را ترک کنند. این موضوع باعث نامنظم شدن قاعدگی ها و در نهایت قطع آنها می شود. از اواسط دهه سی زندگی، میزان استروژن و پروژسترون تولید شده توسط تخمدان ها تغییر می کند، به هرحال یائسگی پیش از ۴۰ سالگی رخ نمی دهد و تا اواسط دهه پنجاه یا دیرتر طول می کشد. افراد سیگاری اغلب زودتر از غیرسیگاری ها یائسه می شوند. در زمان یائسگی، خانم ها دچار تغییرات فیزیکی و روحی می شوند. شناخت این تغییرات، به کنار آمدن با علائم آن کمک می کند.
● استروژن و دوره های زندگی
زندگی زنان براساس وجود یا فقدان دوره قاعدگی و سطح استروژن، به پنج دوره تقسیم می شود؛
۱) قبل از بلوغ
۲) بلوغ
۳) حول و حوش یائسگی
۴) یائسگی
۵) پس از یائسگی
▪ قبل از بلوغ
دختران در این دوره، چون تخمدان ها تخمک آزاد نمی کنند، قاعده نمی شوند. سینه ها رشد نکرده و لگن تغییرات لازم را از سر نمی گذراند.
▪ بلوغ
در این زمان، دختر جوان دچار عادت ماهیانه می شود که معمولاً در سن ۱۲ تا ۱۳ سالگی اتفاق می افتد. در این سن بدن استروژن بیشتری می سازد که باعث رشدسینه ها و موهای ناحیه تناسلی و تغییرات لگن و دیگر خصوصیت های ثانویه جنسی می شود. زن با بلوغ، وارد دوران باروری (تولیدمثل) می شود که بین ۲۰ تا ۴۰ سال طول می کشد و در صورت تماس جنسی و بارور شدن تخمک، توانایی حامله شدن را دارد.
▪ حول و حوش یائسگی
این دوره قبل از قطع قاعدگی است و به طور متوسط ۳ تا ۵ سال قبل از آخرین قاعدگی شروع می شود و حدود یک سال بعد از آن نیز ادامه می یابد. برخی علائم و نشانه های قاعدگی ممکن است در این دوره خود را نشان بدهد. به رغم نامنظم بودن دوره های قاعدگی، چون احتمال حاملگی در این دوران وجود دارد، درصورت عدم تمایل به بارداری (و با توجه به خطر حاملگی در سنین بالای ۳۵ سال) بهتر است از یکی از روش های پیشگیری از بارداری استفاده شود.
▪ یائسگی
رخدادی است که در آن دوره های قاعدگی پایان می یابد. اگر یک سال قاعدگی رخ ندهد، یائسگی بروز کرده است. طی چند سال میزان استروژن کاهش می یابد و علائمی مانند گïرگرفتگی ظاهر می شود.
▪ پس از یائسگی
در این دوره علائم یائسگی کاهش می یابد و کم کم از بین می رود. قاعدگی رخ نمی هد و بالطبع حاملگی نیز صورت نمی گیرد. در هرحال این زمان خطرناک ترین دوران برای سلامتی زنان محسوب می شود. به طور متوسط زنان امریکایی ۷۸ سال عمر می کنند. سن متوسط یائسگی نیز ۵۰ سال است یعنی طول این دوره برابر دوران باروری است،
● علائم و نشانه ها
از علائم شایع یائسگی می توان به قاعدگی های نامنظم، گرگرفتگی، مشکلات مهبل (واژن) و مثانه، خستگی و اختلال های خواب، تغییر خلق و خو و تغییرهای بدنی اشاره کرد.
▪ قاعدگی های نامنظم
یکی از اولین نشانه های یائسگی تغییرات قاعدگی است؛ دوره های قاعدگی نامنظم (کمتر از سه هفته)، خونریزی طولانی تر از ده روز، افزایش حجم خونریزی و نیز بروز لکه بینی بین قاعدگی ها.
▪ گُرگرفتگی
گïرگرفتگی در دوره حول و حوش قاعدگی هم رخ می دهد. حدود ۸۰ درصد زنان امریکایی این علامت را دارند. فرد به طور ناگهانی احساس می کند که نیمی یا تمام بدنش داغ شده است، صورت و گردنش قرمز می شود که این قرمزی ممکن است در سینه، پشت و بازوها ظاهر شود. تعریق فراوان و احساس سرما (مورمور شدن) نیز رخ می دهد. شدت این علامت از سرخی خفیف تا بیدار شدن از خواب متغیر است و بین ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه طول می کشد. خوشبختانه این حالت طی چند سال پس از یائسگی از بین می رود. راهکارهای زیر برای پیشگیری از گَرگرفتگی موثر است؛
۱) اقامت در جای خنک
۲) کم کردن لباس ها
۳) نوشیدن آب و مایعات خنک دیگر
۴) استفاده از وسایل خنک کننده مانند پنکه دستی
برای خواب خوش و بیدار نشدن در شب، حتماً کارهای زیر را انجام دهید؛
۱) در اتاق خنک بخوابید.
۲) لباس های نخی و با رنگ روشن بپوشید.
۳) از ملحفه یا لباس هایی استفاده کنید که اجازه تهویه به پوست تان بدهند.
با یادداشت کردن زمان بروز گïرگرفتگی و علل به وجود آورنده آن، از بروز این حالت می توانید پیشگیری کنید.
▪ مسائل جنسی
در این زمان احساس زنان نسبت به مسائل جنسی تغییر می کند. تغییرات هورمونی یا داروهای تجویزی منجر به تغییرات مهبل و در نتیجه کاهش تحریکات جنسی می شود. از طرفی به دلیل عدم نگرانی از حاملگی، میل جنسی می تواند افزایش یابد. اگر قصد بارداری و بچه دار شدن وجود ندارد، باید تا یک سال پس از قطع عادت ماهیانه از روش های پیشگیری از بارداری استفاده کرد.
▪ خستگی و اختلال خواب
احساس خستگی علامت شایعی در یائسگی است. اختلال های خواب ممکن است به صورت دیر به خواب رفتن، زود از خواب بیدار شدن یا بیداری نیمه شب خود را نشان دهد. تعریق شبانه یا نیاز به رفتن دستشویی نیز از علل بیدار شدن در طول شب است.
▪ تغییرات خلق و خو
در زمان یائسگی تغییرات خلق و خو یا احساس افسردگی نیز می تواند رخ دهد. علت آن تغییر میزان استروژن و نیز تغییر احساسات است. اضطراب و مواردی مانند رفتن فرزندان به دانشگاه، سربازی و ازدواج نیز مزید بر علت خواهد بود. ورزش به کاهش استرس کمک می کند. کاهش یا اجتناب از مصرف قهوه نیز در کاهش استرس و اختلال خواب موثر است.
▪ تغییرات بدنی
از تغییرات بدنی بارز در یائسگی می توان به افزایش وزن همراه با تجمع چربی در ناحیه کمر و باسن، کاهش توده ماهیچه و افزایش بافت چربی، نازکی و از دست دادن کشش پوست و کاهش اندازه پستان ها اشاره کرد. دیگر تغییرات ممکن عبارتند از سردرد، اختلال حافظه و درد و سفتی در مفاصل و ماهیچه ها.
▪ دوره بعد از یائسگی
با گذشت یک سال از بروز یائسگی، ممکن است گïرگرفتگی و عرق شبانه متوقف شود. به هرحال کاهش طولانی مدت استروژن روی دیگر اعضای بدن از جمله استخوان ها، قلب، مهبل، مثانه و پوست تاثیر خواهد گذاشت.
ـ استخوان ها؛ یائسگی باعث تضعیف استخوان ها می شود. این حالت، پوکی استخوان نامیده می شود. کاهش استروژن در حوالی یائسگی سبب کاهش سریع تر استحکام استخوان ها می شود. پوکی استخوان به شکستگی استخوان های ران، کمر، مچ دست، استخوان دنبالچه و دیگر استخوان های بدن منجر می شود. استفاده از کلسیم و ویتامین D قبل و بعد از یائسگی خطر شکستگی استخوان را کاهش می دهد. مصرف شیر و دیگر لبنیات مثل کره و پنیر منبع مناسبی برای این دو ماده است. ورزش کردن باعث قوی شدن استخوان ها و ماهیچه ها می شود و احتمال افتادن و شکستگی را کاهش می دهد. سی دقیقه ورزش مثل قدم زدن، دویدن آهسته و بلند کردن وزنه سه بار یا بیشتر در هفته مفید است. همچنین مصرف استروژن در محافظت از استخوان ها موثر است.
ـ بیماری های قلبی؛ با کاهش سطح استروژن، کلسترول خون به تدریج افزایش می یابد. بالا رفتن کلسترول احتمال بیماری های قلبی، سکته و دیگر بیماری هایی را که روی قلب و عروق موثر است، افزایش می دهد. بعد از یائسگی، خطر بیماری های قلبی بسیار بالا می رود و در واقع حتی بیشتر از سرطان ریه و پستان باعث مرگ و میر می شود. برای کاهش بیماری های قلبی -عروقی باید موارد زیر را رعایت کرد؛
۱) خوردن میوه، سبزی ها و غلات (که چربی کمی دارند)
۲) نکشیدن سیگار
۳) حفظ و عدم افزایش وزن
۴) ورزش کردن منظم
ـ مهبل (واژن)؛ به علت تغییر میزان استروژن بافت ناحیه تناسلی خشک و نازک (شکننده) می شود و احتمال عفونت واژن نیز بیشتر می شود. به دلیل خشکی واژن، مقاربت نیز دردناک می شود، بدین منظور برای راحتی مقاربت استفاده از ژل های نرم کننده (لوبریکانت) توصیه می شود.
ـ مثانه؛ با افزایش سن مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار در زنان رخ می دهد. بی اختیاری ادراری بر دو نوع است؛
۱) بی اختیاری اورژانسی؛ در این حالت فرد احساس می کند که نمی تواند ادرار را نگه داشته و باید سریعاً به دستشویی برود.
۲) بی اختیاری تنشی (استرسی)؛ که به دنبال سرفه، عطسه، خندیدن، دویدن و... دچار بی اختیاری ادرار می شوند.
در موارد بی اختیاری حتماً به پزشک مراجعه کنید.
ـ مو و پوست؛ در زمان یائسگی، پوست خشک و دچار چروک می شود. موها نیز نازک تر می شوند. ممکن است موهای بالای لب و روی چانه نیز رشد کنند. استفاده از کرم های ضدآفتاب و نکشیدن سیگار در کاهش چروک های صورت موثر است.
= سرطان؛ انواع مختلف سرطان ها بعد از یائسگی شایع تر است. سرطان ها در صورت تشخیص زودهنگام، قابل درمان و علاج پذیر است. به طور مثال به طور منظم باید پستان ها را معاینه و برای بررسی های تشخیصی به پزشک مراجعه کرد. مثلاً اگر متوجه لکه بینی، توده یی در پستان یا احساس پری یا تورم در شکم شدید، به پزشک مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که هر ساله آزمایش پاپ اسمیر و ماموگرافی و نیز معاینه های لگن و بررسی پستان ها را انجام دهید. این آزمایش ها به تشخیص زودهنگام سرطان ها کمک شایانی می کنند.
● هورمون درمانی
ـ جایگزینی استروژن؛ ممکن است حول و حوش یائسگی، پزشک داروهای ضدبارداری خوراکی تجویز کند زیرا این قرص ها علاوه بر جلوگیری از بارداری، سبب منظم شدن قاعدگی می شود و احتمال سرطان های رحم و تخمدان را کاهش می دهد و روی گïرگرفتگی نیز موثر است. این قرص ها علائم یائسگی را می پوشانند. لذا برای اطمینان از یائسه شدن باید برای چند ماه از مصرف این قرص ها خودداری کرد تا مطمئن شد که قاعدگی ها منظم اند یا خیر. در زمان یائسگی ترکیبات استروژن و پروژسترون تجویز می شود که به آن درمان جایگزین با هورمون می گویند. در زنانی که رحم ندارند، استروژن تنها تجویز می شود. با این حال تجویز همزمان استروژن و پروژسترون باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته، ایجاد لخته در ریه ها و پاها و سرطان پستان می شود. از طرفی این ترکیبات باعث کاهش خطر در شکستگی های ناشی از پوکی استخوان و سرطان روده بزرگ می شود. به هرحال، فواید هورمون درمانی به رغم خطرات ذکر شده در بالا، بیشتر از مضرات آن است.
ـ استروژن های گیاهی (فیتواستروژن ها)؛ موادی شبیه استروژن هستند که در غلات، سبزیجات، لوبیا و دیگر گیاهان دارویی دیده می شود. این مواد مثل استروژن ضعیف عمل می کند. بعضی از اینها سبب پائین آمدن کلسترول خون می شود. اثرات این استروژن های طبیعی هنوز کاملاً تایید نشده است. اثرات سویا و برخی از گیاهان دارویی برای تسکین علائم یائسگی شناخته شده است. قبل از مصرف مکمل های حاوی استروژن های گیاهی حتماً با پزشک مشورت کنید زیرا این مواد می توانند با داروهای شیمیایی تجویز شده تداخل کرده و باعث افزایش اثرات دارو و مسمومیت دارویی شوند.
● نتیجه
به یمن پیشرفت پزشکی و بهداشت، طول عمر زنان دو برابر هزار سال پیش شده است که بیش از یک سوم این زمان بعد از یائسگی است. یائسگی و دوران پس از آن به رغم مشکلات، از دوره های طبیعی زندگی زنان است. آشنایی با این دوران و عوارض آن برای گذر از این مراحل ضروری است. در خصوص هورمون درمانی با پزشک مشورت کنید. معاینه منظم و سالیانه را نیز فراموش نکنید. *متخصص اطفال و نوزادان

افسانه طاعتی- دکتر رامین علاسوند

منبع : روزنامه اعتماد