مدارا در سیره نبوی

پیامبر اكرم (ص) در زندگی فردی ، معاشرت ها و برخوردهای خود با دیگران به سادگی از آنچه در اختیار داشت می گذشت و هرگز درباره دیگران سختگیری نمی كرد ، به طوری كه برخی نویسندگان تسامح و نرمش اخلاقی را یكی از اصول و محورهای حاكم بر شیوه های دعوت و زندگی آن حضرت (ص) شمرده اند . از انس بن مالك روایت شده است كه : مدت نه سال در خدمت پیامبر (ص) بودم اما به یاد ندارم هیچ گاه گفته باشد چرا فلان كار را انجام ندادی و هرگز در كاری از من عیب نگرفت .از طرف دیگر به مبلغ اعزامی خود به یمن – معاذبن جیل- می فرماید : « یا معاذ یسر و لا تعسر و بشر و لا تنفر » (۱) ای معاذ ، آسان بگیر و سخت گیری مكن . مژده بده و مردم را بیزار مكن . چه در دعوت ، آسانگیری ، كلید موفقیت است . همچنین در جای دیگری به اصحاب خود ، سفارش به آسانگیری می كند : « یسروا و بشروا و لاتنفروا » آن حضرت (ص) به چندین بیان ، شریعت خویش را مبتنی بر تسامح و مدارا و سهولت معرفی نمود .
آن حضرت (ص) خطاب به عثمان بن مظعون فرمود :
« ان الله ارسلنی مبلغاً و لم یرسلنی متعنتاً
خدا مرا برای تبلیغ فرستاده نه برای سرزنش و عتاب و عیب جویی .
و در جایی خود را مانند پدر برای امتش قلمداد می كند : « انما انا لكم كثل الوالد لولده » همانا من برای شما چون پدر برای فرزندان هستم . روشن است كه چنین خصلت هایی ، تا چه اندازه در نرم كردن دل مخاطبان و قبول دعوت موثر و نافذ خواهد بود .
اگر این رفق و مدارا نبود دلها پیرامون او گرد نمی آمدند و اگر این بردباری و حلم زایدالوصف و رعایت عواطف و صمیمیت و تواضع با مردم نبود هرگز این تاثیر در نفوذ امكان پذیر نمی گشت و جان های آدمیان با او همراه و پذیرای وحی الهی نمی شدند . رفتار پیامبر اكرم (ص) با مردم اعم از مومن و كافر از موضع شفقت و مهرورزی و دوستی خالصانه بود . آن حضرت (ص) مشركان را به مثابه بیمارانی می نگریست كه نیازمند پرستاری دلسوز برای معالجه و مداوایند ، طبیبی كه دردشان را بشناسد و مرهمی بر آن بنهد ، در نظر او مومنان نیز همواره محتاج مراقبت حكیمانه به منظور رشد ایمان و سلوكشان می باشند . بدین جهت پیامبر (ص) در صدد ایجاد ارتباط صمیمی و طرح دوستی خالصانه با آنان بود ، شفقت بر منحرفان در جهت نرم كردن دل و آماده كردن آنان برای پذیرش دعوت و دوستی عمیق با مومنان با هدف تخلق بیش و از پیش آنان به فضایل اعتقادی و اخلاقی .
از امام صادق (ع) روایت شده است كه فرمود : رسول خدا نگاه های خود را به تساوی میان اطرافیان تقسیم می كرد . او هیچ گاه پای خود را پیش یارانش دراز نكرد و چون مردی از اصحاب با او مصافحه می نمود ، پیامبر قبل از او دستش را عقب نمی كشید . همچنین از امیر المومنین علی (ع) روایت شده است : رسول خدا (ص) هرگاه كسی را افسرده می دید با خوشرویی و مزاح او را شادمان می ساخت و می فرمود : خداوند كسی را در حضور برادرانش روی ترش كند دوست نمی دارد . باز در سخنان امیر المومنان علی (ع) است كه فرمود : او (پیامبر) نرمخوترین و در معاشرت بزرگوارنریم مردم بود .
پذیرفتن دعوت های مهمانی كه از سوی اصحاب به آن حضرت پیشنهاد می گردید و حضور بی تكلف آن حضرت (ص) در آن ضیافت ها از مصادیق سعی رسول خدا در افزایش و تعمیق ارتباط ایمانی در جامعه به منظور ارائه هدایت های فكری و اخلاقی به مردم است . چنانكه از انس بن مالك نقل است كه : عادت پیغمبر (ص) چنین بود كه مریض را عیادت می كرد و جنازه را مشایعت می نمود و دعوت بینوایان را اجابت می كرد .
پانویس
۱- سیره ابن هشام ، ج ۴ ، ص ۲۶۰

منبع : بنياد انديشه اسلامي