حقوق متهم و محاکمه در دادگاه

● حق اخذ رسید در هنگام بازرسی از منزل و بازرسی بدنی متهم
▪ اولاً- همان گونه که فوقاً گفته شد ورود به منزل و بازرسی و تفتیش منزل و محل کار متهم باید با دستور مقام قضایی و با حکم مخصوص انجام شود. (۲۲)
▪ ثانیاً - در صورتی که مامورین و ضابطین دادگستری براساس دستور مقام قضایی و حکم مخصوص اقدام به بازرسی منزل یا محل کار متهم بکنند، مکلف هستند که صورتمجلسی در دو نسخه تهیه کنند و ضمن اینکه کلیه اشیا و آنچه که از منزل یا محل کار متهم در ارتباط با موضوع اتهام کشف می کنند را در صورتمجلس تعریف و توصیف کنند و هر دو نسخه را به امضای متهم و حاضران در محل و مامورین بازرسی کننده برسانند و ضمناً (یک نسخه از صورتمجلس مذکور) را به عنوان رسید به متهم تسلیم کنند.
مثال؛ کسی متهم به تقلب در تهیه و ساخت مواد دارویی شده است. ضابطین دادگستری با دستور مقام قضایی و حکم خاص بازرسی از منزل متهم می بایستی پس از ارائه حکم صادره به متهم، وارد منزل شده و فقط آنچه که مرتبط به تهیه و ساخت مواد دارویی است از منزل موکل توقیف و ضبط کنند. مثلاً (ترازوی سنجش مواد اولیه - برچسب های دارویی و...) ولی حق ندارند شیء دیگری که غیرمرتبط با تهیه و ساخت دارو است مثل چک یا پول یا ... را از منزل یا محل کار متهم توقیف کنند. ضمناً در صورتمجلس تنظیمی ویژگی های مواد دارویی که کشف شده است، مثلاً پودر یا مایع است و میزان آنها را قید کنند و به امضای حاضران یا متهم در صورت حضور برسانند. پس صورتمجلس امضا نشده توسط متهم یا حاضران فاقد هرگونه اعتبار قانونی است. (۲۳)
▪ ثالثاً - مامورین بازرسی کننده بدنی از متهم مکلف هستند که در هنگام بازرسی بدنی در دو نسخه صورتمجلس تنظیم و ضمن تعریف و توصیف اشیای توقیف شده از متهم در آن، هر دو نسخه صورتمجلس تنظیمی را به امضای متهم رسانده و یک نسخه از آن را به عنوان رسید به متهم تسلیم کنند. در غیر این صورت صورتمجلس فاقد امضا و فاقد رسید هیچ گونه اعتبار قانونی ندارد.
● حق استرداد اموالی که در بازرسی بدنی متهم کشف شده است
▪ سوال؛ آیا متهم حق دارد اموالی را که از منزل یا محل کار یا در بازرسی بدنی از او به دست آمده از دادگاه یا از دادسرا مطالبه کند؟
پاسخ؛ بلی، زیرا اموالی که در جریان بازرسی منزل یا محل کار یا در بازرسی بدنی از متهم کشف و توقیف می شود صرفاً به منظور تحقیق و بررسی در خصوص ارتباط اموال مذکور با اتهام وارده و سنجش آنها به عنوان دلیل یا قرینه مورد استفاده قرار می گیرند و بازپرس یا قاضی دادگاه مکلف است پس از سنجش و بررسی اشیای مزبور و پس از پایان تحقیقات و در صورت رفع نیاز دستور استرداد آنها را به متهم صادر کند. لذا در صورتی که تحقیقات پایان یافته باشد و دیگر نیازی به در توقیف بودن آن اشیا نباشد متهم می تواند استرداد آنها را از دادسرا یا دادگاه تقاضا کند (۲۴). مگر اینکه اشیای توقیف شده از جمله اشیایی باشند که باید معدوم شوند مثل موادمخدر.
● حق دریافت نسخه یی از قرار یا دادنامه
بعد از اینکه نتیجه انجام تحقیقات یا رسیدگی به اتهام منجر به صدور قرار یا حکم شود، دادسرا و دادگاه مکلف هستند که یک نسخه از رای صادر شده را بعد از امضا و مهر به متهم تسلیم کنند که به این عمل در اصطلاح حقوقی «ابلاغ» گویند و چنانچه دادسرا یا دادگاه از تسلیم یک نسخه از رای به متهم خودداری کنند متهم حق دارد که یک نسخه از رای صادره را مطالبه کند و عدم تسلیم نسخه یی از دادنامه به متهم تخلف از قانون است که متهم حق شکایت به مراجع صالح را دارد.
علت اینکه متهم حق دارد یک نسخه از رای صادره به او تسلیم شود این است که متهم حق دارد نسبت به آرای صادر شده اعتراض و تجدیدنظرخواهی کند و برای اعتراض و تجدیدنظرخواهی لازم است که از محتوای رای مطلع باشد تا چنانچه رای صادره برخلاف قانون یا آنچه در پرونده بوده است صادر شده باشد به موارد نقض قانون یا بی توجهی به اسناد و مدارک موجود در پرونده استناد کرده و نقض آن را بخواهد. از نظر قانونی هر رای که صادر می شود باید «مستدل» یعنی با دلیل باشد، مستند یعنی مطابق قانون باشد و «موجه» یعنی عقلانی باشد. چنانچه رای به متهم تسلیم نشود نمی تواند از محتوای آن و از مستدل یا مستند یا موجه بودن یا نبودن آن مطلع و نسبت به آن اعتراض موجهی کند(۲۵).
● حق برخورداری از بهداشت، غذا و تفریح سالم در زندان؛
▪ سوال؛ آیا متهمی که با قرار بازداشت موقت یا به هر دلیل دیگر مدتی را باید در بازداشت باشد حق دارد از حقوق مربوط به زندانیان در رابطه با بهداشت، غذا و تفریح سالم در زندان برخوردار باشد؟
پاسخ؛ بلی، متهمان نیز مانند محکومان از حقوق مربوط به بهداشت زندانیان مثل حق داشتن لباس به میزان مناسب (۲۶)، حق درخواست سم پاشی و ضدعفونی کردن مکانی که در آنجا نگهداری می شوند، برای جلوگیری از ظهور حشرات یا اشاعه ویروس و بیماری های موسمی و... (۲۷).، و حق مراجعه به بهداری زندان برخوردارند. همچنین از نظر غذایی متهمین بیمار باید غذایی میل کنند که طبق برنامه و نظریه پزشک معالج برای او تجویز شده است، از آب آشامیدنی سالم و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامین های کافی باشد برخوردار باشد (۲۸).
ضمناً؛ متهمان حق دارند که از تفریحات سالم در زندان برخوردار باشند و در مدت اقامت در زندان در مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا موسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی مشغول به کار و حرفه آموزی شوند (۲۹).

عبدالفتاح سلطانی،
(۲۲) ماده ۲۶ قانون آیین دادرسی کیفری
(۲۳) مواد ۱۰۷ و ۱۰۸ قانون آیین دادرسی کیفری
(۲۴) ماده ۱۱۱ قانون آیین دادرسی کیفری
(۲۵) اصل ۱۶۶ قانون اساسی و ماده ۲۱۳ و ۲۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری
(۲۶) ماده ۹۱
(۲۷) ماده ۱۰۵ آیین نامه
(۲۸) ماده ۹۳ و تبصره های آن از آیین نامه
(۲۹) ماده ۴۳ آیین نامه سازمان زندان هامهناز پراکند

منبع : روزنامه اعتماد