پایه های سست کالبد

●استفاده از عصا در مبتلایان
یكی از مهمترین چیزهایی كه بیماران از آن دوری می كنند استفاده از عصاست. استفاده از عصا به خصوص در آرتروز زانو و آرتروز لگن در موارد پیشرفته، بسیار كمك كننده است و حدود ۶۰درصد فشار را در داخل مفصل كم می كند. این میزان، به عمر مفصل مبتلا می افزاید. نكته مهم در استفاده از عصا این است كه عصا باید در سمت مقابل مفصل مبتلا گرفته شود یعنی اگر كسی دچار آرتروز سمت راست لگن شده، عصا را باید سمت چپش بگیرد و همزمان با مفصل مبتلا آن را تكان دهد. یعنی همانطور كه پای راستش را جلو می گذارد، عصا را هم جلو ببرد. اندازه عصا باید به اندازه ای باشد كه در ناحیه بازو ۲۰ درجه بیشتر خم نباشد وگرنه دچار مشكلاتی در ناحیه شانه، آرنج و مچ دست خواهد شد. پس طریقه صحیح استفاده از عصا باید رعایت شود.
آیا تا به حال درد شدید در ناحیه زانو و یا احساس سفتی در مفاصل، شما را وادار به مراجعه به پزشك كرده است؟آرتروز، بیماری بسیار شایعی است كه با افزایش سن عجین بوده و بسیاری از افراد در سن بالا دچار آن می شوند. تقریباً ۷۰درصد افراد بالای ۷۰سال، دچار آرتروز مفاصل هستند. مشخصه این بیماری، تخریب پیش رونده غضروف مفصلی است. از این رو دانستن راهكارهای عملی برای مقابله با این بیماری ضروری به نظر می رسد. در رابطه با آرتروز زانو با دكتر مهدی امام فوق تخصص روماتولوژی گفتگوی زیر را ترتیب دادیم :
●مهمترین علت به وجود آورنده آرتروز زانو چیست؟
- افزایش سن مهمترین عامل این بیماری است. با افزایش سن ساختمان غضروف دچار تغییر و تحول می شود، به طوری كه آب زیادتری داخل غضروف می رود و در نتیجه، تقریباً تمامی افراد مسن در صورت عكسبرداری متوجه آرتروز در مفاصل شان می شوند.عامل دیگر آرتروز، ارث است؛ به خصوص آرتروزهایی كه در خانم ها دیده می شود و به خصوص آرتروز بند انگشتان، زمینه ژنتیك دارند. بنابراین كسانی كه در خانواده خود افراد مبتلا به آرتروز بند انگشت داشته اند در معرض ابتلا به آرتروز هستند.
●آیا چاقی در به وجود آوردن آرتروز مؤثر است؟
- باید بدانیم كه آرتروز به خصوص در مفاصل، لگن و زانو و بند انگشتان دست با چاقی نسبت دارد. مسلماً با چاق شدن، فشار روی مفاصل زانو و لگن زیادتر می شود و امروزه ثابت شده كه هر ۵كیلوگرم افزایش وزن بیش از حد نرمال، می تواند ۱۰ تا ۲۰درصد، عمر زانوها را كاهش دهد.
●این اختلال با جنسیت و شغل چه ارتباطی دارد؟
- آرتروز شغلی در آقایان بیشتر دیده می شود. بعضی از مشاغل هستند كه خطر ابتلا به آرتروز را بیشتر می كنند. به طور كلی، آرتروزهای اولیه در خانم ها بیشتر است. به خصوص در ناحیه بند انگشتان و در ناحیه لگن، ولی به طور كلی آرتروز در آقایان بیشتر دیده می شود.
●افزایش دامنه حركات تاندون ها در افزایش آرتروز تاثیر دارد؟
- این حركات خصوصاً در خانم ها زیاد است و منجر می شود كه مفاصل، بیش از حد معمول حركت كنند. نمونه خیلی ساده ای كه افراد می توانند تشخیص دهند دامنه حركات تاندون هایشان به چه صورت است، این است كه انگشت شست را وقتی در داخل مشت قرار می دهند، نباید نوك آن از مشت خارج شود. امروزه ثابت شده كسانی كه دامنه حركات تاندونهایشان (هایپرموبیلیتی) زیاد است خطر ابتلا به آرتروز در آنها بیشتر است.
●آیا آسیبهای وارده به مفصل و ناهنجاریهای مفصلی باعث ایجاد آرتروز می شوند؟
- یكی از عوامل مهم به وجود آورنده آرتروز، آسیب های مفصلی است. ما قوانین خاصی برای محافظت از مفاصل داریم و باید به مفاصل بها داده و آسیب های آن را جدی بگیریم. افرادی كه به دنیال ضربه فوتبال، مچ پایشان متورم می شود، اگر آن را جدی نگیرند ممكن است به تدریج دچار آسیب های مفصلی شوند. ضربات به صور مختلف می توانند آسیب هایی را به تاندون، لیگامان و دیسك وارد كنند. از عوامل خیلی مهمی كه شاید آموزش عمومی می طلبد، ناهنجاری های مفصلی است؛ خصوصاً در ناحیه زانو، دو بیماری داریم كه افراد را به شدت مستعد آرتروز می كند و متأسفانه بدون علامت است. این دو بیماری پاپرانتزی و پاضربدری است. وقتی كه دو تا مچ پا در حالت ایستاده به هم چسبیده می شوند، زانوها هم باید به همدیگر بچسبند. اگر فاصله ای بین دو زانو باشد، فرد دچار بیماری پاپرانتزی است و اگر این فاصله بیش از سه انگشت باشد، حتماً نیاز است كه فرد به پزشك مراجعه كند.
تمام این عوامل می توانند منجر به تشدید آرتروز بشوند ولی مهمترین عاملی كه می تواند آرتروز را تشدید كند، وزن بالا، عدم استفاده صحیح از مفاصل و تحلیل عضلات است.
●آرتروز، چه مفاصلی را بیشتر درگیر می كند؟
- مفاصلی كه در آرتروز دچار درگیری می شوند، خیلی اهمیت دارند؛ به خصوص آرتروز اولیه، فقط در مفاصل خاصی دیده می شود. به عنوان مثال آرتروز اندام فوقانی، بند انتهایی و میانی انگشتان دست و قاعده شست را درگیر می كند و در اندام فوقانی، هیچ مفصل دیگری كه مبتلا به آرتروز اولیه شود وجود ندارد. پس اگر كسی بگوید آرتروز مچ دست یا آرتروز شانه دارم، غلط است.در اندام تحتانی، زانو، لگن و شست پا دچار آرتروز می شوند. آرتروز مچ پا نیز در اندام تحتانی وجود ندارد و ناحیه ستون مهره، ناحیه گردن و ناحیه كمری می توانند دچار آرتروز شوند.
●مهمترین علامتی كه فرد را به پزشك می كشاند چه علامتی است؟
- درد مهمترین علامت است. درد آرتروز در ابتدا حالت مكانیكی دارد یعنی با راه رفتن و استفاده از مفصل، این درد بدتر می شود و با خوابیدن و استراحت، بهتر می شود. این، برخلاف دردهای روماتیسمی است؛ در این دردها با استراحت، درد بدتر می شود و با راه رفتن، آرام آرام درد التیام پیدا می كند. اما گاهی اوقات در آرتروز، حالت ژله ای در مفصل به وجود می آید كه بعد از مدتی بی تحركی، فرد باید راه برود تا دردش آرام شود. این حالت را با سفتی صبحگاهی نباید اشتباه گرفت. سفتی صبحگاهی مشخصه بیماری های روماتیسمی است كه معمولاً بیش از یك ساعت طول می كشد، در حالی كه ژله ای شدن با برداشتن چند قدم برطرف می شود.گاهی اوقات سفتی در مفاصل باعث می شود كه فرد به پزشك مراجعه كند؛ مثلاً در ناحیه انگشتان دست ممكن است فرد بیدار شده و متوجه شود انگشتانش سفت هستند یا در ناحیه گردن احساس خشكی كند. گاهی اوقات نیز آرتروز به صورت برجستگی های بدون درد در استخوان ها جلوه می كند؛ به عنوان مثال در انگشتان دیده می شود؛ برجستگی هایی كه خصوصاً در زنان، بعد از یائسگی در بندهای انتهایی یا میانی انگشتان دیده می شود و معمولاً بدون درد هستند. گاهی اوقات نیز آرتروز، خودش را به صورت صداهای غیرمعمولی وخرت خرت در مفاصل نشان می دهد كه در افراد مسن بیشتر است.
●آیا این بیماری قابل درمان است؟
- بله، درمان های آرتروز شامل درمان های غیردارویی، دارویی و جراحی است. درمان های غیردارویی در مرحله اول شامل آگاهی دادن به بیمار است. خیلی از بیماران از آرتروز می ترسند و هراس دارند كه این بیماری ظرف یكی- دو سال، آنها را زمین گیر كند. آرتروز آهسته پیشرفت می كند و باید بدانیم كه اگر درمان نشود می تواند منجر به زمین گیرشدن بیمار شود و مهمترین چیزی كه در قسمت آگاهی دادن باید به بیماران انتقال بدهیم، تغییر در وضعیت زندگی آنها و فرم ورزش كردنشان است. چون مفصل مبتلا به آرتروز یك مفصل سالم تلقی نمی شود و فشارهای بیش از حد، منجر به آسیب مفصلی می شود، آموزش دادن اینكه فرد از مفصل مبتلا به آرتروز چگونه استفاده كند، بسیار مهم است. بسیاری از بیماران با همین آموزش ها به مقدار قابل توجهی جلوی پیشرفت آرتروزشان گرفته می شود.
●این آموزشها شامل چه توصیه هایی هستند؟
- به عنوان مثال در ناحیه زانو؛ ما به بیمارانی كه دچار آرتروز زانو هستند توصیه می كنیم كه چهار زانو یا دو زانو ننشینند و از حركاتی كه منجر به خم و راست شدن مكرر زانو می شود پرهیز كنند، از سربالایی و سر پائینی كمتر بالا و پائین بروند، خصوصاً سرازیری. به خصوص، در مراحل پیشرفته تر آرتروز به بیماران توصیه می كنیم كه فرم نمازخواندن شان را تغییر بدهند، از خم كردن زانو پرهیز كرده و از توالت فرنگی استفاده كنند. یا در ناحیه گردن كه امروزه آرتروز به خاطر نوع مشاغل خیلی زیاد در افراد به وجود می آید، پرهیز از خم نگه داشتن گردن و نرمش های حین كار برای پیشگیری از آرتروز گردن بسیار مهم است؛ به خصوص به راننده ها توصیه می كنیم كه رانندگی های طولانی نكنند. امروزه ما توصیه می كنیم كه در اماكن كاری به خصوص كامپیوترها را در یك موقعیت مناسب قرار بدهند و هم سطح گردن باشد؛ به طوری كه فرد برای نگاه كردن به كامپیوتر گردنش را خم نكند یا از صندلی های گردان یا میزهای شیب دار استفاده كنند و به خصوص كسانی كه آرتروز گردن دارند، برای دیدن تلویزیون درست روبه روی تلویزیون قرار بگیرند و از پهلو به آن نگاه نكنند.
●زانوبند، گردن بند و گرما و سرمای موضعی تاچه حد در درمان آرتروز مؤثرند؟
- بیماران می توانند از زانوبند و گردن بند در مواردی كه پزشك شان صلاح می داند، استفاده كنند. امروزه می دانیم كه استفاده بی رویه و مفرط از زانوبند و گردن بند منجر به تحلیل عضلات می شود و در نتیجه شدت روند آرتروز پیشرفت خواهد كرد؛ در حالی كه تمام سعی ما بر این است كه مفاصل اطراف ناحیه آرتروز را به نحوی درست تقویت كنیم. بعضی مواقع بیماران متوجه می شوند كه گرما یا سرمای موضعی می تواند دردشان را تخفیف دهد؛ به خصوص در دردهای مزمن، بیماران بیشتر تمایل به استفاده از گرمای موضعی دارند و در دردهای حاد، سرمای موضعی می تواند التهاب ناحیه آسیب دیده را كاهش دهد.در استفاده از گرمای موضعی باید بدانیم كه گرما باید بین ۴۰ تا ۴۵ درجه و بین ۳ تا ۳۰ دقیقه باشد. در مفاصلی كه خونریزی كرده اند، استفاده از گرمای موضعی صحیح نیست.استفاده از كفی های داخل كفش و استفاده از كفش مناسب، كمك زیادی به كنترل علائم آرتروز می كند.
●رژیم های غذایی چطور؟
- امروزه ثابت شده بعضی از رژیم های غذایی می تواند روند آرتروز را آهسته تر كند؛ به عنوان مثال استفاده از سویا، ویتامین d ، آووكادو و تركیباتِِِی مثل آن، روند پیشرفت آرتروز را كاهش می دهد. استفاده از این مواد باید كنترل شده باشد. مثلاً مصرف خیلی زیاد سویا می تواند اثرات مضری روی تیروئید یا لخته شدن خون در پا داشته باشد. استفاده از زنجبیل، كرفس و غضروف كوسه نیز توصیه می شود.
●درمان های دارویی شامل چه اقداماتی هستند؟
- درمان های دارویی به سه صورت موضعی، داخل مفصلی و خوراكی تجویز می شوند. در استفاده از درمان های موضعی، از مدت ها پیش مشخص بود كه وقتی فرد ناحیه مبتلا به درد را ماساژ می دهد و گرم می كند، كمی از دردش تخفیف می یابد، به خاطر اینكه ماساژ رفلكس درد به سمت پوست را منحرف می كند و درد، در عمق كاهش می یابد. اما استفاده از موادی كه خاصیت ضد درد دارند را اگر اضافه كنند، تأثیر ماساژ بیشتر می شود. به عنوان مثال استفاده از كرم های ضد التهاب یا استفاده از عصاره كرفس برای كنترل دردهای آرتروز یا فلفل موضعی نیز در كاهش درد مؤثرند.در مورد تركیبات داخل مفصلی در بیماران، تزریق مواد خاص كورتون دار است كه باید استفاده از آنها محدود باشد؛ مثلاً ۲ تا ۳ بار در سال. امروزه ما تركیبی از غضروف های ساخته شده داریم كه در داخل مفصل تزریق می شود و درد بیمار را كاهش می دهد و عمر مفصل را افزایش می دهد.در نهایت، آخرین قسمت درمان آرتروز، استفاده از جراحی است. جراحی برای اصلاح انحرافات داخل مفصل است و گاهی در مراحل پیشرفته، استفاده از تعویض در داخل مفصل، كمك كننده است. درمان های نویدبخش نیز شامل كاشت غضروف است كه تا كامل شدن این روش ها نیاز به زمان است.

سمیه شرافتی- آرش سیوانی

منبع : روزنامه همشهری