نقش و کارکردهای صنایع دستی در امور اقتصادی و اجتماعی‏

بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشور است. ‏چرا که این صنعت و به عبارتی این هنر – صنعت بی بدیل و بی رقیب حاصل ذوق و هنر، ‏سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران عزیزی است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و ‏در یک کلام پیام فرهنگی نسل ها را در محصولات تولیدی شان متجلی کرده و از آن پاسداری ‏می نماید.‏
ویژگی های ارزنده دیگری که در این گونه صنایع موجودند از قبیل ( ملی، غیر وابسته، ‏قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری ، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان ‏خارجی ، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به ‏سرمایه گذاری زیاد، بستر ساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد ‏مکمل، قدرت اشتغال زایی و .. مسئولین و دست اندر کاران را داشته تا با عزمی جدی زمینه ‏رشد و اعتلای این صنعت را آماده نمایند.‏
از این جمله زیبا میتوان پی به راز ماندگاری صنایع دستی برد در واقع صنایع دستی ‏اصلی ترین سند هویت تاریخی ملت هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست. نسل ‏امروزی ما بایدبداند که از چه پشتوانه فنی ، تکنیکی و هنری برخوردار بوده است تا به راحتی ‏خود را در هجمه فرهنگی غربیها نبازد و دل به ارزش های بیهوده آنان نبندد و اسیر پدیده از ‏خود بیگانگی یا الیناسیون نگردد.‏
به لحاظ این اهمیت شورای جهانی صنایع دستی در نخستین کنگره جهانی در روز ‏دهم ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی با شرکت استادان دانشگاه، صنعتگران و هنرمندان بیش از ۴۰ ‏کشور جهان در نیویورک برگزار شد و به عنوان یکی از نهادهای وابسته به یونسکو به تصویب ‏رسید. در ایران نیز بیستم خرداد هر سال که مصادف با دهم ژوئن می باشد به نام « روز ‏جهانی صنایع دستی» نامگذاری گردید و حتی دهه پایانی قرن بیشتم از سوی سازمان ملل ‏متحد دهه توسعه فرهنگی نامگذای شدوتوجه را بیش از پیش به پرورش استعداد ها وشکوفایی ‏خلاقیت ها در زمینه صنایع دستی و بومی کشورها معطوف نمودند.‏
از آنجا که صنایع دستی صنعتی چند بعدی و یا چند وجهی است لذا غیر از جنبه های ‏هنری و فرهنگی از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است . بد نیست بدانیدکه سهم ‏صنعت خودروسازی و پتروشیمی علی رغم سرمایه گذاریهای کلان در تولید ناخالص ملی به ‏ترتیب ۷/۲ و ۲ درصد بوده در حالیکه سهم صنایع دستی در تولید ناخالص میلی ۳ درصد می ‏باشد.‏
ویژگیهای بارز و انکار ناپذیر این هنر صنعت باعث شده که تمامی کشورها ، چه ‏کشورهای در حال توسعه و یا کشورهای پیشرفته ناگزیر از لحاظ نمودن نقش این صنعت در ‏برنامه های اقتصادی اجتماعی خود باشند.‏
امید است با رشد و توسع صنایع دستی گام های موثری در جهت ایجاد فرصت های ‏شغلی برداشته تا این صنعت جایگاه واقعی خود را از جهات اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و ‏اشتغال زایی را پیدا وموجبات رشد و توسعه اقتصادی فراهم گردد.‏
● مقدمه ‏
بررسی استعداد ها و ظرفیت های ایجاد اشتغال در اقتصاد مناطق یکی از مبرم ترین ‏وظایف دولت در شرایط کنونی است. این مسئله به ویژه در نواحی محروم در عین حال بهره ‏مند از توان بالقوه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی از اولوت بیشتری برخوردار است.‏
در چنین شرایطی توسعه صنایع دستی به مثابه جزء جدایی ناپذیر اقتصاد روستایی در ‏منطقه با جذابیت های فراوان گردشگری و شمار قابل توجه گردشگرانی است که چشم انداز ‏بسیار امیدبخش را در جهت رشد اجتماعی و رونق اقتصادی منطقه و افزودن بر ظرفیت های ‏اشتغال زایی آن دربرابر برنامه ریزان ومدیران اجرایی کشور می گشاید.‏
از این رو کنکاش و مطالعه پیرامون برنامه ریزی ، نقش و اهمیت توسعه صنایع دستی ‏با مصرف شناسایی و ایجاد ظرفیت های جدید ایجاد اشتغال مولد و ارتقاء و بهبود شاخص های ‏کلان اقتصادی و نیز ارتقاء سطح درآمد ومعیشت ورفاه هزاران خانه دار روستایی و شهری فعال ‏دراین صنعت ضرورت پیدا می کند . ارکان این مطالعات با انجام بررسیهای تخصصی در زمینه ‏های اجتماعی ، اقتصادی وفرهنگی تشکیل می دهد.‏
● تاریخچه صنایع دستی در جهان و ایران‏
صنایع دستی، یکی از قدیمیترین و پرپیشینه ترین فعالیت های بشری است که به ‏موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجرمی رسد. حاصل ‏کاوشهای باستان شناسان حکایتگر آن است که از آغاز زندگی بشر بر روی زمین ساخت ظروف ‏وپاره ای ابزار مصرفی دیگر نظیر نیزه و خنجر به عنوان وسیله شکار یا اسباب دفاع، از جنس ‏سنگ، آهن، مس و بالاخره پوست و پشم و کرک حیوانات وهمچنین الیاف گیاهی رواج یافته ‏است. نخستین اجتماعات انسانی با توجه به شیوه معیشت جوامع مبتنی بر شکار و گردآوری ‏خوراک ذکر کرده اند. شواهدی در دست است که نشان میدهد صنایع دستی از قدمتی در ‏حدود ۱۲۰۰۰ سال برخوردارند. در اواخر نخستین دوره زندگی اقتصادی- اجتماعی بشر، ‏تغییراتی در صنایع دست ساز رخ داد. تحول اجتماعات بشری و تغیر شیوه معیشت انسان ها به ‏کشاورزی در مقایسه با گذشته پیشرفت بسیار قابل ملاحظه ای در زدگی انسان به شمار می ‏آید و رشد چشمگیر آن در ابزارهای مربوط به کشاورزی مشهود است.‏
در سیر تحول تاریخی و تحولات فنی و تغییر و روش تولید، ظهور انقلاب صنعتی اروپا ‏بزرگترین رویداد تاریخی محسوب می شود زیرا صنایع و حرفه های دستی به یکباره دچار ‏چنان تحول و دگرگونی عظیمی گردیدکه بسیاری از این صنایع درممالک کانون انقلاب صنعتی ‏رو به نابودی گذاشت.
البته شدت و ضعف سیاست حمایتی دولت نسبت به صنایع دستی بستگی زیادی به ‏درجه توسعه یافتگی ، اهمیت صنایع دستی موجود، مساله افزایش جمعیت و بیکاری، ‏محدودیت منابع درآمد و نظائر آن دارد. به عنوان مثال در هندوستان که زندگی بیش از ده ‏میلیون نفر بسته به صنایع دستی و روستایی بوده و این رشته فعالیت بیش از ۱۴ درصد درآمد ‏ملی را تامین میکند.‏
حجم تجارت جهانی صنایع دستی ۱۴ تا۵/۱۴ میلیارد دلار به سال است که از رقم ‏مذکور ۴ تا ۵/۴ میلیارد دلار مربوز به فرش و بقیه به دیگر اقلام صنایع دستی اختصاص دارد . ‏کشور چین با ۵ میلیارد دلار صادرات سالانه در راس کشورهای صادر کننده صنایع دستی قرار ‏دارد. صادرات صنایع دستی طی دوره ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۸ نشان می دهد سهم صادرات صنایع ‏دستی از کل این گروه در سال ۱۳۷۳ حدود ۳% می باشدو این سهم در سال ۱۳۷۸ به ۲۵% ‏کاهش یافته است.‏
از سال ۱۹۶۴ نیز شورای جهانی صنایع دستی ‏‎(World craftscouncil(w.c.c))‎‏ ‏وابسته به سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد( یونسکو) درژنو تاسیس شد که هدف ‏اساسی آن کمک به بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی صنعتگران در سراسر جهان و ایجاد ‏هماهنگی لازم در سیاست توسعه صنایع دستی کشور های عضو از طریق تهیه و انتشار نشریات ‏علمی و آموزشی، تشکیل کنفرانس ها وسمینارهای مختلف جهت بحث و تبادل نظر در زمینه ‏ها ی اقتصادی، فنی و فرهنگی، صنایع دستی می باشد.‏
فعالیت های کشاورزی و دامداری در ایران از گذشته های دور تا به امروز ، هم بخشی ‏از مواد اولیه مورد نیاز صنایع دستی کشور را مهیا ساخته و هم افرادی را که به این نوع فعالیت ‏های اشتغال دارند و به علت طبیعت کارشان، فصل یا فصولی از سال بیکار می مانند و ضرورتا ‏نیاز به فعالیت در رشته های دیگر تولیدی دارند به کاری مفید مشغول داشته است. صنایع ‏دستی ایران از هزاران سال پیش تاکنون پیوندی نیرومند با سنت های باستانی داشته است. ‏مروری بر روند تاریخی صنایع دستی در ایران نشان می دهد که در تمام دوره های تاریخی ‏ایران درفن سفالگری، پارچه بافی، گچ بری، قلمزنی وفلز کاری توفیقات زیادی داشت و به نظر ‏محققان و پژوهشگران، مشخص گردید که زادگاه صنایع وهنرهایی نظیر قالیبافی، فلزکاری ، ‏سفال و سرامیک سازی درایران بوده است.‏
خلاصه این که، ساختار اقتصادی و اجتماعی، امنیت اقتصادی و صنایع و فرآورده های ‏دستی در سیر تحول تاریخی صنایع دستی در ایران مورد توجه و تاثیر زیادی قرار گرفت.‏
● اهمیت موضوع اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی
به منظور درک اهمیت صنایع دستی در ارکان حیات اجتماعی، اقتصادی یک جامعه ‏تنها کافی است تا نظری به مهمترین ویژگی های صنایع دستی افکند:‏
▪ صنایع دستی نقش مهمی برای نیروی انسانی در امر تولیددر نظر می گیرند، چرا که در ‏فرایند تولید این مصنوعات ، دست انسان دارای نقش اساسی است.‏
▪ از آنجا که در فعالیت های مربوط به صنایع دستی نیازی به کارشناس خارجی نیست ‏ومواد اولیه مورد استفاده معمولا از مواد ساده و در دسترس تشکیل می گردد که به ‏آسانی و با بهای نسبتا ارزان قابل تامین است.‏
▪ صنایع دستی در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی است. به دلیل ‏دارا بودن پتانسیل ایجاد فرصت های شغلی وکسب درآمد، ضمن پر کردن اوقات فراغت ‏و بیکاری روستائیان مانع از مهاجرت های گسترده فصلی یا دائمی آنها به عنوان یکی از ‏آسیب های اجتماعی می گردد.‏
▪ فعالیت های صنایع دستی به دلیل برخورداری از ویژگیهای تکنیکی ساده و بهره گیری ‏ازابزارها و وسایل تکنولوژیکی آسان، به گونه ای است که امکان پرداختن به آنها در ‏جوامع شهری و روستایی و عشایری و به صورت کارگاهی ،خانگی و یا حتی دوره گردی ‏و سیار وجود دارد.‏
▪ صنایع دستی به دلیل برخورداری از بار فرهنگی و دارا بودن جنبه های هنری می ‏تواند عامل ترویج عناصر فرهنگی در نقاط مختلف کشور و حتی فراسوی مرزها باشد.‏
با اذعان به اهمیت چند جانبه صنایع دستی، مقاله حاضر با محدود ساختن موضوع ‏مطالعه بیشتر به مسائل اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی می پردازد.‏
● اهداف موضوع
در این تحققی، مسائل اجتماعی و اقتصادی مربوط به صنایع دستی با تاکید بر ‏محدودیت اشتغال ومشارکت زنان مورد توجه قرار می گیرد، مهمترین اهداف این مطالعه به ‏شرح ذیل طراحی گردید:‏
▪ ارائه تعریفی جامع وروشن از صنایع دستی ومفاهیم مربوط به مسایل اقتصادی و ‏اجتماعی آن
▪ مطالعه روند تحولات و پیشینه تاریخی صنایع دستی با تاکید بر ساختار اقتصادی و ‏اجتماعی آن
▪ نقش و کارکردهای اصلی اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی
▪ نقش و کارکردهای فرعی صنایع دستی
▪ بررسی محدودیت ها با مسایل اصلی توسعه صنایع دستی ‏
▪ ارائه راهبردها و پیشنهادات اجرایی در توسعه صنایع دستی
● روش مطالعه‏
مطالعه حاضر، در هر بخش متناسب با ماهیت اطلاعات مورد نیاز از روش خاصی برای ‏تحقیق گردآوری اطلاعات استفاده نمود که مهمترین آن روش مطالعه اسنادی ومنابع کتابخانه ‏ای مربوط به صنایع دستی با توجه به اهداف استفاده گردید.‏
● تعریف صنایع دستی
به طور کلی صنایع به چهار دسته سنگین، سبک ، کوچک و دستی تقسیم می شود که ‏هر یک دارای خصوصیات منحصر به فردخود هستند. اصطلاح صنایع دستی از نظرلغوی، دارای ‏مفهوم واحد و ثابتی نیست و هنوز تعریفی که جامع و کامل و مورد پذیرش همه کارشناسان در ‏کشورهای مختلف باشد وضع نشده است بر مبنای مجموع تعاریف می توان ویژگی ها زیر را ‏برای صنایع دستی بر شمرد:‏
▪ صنایع دستی از جمله فعالیت هایی است که در آن نیروهای جسمانی و روحی انسان ‏دارای نقش اساسی است ‏
▪ صنایع دستی در شمار صنایع ملی و ناوابسته ای است که به هیچ وجه نیازمند ‏کارشناس و متخصص خارجی نیست ومواد اولیه مورد مصرف در ان ساده و به آسانی و ‏ارزانی قابل تامین است.‏
▪ فعالیت در اکثر رشته های صنایع دستی محتاج ابزار ووسایل چندان پیچیده وسرمایه ‏زیاد نیست و در واقع ذوق و استعداد و مهارت صنعتگر اصلی ترین ومهمترین عامل ‏تولید به حساب می آید.‏
▪ صنایع دستی، خصوصا در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی بوده ‏ومانع مهاجرت های دایمی یا فصلی آنها می شود.‏
▪ صنایع دستی بازتابی از تاریخ وتمدن هر قوم وملت بوده و می تواند نقش موثری در ‏زمینه تبادل وانتشار فرهنگ ها و سنن مناطق مختلف کشور باشد.‏
خلاصه صنایع دستی عبارت است از« مجموعه ای از صنایع هنری و سنتی شامل بافته ‏های داری ، آثارچرمی و کاغذی، سفال و سرامیک ، هنرهای چوبی و حصیری، رودوزیهای ‏سنتی، هنرهای فلزی وسنگی است که با محدودیت هنر و ذوق و زیبا شناختی ایرانی و بهره ‏گیری از مواد اولیه قابل دسترس وبومی به کمک دست و ابزار مورد نیاز و با کاربری و زندگی ‏فردی وجمعی تولید شده و ریشه در تاریخ کهن ایران زمین دارد.»‏
● تقسیم بندی صنایع دستی
صنایع دستی در ایران به طور کلی شامل بیست گروه می باشد که بر اساس یک تقسیم ‏بندی می توان آنها را در سه گروه ذیل جای داد:‏
الف) صنایع دستی« هنری» : به آن گروه از فرآورده هایی اطلاق می شود که دارای ‏جنبه های هنری قومی بوده و در اکثر مواقع موارد مصرف چندانی ندارند مانند مینیاتور، ‏طلاکوب و..‏
ب) صنایع دستی« هنری - مصرفی » معمولا به آن گروه از فرآورده هایی اطلاق می ‏شودکه ضمن برخورداری از ارزشهای هنری دارای جنبه های مصرفی نیز هستند . نظیر قالی، ‏گلیم، جاجیم ، مصنوعات شیشه ای و..‏
ج) صنایع دستی« مصرفی» : معمولا به آن دسته از محصولاتی اطلاق می شود که ‏دارای ارزش هنری بسیار ناچیز بوده ولی جنبه های مصرفی قوی دارد مثل انواع سفال و ‏سرامیک، انواع بافتنی ها، لباسهای محلی و مصنوعات حصیری و..‏
● نقش و کارکردهای اصلی صنایع دستی
صنایع دستی، اثرات قابل ملاحظه ای در برطرف نمودن و یا تخفیف و تعدیل مسایل ‏اجتماعی و توسعه اقتصادی دارد که مهمترین تاثیرات آن از نظر اقتصادی و اجتماعی را می ‏توان در مقوله های ذیل جستجو نمود:‏
▪ ایجاد اشتغال مولد و درآمد برای گروه های از افراد در شهرها که دارای ذوق و هنر بوده ‏و مایلند تا با پرداختن به یکی از رشته های صنایع دستی از این رهگذر امرار ومعاش ‏نمایند.‏
▪ ایجاد اشتغال جنبی و درآمد مکمل برای روستائیان و خانواده شان در فاصله زمانی بین ‏کاشت و داشت محصول و نیز در اوقات فراغت از فعالیت های کشاورزی
▪ جلوگیری از مهاجرت های بی رویه به شهرها و کاهش میزان وابستگی به خارج و ‏تامین استقلال اقتصادی
▪ تقویت روحیه ابتکار در افراد وامکان بکارگیری از ذوق و خلاقیت های فردی درامر ‏تولید انواع محصولات صنایع دستی به عنوان ارزنده ترین هنر کاربردی کشورمان .‏
▪ توسعه صادرات غیرنفتی و تامین بخشی از درآمد ارزی موردنیاز
▪ معرفی و حفظ ارزشهای فرهنگی، آداب و روسوم دیرینه و اصالت های موجود در جامعه ‏
▪ زمینه سازی برای ایجاد صنعت مستقل و غیر وابسته کشور
صنایع دستی، راباید به عنوان یک رشته مکمل دراموراجتماعی و اقتصادی موردحمایت ‏و تقویت قرار دارد و از این رهگذر و پارا مترهای موجود و نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه ای ‏می توان نقش های اصلی صنایع دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی به شرح ذیل مطرح ‏نمود:‏
۱) تامین اشتغال و تعادل بخشی بازار کار‏
یکی از مهمترین معضلات کنونی کشور مساله اشتغال می باشد و به منظور ایجاد ‏اشتغال نیاز به سرمایه گذاری است بر اساس مطالعات صورت گرفته برای ایجاد هر شغل در ‏بخش صنعت بین ۱۶۰ تا ۳۰۰ میلیون ریال سرمایه نیاز است ومیزان سرمایه مورد نیاز برای ‏فعالیت های صنایع دستی به خوبی نشان میدهد که سرمایه مورد نیاز این بخش بسیارکمتر از ‏سرانه مورد نیاز سایر بخش ها است در حقیقت فعالیت های صنایع دستی به دلیل اتکا به ذوق ‏و سلیقه ونیروی انسانی نیاز چندانی به سرمایه نقدی نداشته و می توان به اندک سرمایه نسبت ‏به ایجاد اشتغال در این بخش اقدام نمود
سرمایه اولیه موردنیاز فعالیت های صنایع دستی
ردیف / نام فعالیت / سرمایه مورد نیاز(ریال)‏

‏۱‏ / دست بافته های داری/ ‏۰۰۰/۴۰۰‏

‏۲‏ / گلیم / ‏۰۰۰/۴۰۰/۱‏

‏۳‏ / مصنوعات چوبی/ ‏۰۰۰/۰۰۰/۱۵‏

‏۴‏ / سفالگری/ ‏۰۰۰/۰۰۰/۴‏

‏۵‏ / سبدبافی/ ‏۰۰۰/۸۶۵‏
از سوی دیگر حرکت نیروی کار به سمت بخش خدمات سبب ایجاد فعالیتهای کاذب ‏می شود و درحالی که حذب این نیروی کار توسط بخش صنایع دستی نه تنها موجب تعادل ‏بخشیدن به سایر بخش ها می شود همچنین از ایجاد شغل های کاذب جلوگیری می نماید و ‏به دلیل ماهیت تولیدی بودن تاثیر قابل توجهی بر اشتغال زایی غیر مستقیم دارد.‏
● متنوع سازی فعالیت های اقتصادی خانوار‏
با توجه به نتایج مطالعه حاضر، صنایع دستی به طور عام یک فعالیت پایه نیست و ‏فعالیت صنعت دستی از چند طریق موجب بهبود وضعیت اقتصادی خانوار می شود. مهمترین ‏طریق بهبود آن ، ازدیاد روشهای کسب درآمد خانوار یا متنوع سازی ان است و به دلیل داشتن ‏ویژگی های مثبت صنعت دستی که عبارتند از : ‏
▪ انجام آن توسط کلیه افراد خانوار
▪ سرمایه اندوز بودن صنعت دستی
▪ داشتن تکنولوژی بومی
▪ فراگیری و آموزش سریع
لذا، وجود این خصوصیات و محاسن سبب شودتا بتوان صنعت دستی را به طور ساده ‏میان خانوارها ترویج کرده و افزودن فعالیت صنعت دستی به فعالیت های اقتصادی خانوار سبب ‏کاهش بیکاری پنهان و بر اساس آن افزایش بهره وری نیروی کار می شود.‏
● تامین معیشت و درآمد‏ یکی از علل اصلی روی آوردن خانوارها، خصوصا روستائیان به صنعت دستی بهبود ‏بخشیدن وضعیت درآمدی خانوار است مساله ای مهم در صنعت دستی جنبه هنری و جنبه ‏مصرفی – اقتصادی بودن کالاهای تولید شده است که قطعا برنامه ریزی جهت توسعه این ‏صنعت می تواند سهم چشمگیری در تامین کل درامد خانوارها حداقل ۴۰ درصد داشته باشد.‏
● مشارکت اقتصادی زنان ‏
ارزش کار زنان روستایی و شهری چه در کشورهای توسعه یافته و چه در حال توسعه ‏همواره از بعد تاریخی مورد غفلت قرار گرفته است در این راستا فعالیت هایی که از سوی زنان ‏در بازاهای محلی و همچنین در خانه داری و خدمات خانوار انجام می گیرد ودر اندازه گیری ‏فعالیت های اقتصادی کشور نادیده گرفته می شود.‏
به هر حال مطالعات نشان میدهد که زنان مولدانی فعال بوده ودر فرآیند توسعه و ‏ایجاد ثروت در جهان سهم مهمی دارند بخصوص زنان روستایی در کشورهای در حال توسعه ‏که در پایداری نظام اقتصادی روستایی نقش اساسی را ایفا می کنند همچنین بررسی ها نشان ‏می دهد فعالیت های زنان در صنایع دستی، قالی بافی، زیلو بافی، حصیر بافی و دیگر صنایع ‏دستی بیشتر از فعالیت آنها در تولید محصولات غذایی بوده است و اغلب بین ۷۵ تا ۸۰ درصد ‏افراد شاغل در بخش صنایع دستی را زنان تشکیل می دهند.‏
افزایش حضور زنان در صنعت دستی عوارض مثبت زیر را دارد:‏
▪ افزایش درآمد خانوار
▪ بالا رفتن رفاه خانوار
▪ کاهش فشار مالی بر سرپرست خانوار
▪ امنیت اقتصادی
▪ پیشگیری از مهاجرت آنان به شهرها
● سایر عملکردها و نقشهای صنایع دستی
امروزه رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی بدون توجه به اجزاء آن چندان امکان پذیر ‏نیست و توزیع اشتغال بین بخش های اصلی فعالیت های اقتصادی تابع دو پارامتر نیروی کار و ‏سرمایه می باشد که در این بین صنایع دستی به دلیل خصوصیاتی ممتاز مانند سرمایه اندوز ‏بودن، کاربر بودن، مشارکت دادن زنان در تولید، متنوع کردن منابع درآمد خانوار، کاهش ‏ریسک درآمد، استفاده آن از مفاهیم داخلی و بسیاری دیگر از پارامترهای اقتصادی و فرهنگی ‏نظیر ارزش افزوده بالا، حفظ فرهنگ و اصالت بومی ، انتقال هنر بومی ومحلی ، پیوند نسل ها و ‏سایر مولفه ها می تواند یکی از مهمترین عوامل و راه حل های مبارزه با بیکاری در مناطق ‏مختلف کشور باشد و با ایفای نقش های ذیل تاثیرات بلند مدت بر توسعه اقتصادی و اجتماعی ‏کشور خواهد داشت:‏
▪ عمران و توسعه ملی
▪ ایجاد جاذبه برای توسعه گردشگری
▪ تجهیز منابع و ایجاد تعادل های منطقه ای در توسعه
▪ ازدیاد درآمد سرانه ‏
▪ افزایش تولید ملی و توسعه صادرات
● مهمترین محدودیتها و مسائل توسعه صنایع دستی
صنایع دستی به عنوان عامل موثر در توسعه اقتصادی و اجتماعی جهت تحقق اهداف ‏وماموریت ها با موانع ومحدودیت هایی در این مسیر مواجه می باشد که اهم آن عبارتند از :‏
▪ محدودیت ها و مشکلات تجهیز منابع
▪ مسائل و مشکلات بازاریابی ، تبلیغات و اطلاع رسانی و نظام عرضه و توزیع
▪ مسائل ومحدودیت های فنی و تکنولوژیک
▪ مسائل ومشکلات کمبودهای اموزشی، ترویج وتحقیق
▪ مسائل و نارسایی های حقوقی، قانونی ومقررات
▪ مسائل وتنگناهای نظام اجرایی و مدیریتی
● نتیجه گیری و پیشنهادات
به طور کلی صنایع دستی ، نه رقیبی برای صنایع جدید ماشینی است ونه مانعی بر سر ‏راه استفاده ی صحیح ومناسب از تکنولوژی ، بلکه فقط عامل مکمل در اقتصاد و مسائل امور ‏اجتماعی در کشورها محسوب می شود.‏
در کشور ما، به دلیل فراوانی منایع مواد اولیه ی ارزان، طولانی بودن پیشینه ی تولید ‏صنایع دستی،تنوع رشته های صنایع دست ساز و استقبال کشورهای دیگر از تولیدات ‏صنعتگران، صنایع دستی توانسته عاملی موثر جهت جذب گروهی از مردان و زمینه ساز اشتغال ‏برای آنان باشد و طبق آمار هم اینک افزون بر ۱۰ میلیون نفر در نقاط مختلف کشور به طور ‏مستمر یا غیر مستمر به تهیه و تولید انواع فرآورده های دست ساز اشتغال دارد و لااقل قسمتی ‏از عایدی و وسیله تامین معیشت خود وخانواده شان صنایع دستی است . صنایع دستی از جمله ‏صنایعی است که به پشتوانه ی فراوانی مواد اولیه و از آنجا که ابزار کارگران و نیروی متخصص ‏چندانی را نیازمند نیست و اشتغال به تنهایی متکی به نیروی کار است و با سرمایه محدود در ‏کوتاه مدت می تواند بازده مناسبی داشته باشد.‏
با توجه به نقش وکارکرد صنایع دستی در امور سرمایه گذاری، تکنولوژی، تولیدات ‏ملی، توسعه صادرات، تامین تعادل اجتماعی ، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی ، ایجاد ‏توسعه فعالیت های وابسته و بالا بودن سطح مشارکت زنان در تولید صنایع دستی می توان ‏نتیجه گرفت که : ‏
▪ صنایع دستی عامل موثربر افزایش درآمد خانوار می باشد
▪ صنایع دستی نقش بسزایی در رفاه اجتماعی و مالی اقشار مختلف جامعه دارد
▪ صنایع دستی عامل موثر در توسعه جوامع محلی و فقیر نشین روستایی کشور است.‏
▪ صنایع دستی عامل اثر گذار در پیشگیری از انواع آسیب های اجتماعی مانند مهاجرت ‏های بی رویه ، اعتیاد، فحشا، .. می باشد.‏
لذا بر اساس مطالعات انجام شده و نتایج فوق می توان پیشنهادات و راهبردهای ذیل در ‏جهت افزایش تقش صنایع دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی بیان نمود:‏
▪ تاسیس مراکر آموزش حرفه ای در رشته های گوناگون صنایع دستی
▪ ایجاد کارگاه های تولیدی نمونه مخصوصا درمناطق روستایی
▪ خرید و بازاریابی محصولات تولید شده توسط هنر مندان این رشته‏
▪ پایدار نمودن اشتغال موجود این بخش و فراهم آوردن امکان حداقل رشد سالانه
▪ ساماندهی و ارائه تسهیلات بانکی ومناسب و ارزان و آسان
▪ ایجاد شبکه ها و مراکز تحقیقات کاربردی و ارائه مستمر طرح ها و راهکارهای مناسب
▪ ایجاد بسترهای مناسب برای افزایش مشارکت زنان در توسعه صنایع دستی ‏
▪ برگزاری نمایشگاه های خارجی، ملی، منطقه ای ، استانی در طول برنامه چهارم توسعه
▪ تلاش در جهت برقراری پوشش بیمه ای لازم برای کلیه صنعتگران صنایع دستی
▪ استفاده از فن آوری روز در تولید صنایع دستی اصالت های هنری وملی
▪ تکمیل و توسعه و به روز کردن بانک جامع اطلاعات صنایع دستی
▪ مصرفی و ترویج صنایع دستی با بهره گیری از امکانات و دستگاه های دولتی‏
▪ اشاعه فرهنگ استفاده از صنایع دستی در زندگی با شیوه ی تبلیغانی موثر
▪ سیاست گذاری، برنامه ریزی و نظارت در زمینه حفظ ، احیاء و ترویج و توسعه کمی و ‏بهبود کیفی
▪حمایت وهدایت و استفاده از امکانات نیروی انسانی موجود در این بخش
▪ مشارکت در همایش ها و سمینارهای ملی و جشنواره های صنایع دستی
▪ برنامه ریزی در جهت ایجاد بازارچه های صنایع دستی توسط مردم در دروستاها و ‏شهرها
▪ ایجاد و راه اندازی خوشه های صنایع دستی در جهت ساماندهی کارگاه های تولیدی ‏پراکنده در روستا و شهرها
▪ ایجاد بستر های لازم به منظور برقراری ارتباط موثر میان دانشگاه ها ومراکز علمی و ‏تحقیقاتی کشور با تولید کنندگان صنایع دستی ‏

منابع و ماخذ:‏
‏۱.‏ هفته نامه خبری، تحلیل سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری
‏۲.‏ دکتر حسین یاروی، «کلیاتی در باره صنایع دستی روستایی ایران»، ۱۳۷۹‏
‏۳.‏ مجید ابهری ،کتاب«علل و عوامل بروز آسیب های اجتماعی و راهکار مقابله با ‏آن» ، انتشارات دانشگاه
‏۴.‏ مطالعات و مقالات معادی، بیگی ، یاوری
‏۵.‏ هوبرت اشمیتز، خالد ندوی «خوشه های صنعتی» ترجمه، عباسی زندباف و ‏عباس ندوی، انتشارات طرح نو.‏
تدوین کنندگان:‏
مهران عمادی ازوجی : محقق و مدرس دانشگاه
دکتر رمضان حسن زاده ، دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی

منبع : صنایع نیوز