آثار و تبعات گازسوز کردن خودروهای کشور

مشکل تأمین بنزین خودروهای در حال تردد داخل کشور، از جمله معضلات عمده‌ای است که کشور را با چالشی اساسی روبه‌رو کرده است. دلیل حجم بالای سوخت در کشور، عوامل متعددی است که مهمترین آنها عبارتند از:
- مصرف بی‌رویه و گاه بیجا از خودروهای شخصی در ترددهای داخل شهری که دلیل این امر، به یقین ناکارآمدی سیستم ترابری و حمل و نقل داخل شهری استان علی‌رغم عدم مدیریت صحیح ترافیک در کشور و حجم بالای خودروهای داخل خیابان‌ها، استفاده از خودروهای شخصی مقرون به صرفه است. وجود تعداد قابل ملاحظه‌ای از خودروهای تک‌سرنشین در خیابان‌ها، موید این امر است.
- وجود خودروهای فرسوده، به تعداد زیاد در کشور؛ در حالی که در بیشتر نقاط جهان و در تمامی کشورهای توسعه‌یافته، خودرو کالائی مصرفی محسوب می‌شود، در کشور ما، به‌دلیل وجود توازن اقتصادی و تورم‌های موقتی سالانه، خودروها، تبدیل به کالاهای سرمایه‌ای شده و حتی به منبع درآمدی برای خانواده‌ها تبدیل شده است. هرچند تولید خودرو در کشور تا چند سال گذشته از تکنولوژی بالائی برخوردار نبوده است با این حال حتی در خودروهای جدید افزایش سن خودروها، میزان مصرف سوخت را در خودروها افزایش می‌دهد.
- ترافیک‌های طولانی در بیشتر نقاط شهرهای بزرگ: وضعیت هندسی راه‌ها، بزرگراه‌ها و خیابان‌های شهرهای بزرگ، ظرفیت این تعداد خودرو در شهرهای بزرگ را ندارند. در ضمن ساختار ایجاد راه‌ها و خیابان‌های جدید، با میزان تولید خودرو کشور، متناسب نیست (طبق استانداردهای جهانی، به‌ازاء تولید ۴ دستگاه خودرو در کشور، حداقل یک کیلومتر راه، جاده و یا خیابان باید ساخته شود).
- ارزان بودن قیمت سوخت در کشور: پیامدهای این امر، استفاده از خودروهای شخصی به‌جای خودروهای عمومی، استفاده از خودروهای شخصی در مسیرهای کوتاه و طولانی، استفاده از خودروهای شخصی به‌عنوان وسیله‌ای برای تفریح و گذراندن وقت، استفاده از خودروهای شخصی به‌منظور کسب درآمد به‌عنوان شغل اصلی و یا شغل دوم و ... است. با توجه به موارد فوق و با توجه به آنکه قیمت بنزین وارداتی در سال جاری افزایش چشمگیری یافته است، کاهش مصرف سوخت خودروهای بنزینی به‌صورت اجتناب‌ناپذیری تبدیل شده است. برای این منظور، دو راهکار پیش‌بینی شده است: تغییر نوع سوخت مصرفی (برای تولیدات آتی) و کاهش مصرف سوخت از طریق خروج خودروهای فرسوده (برای خودروهای درحال تردد).
سابقهٔ تغییر نوع سوخت خودروهای کشور
پس از تصویب قانون ”نحوهٔ جلوگیری از آلودگی هوا“ در سال ۱۳۷۴ و آئین‌نامهٔ اجرائی آن، دستگاه‌های اجرائی مرتبط و نیروهای انتظامی موظف شدند نسبت به گازسوز کردن و یا دوگانه‌سوز کردن تدریجی وسایط نقلیهٔ خود اقدام کنند و با به‌کارگیری تمامی امکانات و منابع، به گازسوز کردن وسایل نقلیهٔ موتوری تمامی متقاضیان اقدام کنند.
برهمین اساس، طرح احداث جایگاه‌های سوخت‌گیری گاز مایع LPG، آغاز شد. وزارت صنایع نیز به متقاضیان تولید کیت گازسوز، با پرداخت وام، نسبت به جذب سرمایه‌های بخش خصوصی اقدام کرد. بخش خصوصی نیز با اتکا و اطمینان نسبت به مصوبات دولت، با صرف مبالغ هنگفتی، در این سرمایه‌گذاری و طرح ملی مشارکت کرد. (طبق آمار و اطلاعات موجود، میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این طرح، ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است). با این حال علی‌رغم اقدام تعداد زیادی از صاحبان خودروهای شخصی به‌منظور دوگانه‌سوز کردن خودروهای خود، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در سال ۱۳۷۸ با صدور بخشنامه‌ای، گازسوز کردن خودروها را دلیل کمبود گاز مایع در کشور، ممنوع اعلام کرد. از آن پس، گازسوز کردن کلیهٔ خودروهای شخصی و دولتی، به‌جز تاکسی‌ها متوقف شد (هدف از ارائه گاز مایع به تاکسی‌ها، مصون‌سازی نرخ کرایهٔ تاکسی‌ها از افزایش مربوط به بنزین بود). این تصمیم‌گیری باعث شد سرمایه‌گذاری انجام شده در بخش خصوصی بدون استفاده مانده و تعدادی از صاحبان این صنایع با توجه به خسارات وارد آمده، به ورشکستگی کامل برسند. با توجه به شرایط پیش‌آمده و با توجه به اینکه نقش دولت در این قضیه بسیار پررنگ به‌نظر می‌رسید، هیئت‌دولت در سال ۱۳۸۲ جهت جبران خسارات این تولیدکنندگان اعلام کرد که در صورت تغییر خط تولید کیت‌های گاز مایع LPG به گاز طبیعی CNG، سود تسهیلات دریافت شده توسط تولیدکنندگان کیت‌های گاز مایع به میزان خسارت وارد شده، توسط وزارت نفت پرداخت شود.با توجه به آنکه برخی از شرکت‌های خسارت‌دیده، از نظر امکان‌ سرمایه‌گذاری و تکنولوژیکی، قادر به تغییر خط تولید نبودند، راهکار مناسب جبران خسارت از طریق اعتبارات نهاد ریاست‌جمهوری پیش‌بینی شد. پس از رفع و رجوع این مسئله، رویکرد عمومی به مصرف گاز طبیعی CNG شکل گرفت. با توجه به آنکه میزان ذخایر طبیعی گاز در کشور، بیشتر از ذخایر نفت بوده و میزان قیمت‌های نهائی این دو فرآورده، برای گاز طبیعی پائین‌تر بود، سیاست‌های دولت نسبت به مصرف گاز طبیعی گرایش پیدا کرد.
طرح CNG (گاز طبیعی نشده) در سال ۱۳۸۱، پس از تغییر نگرش در نوع سوخت مصرفی (جایگزین بنزین)، شورای اقتصاد، طرح به‌کارگیری گاز طبیعی فشرده در خودروهای کشور را تصویب و ابلاغ کرد. طبق مصوبهٔ شورای اقتصاد مقرر شد تا:
- شرکت‌ بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور مکلّف به راه‌اندازی، ۳۰۰ جایگاه سوختگیری CNG شود.
- شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور اجازهٔ انتقاد قرارداد با شرکت ایران‌خودرو داده شد تا حداقل ۲۵۴ هزار دستگاه خودروی دوگانه‌سوز (گاز طبیعی و بنزین) تولید شود.
- به شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور اجازه داده شد با کشور سایپا به‌منظور تولید حداقل ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی دوگانه‌سوز قراردادی ببندد.
- شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور مکلف شد تا با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و یا شرکت‌های خودروسازی، به‌منظور تولید یک‌میلیون خودروی جدید کم‌مصرف دوگانه‌سوز (طی ۶ سال) قراردادی منعقد کند.
- شرکت ملی نفت ایران موظف شد به‌منظور تبدیل و تجهیز و نصب سیستم گازسوز بر روی خودروهای تولید شده بنزینی مبلغی را به‌صورت کمک‌های بلاعوض پرداخت کند.
- شرکت ملی نفت ایران موظف شد مبلغی به‌صورت کمک بلاعوض به‌ازاء تولید و عرضهٔ هر دستگاه خودرو با موتور پایهٔ CNG که مشخصات فنی، ایمنی، ملاحظات زیست‌محیطی و میزان مصرف سوخت مطابق با استانداردهای هند و اروپائی است، پرداخت کند.
میزان حجم کلی اعتبار پیش‌بینی شده در این طرح، ۵/۱ میلیارد دلار بوده است و ریز مبالغ پیش‌بینی شده به‌منظور تحقق اهداف طرح، در مصوبهٔ شمارهٔ ۲۳۳۲۵۱/۳۴ مورخ ۱۳/۱۲/۱۳۸۱ آورده شده است.
مزایا و معایب طرح CNG
عمده مزایای عمدهٔ طرح CNG سوز کردن خودروهای کشور عبارتند از:
- وجود منابع عظیم و خدادادی گاز طبیعی در کشور
- پائین بودن میزان قیمت نهائی فرآورده
- قابلیت نصب کمپرسور تزریق گاز در داخل منازل
- آلودگی کم این خودروها
- برای نخستین‌بار در این حجم در دنیا کار می‌شود.
- استانداردهای کامل و نهائی نشدند.
- بازخورد نتایج کامل نبودن، ولی به تولید انبوه خواهند رسید.
- صادرات این تیپ خودروها نیز ممکن است.
- رهبری تیمی ندارد. (مسئله خطرساز برای مردم) منسجم نیست.
- این خودرو، حداکثر ۱۰۰ کیلومتر با باک پر حرکت می‌کند.
- آموزش و تبلیغات خیلی ضعیف (رغبت عمومی برای مصرف)

منبع : خانواده سبز