کنش متقابل اجتماعی و زندگی روزمره

دو نفر در پیاده رو یک شهر از کنار یکدیگر عبور می کنند . بطور خلاصه هم نگاه های مختصری را مبادله می کنند و هم بطور سریع صورت و سبک لباس دیگری را مروری اجمالی می کنند. همانطور که آنها بهم نزدیک می شوند و از کنار هم عبور می کنند ، هریک به سویی نگا ه می کند ، تا نگاهش با نگا ه دیگری تلاقی نکند . آنچه در اینجا می گذرد میلیون ها بار در یک روز در شهرهای کوچک و بزرگ جهان رخ می دهد .
زمانیکه عابران پیاده نگاه های سریع بر یکدیگر می اندازند و وقتی دوباره بهم نزدیک می شوند به سویی می نگرند ، آنها آنچه را که اروینگ گافمن بی توجهی مدنی می نامد نشان می دهند، ما در بسیاری از موقعیتها از یکدیگر انتظار داریم . بی توجهی مدنی اصلا با نادیده گرفتن دیگری یکی نیست . هر فردی به دیگری نشان می دهد که حضور او را فهمیده است اما از هر رفتاری که ممکن است خیلی فضولانه پنداشته شود اجتناب می کند . بر طبق نظر گافمن بی توجهی مدنی به دیگران چیزی است که ما بصورت کم و بیش ناخودآگاهانه انجام می دهیم اما آن در زندگی ما دارای اهمیت اساسی است . به وسیله آن مردم به یکدیگر می فهمانند که هیچ دلیلی ندارند که به توجهات دیگران مظنون باشند ، نسبت به آنها دشمنی داشته ویا به هر طریق دیگری مخصوصا از آنها احتراز کرد .
بهترین راه برای فهمیدن اهمیت این موضوع اندیشیدن به نمونه هایی است که آنجا این شیوه بکار برده نمی شود.در بعضی مواقع یک شخص ممکن است بطور ثابت به دیگری خیره شود و چهره اش آشکارا احساس خاصی را بیان کند . این مورد تنها بین اعضاء خانواده یا دوستان نزدیک ، یا آنجا که یک نفر از کسی عصبانی است بطورمعمول اتفاق خواهد افتاد.غریبه ها یا آشنایان اتفاقی خواه در خیابان یا محل کار یا در یک مهمانی با هم روبرو شوند هرگز عملا خیره به یکدیگر نمی نگرند . نگاه کردن بطور ثابت به فرد دیگر ممکن است به آسانی به عنوان یک نشان از نیت خصمانه پنداشته شود. و تنها در جایی که دو گروه بیگانه که شدیدا به هم دشمن باشند ممکن است به چنین کاری دست بزنند . بدین سان سفید پوستان جنوب امریکا برای " نگاه خیره نفرت آمیز " کردن به سیاهانی که از کنار آنها عبور می کردند معروف شده بودند.
حتی دوستان در گفتگوی نزدیک در مورد اینکه چطور به دیگری نگاه می کنند باید دقیق باشند .هر فرد توجه و مشارکت را در گفتگو بوسیله اینکه بطور منظم در چشمان طرف دیگر نگاه می کند به نمایش می گذارد اما نه خیره شدن به آنها . خیلی جدی نگریستن به کسی ممکن است نشانه ای از بدگمانی نسبت به آنچه می گوید و یا حداقل ناتوانی در فهمیدن گفته های او تلقی شود . با این حال اگر هر یک از طرف های گفتگو اصلا به چشمان دیگری نگاه نکند احتما لا او به عنوان گریزان ، فریبکار یا در غیر این صورت غیر عادی تلقی می گردد.
● مطالعه زندگی اجتماعی روزانه
چرا، باید افراد به نمودهای ظاهرا بی اهمیت رفتار اجتماعی علاقمند باشند ؟ گذشتن از کنار کسی در خیابان یا رد و بدل کردن چند کلمه با یک دوست ، فعالیتهای کوچک و کم اهمیتی به نظر می رسند ، کارهایی که ما به دفعات بی شمار در یک روز بدون اینکه نیاز به فکر کردن در مورد داشته باشیم انجام می دهیم .در واقع مطالعه اینگونه اشکال به ظاهربی اهمیت کنش متقابل اجتماعی دارای اهمیت زیادی در جامعه شناسی است و نه تنها کم اهمیت نیست بلکه یکی از جذاب ترین بخش های تحقیق جامعه شناختی است . به دو دلیل مطالعه کنش متقابل اجتماعی روزانه مهم است :
۱- کارهای عادی زندگی روزانه که ما را در کنش متقابل رو در روی کم و بیش با ثبات با دیگران درگیر می کنند قسمت بزرگی از فعالیت های اجتماعی ما را می سازند. زندگیمان حول تکرار الگوهای مشابه رفتار روز به روز ، هفته به هفته ، ماه به ماه و حتی سال به سال سازمان می یابد . به آنچه دیروز و روز قبل انجام دادید بیندیشید . اگرهردوی آنها از روزهای میان هفته بودند به احتمال زیا د شما در حدود " همان وقت معمول " بیدار شدید ( که خود کار عادی مهمی است) . شما ممکن است صبح نسبتا زود برای کلاس بیرون رفته باشید ، که متضمن سفرازخانه به مدرسه یا دانشگاه است که این کار را هم شما عملا در همه ایام هفته انجام می دهید .شاید شما برای ناهار به تعدادی از دوستانتان می پیوندید و در بعد از ظهر به کلاسهایتان برمی گردید یا مطالعه خصوصی می کنید، سپس به خانه برمی گردید . شاید بعدا درشب با دوستان دیگرتان بیرون بروید . کارهای عادی که ما هر روزه دنبال می کنیم همانند نیستند و الگوهای فعالیت معمولا در آخر هفته ها از روزهای میان هفته متفاوت است . اگر یک تغییر اساسی در زندگی شخص رخ دهد- مانند ترک دانشکده برای دردست گرفتن یک شغل – معمولا باید تغییرات عمده ای در کارهای عادی روزانه داده شود. به هرحال بطور معمول یک مجموعه نسبتا منظم و جدید از عادات تثبیت می شود.سپس ، کارهای عادی روزانه مان و تعاملات این کارها که ما را با دیگران درگیر می کنند به آنچه انجام می دهیم شکل و ساختار می بخشد . و ما می توانیم از بررسی آنها یک بخش زیادی در مورد خودمان به عنوان موجودات اجتماعی و در مورد خود زندگی اجتماعی بیاموزیم .
۲- مطالعه کنش متقابل اجتماعی در زندگی روزانه به روشن شدن نهادها و سیستم های بزرگتر کمک می کند. در واقع همه نظام های اجتماعی بزرگ بر الگوهای کنش متقابل اجتماعی که ما در طول دوران زندگی روزمره مان انجام می دهیم بستگی دارد .نشان دادن این موضوع آسان است . دوباره مورد دو بیگانه ای را که در خیابان ازکنار یکدیگر می گذرند در نظر بگیرید، ناپایدارترین کنش متقابل اجتماعی که کسی می تواند تصور کند. هنگامیکه چنین رخدادی را مستقلا در نظر بگیریم شاید چندان ارتباط مستقیمی با اشکال دائمی تر و بزرگتر سازمان اجتماعی نداشته باشد. اما زمانی که بسیاری ازاین گونه کنش متقابل اجتماعی را به شمار بیاوریم ، دیگر چنین نیست . ویژگیهای بسیار فراگیر زندگی اجتماعی از طریق بی توجهی مدنی و سایر شیوه های کنش متقابل که در نتیجه آن ما با بیگانگان ارتباط برقرار می کنیم حفظ می شود . در جوامع امروزی بیشتر مردم در شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می کنند و دائما با کسانی که آنها را بر پایه روابط شخصی نمی شناسند کنش متقابل دارند . بی توجهی مدنی یکی از مکانیزم های عمل در میان سایر شیوه هایی است که زندگی شهری با جمعیت انبو ه و برخوردهای بسیار شتابان و غیرشخصی خصلت ویژه اش را می دهد .

* برگرفته از کتاب Sociology نوشته Dr.M.H.Keshavarz / انتشارات سمت
مترجم: اکرم عرب

منبع : هفته نامه فصل نو