۱۲ مهارت برای پایه رفتاری کودک

۱) از خودتان مراقبت کنید
نقش مادری یکی از چند نقشی است که به عهده شماست. اگر بخواهید در نقش والدی خود ایده آل، کامل و بدون عیب و نقص باشید، پس از مدتی هم خود ناامید می‌شوید و هم کودک خود را ناامید می‌کنید. این موضوع زمانی خیلی بارز و مشخص خواهد شد که از بد حادثه کودک شما جزو دسته کودکانی باشد که سرشت دشواری دارد و مشکلات رفتاری اش زیاد است. پس نباید خود را در این نقش فرسوده کنید. اگر والدی سرحال، شاد، آرام و بدون استرس و تنش باشید مطمئناً بهتر می‌توانید وظایف و مسئولیت‌های خود را انجام دهید ولی چنانچه خود را خسته و فرسوده کنید و فرصتی را برای استراحت، تفریح، ارتباط با دوستان و لذت بردن از سایر جنبه‌های زندگی نگذارید، پس از مدتی اضطراب، افسردگی و درماندگی به سراغ‌تان خواهد آمد. پس وقتی را برای خودتان اختصاص دهید، وقتی که در آن لذت می‌برید، ناکامی‌ها را فراموش می‌کنید و به نیازهای شخصی خودتان می‌رسید. این حق شماست، استفاده از اوقاتی که برای لذت بردن از زندگی ساخته شده است. این زمان‌ها فقط برای خود شماست و علایق‌تان. شاید می‌خواهید کتاب شعری بخوانید، شاید می‌خواهید به شنا بروید و شاید می‌خواهید با یک دوست ملاقات کنید و حرف بزنید و... پس این فرصت‌ها را از خود دریغ نکنید.
۲) سرشت کودک خود را بپذیرید
بسیاری از اوقات کودکان ما همانی نمی‌شوند که آرزوی ماست. شما کودک شجاع و نترس می‌خواستید ولی در سرشت و ذات کودک شما اضطراب و ترس غالب است. شما کودکی معاشرتی و اجتماعی می‌خواستید ولی کودک شما آرام، کم حرف و خجالتی است. چنانچه بر ضعف‌های او تکیه کنید، بر آنچه در شخصیت اوست و شما آن را دوست ندارید، بر اعتماد به نفس کودکتان ضربات جبران ناپذیری را وارد می‌کنید.
۳) ایده آل‌ها را کنار بگذارید
شاید شما عاشق موسیقی باشید و در آرزوهای خود تصور می‌کنید که کودک شما یک موسیقیدان ماهر شود ولی وی نه به موسیقی علاقه‌مند است و نه استعدادی در این زمینه دارد و شما با این کارتان به جای تمرکز بر داشته‌های کودک، مرتب به نداشته‌های او توجه می‌کنید.
۴) از دیگران کمک بگیرید
خیلی از اوقات به تنهایی نمی‌توان همه مسئولیت‌ها را مدیریت کرد. چرا می‌خواهید همه کارها را به تنهایی انجام دهید؟ کمک گرفتن از دیگران یک هنر است. این شخص می‌تواند همسر شما باشد، پدربزرگ یا مادربزرگ باشد و یا سایر اقوام و آشنایان.ساعاتی از روز کودک را به پدرش بسپارید، مسلماً او نیز می‌تواند مثل شما از کودک مراقبت کند، با او بازی کند و تجربه لذت بخشی را با فرزندش داشته باشد. اگر کودک مشکلات رفتاری هیجانی زیادی دارد، وقتی ساعاتی را بدون او در آرامش سپری می‌کنید، فرصتی را برای تجدید قوا به خودتان قائل شده‌اید. ساعاتی که در آن رفتار و احساس، آرام تر و متعادل تر می‌شود و می‌توانید پس از آن ارتباط بهتری با کودک خود برقرار کنید.
۵) محیط را تغییر دهید
بسیاری از اوقات تغییر دادن محیط پیرامون کودک راحت‌تر از تغییر دادن کودک است. به راحتی می‌توانید مشکلات رفتاری کودک را با تغییرات اندکی که در محیط می‌دهید، کاهش دهید. مثل: قفل زدن یا بستن در کابینت‌های آشپزخانه، طوری که کودک نتواند آنها را باز کند. جمع کردن وسایل دکوری و شکستنی از دسترس کودک، گذاشتن تلویزیون و وسایل صوتی - تصویری در جایی که کودک نتواند به آن دسترسی داشته باشد و ...
بسیاری از اوقات کودکی که بخصوص شلوغ و پرتحرک است و رفتارهای ناگهانی دارد ممکن است وسایل دکوری شما را پرت کند و بشکند، ظروف را از کابینت آشپزخانه خارج کند، میز تلویزیون را تکان دهد و یا کنترل را به سمت شیشه تلویزیون پرتاب کند، چاقوی آشپزخانه را به دست بگیرد و دستانش را ببُرد، قرص‌ها را بردارد و بخورد و اینها همه رفتارهای خطرناکی هستند که ممکن است به کودک یا اطرافیان آسیب برساند، در حالی‌که اگر داروها، نفت، چاقو، وسایل شکستنی و ... را از دسترس کودک دور کنید، می‌توانید هم به سلامت او کمک کنید هم خود آرامش بیشتری داشته باشید.
۶) بازی با کودک
بازی با کودک فرصت ارزشمندی هم برای شما و هم برای کودک است. زمانی است که کودک در آن لذت می‌برد و وقت شادی را در کنار شما سپری می‌کند، تنش‌هایش آرام می‌شود، شرایط و موقعیت‌های مختلف دوران بزرگسالی را تجربه می‌کند در این زمان می‌توانید او را راهنمایی کنید، به او آموزش بدهید، اشتباهات او را اصلاح ‌کنید و او را تشویق کنید، بدون آن که به رفتار و عملکرد او قضاوت کنید و مدام بخواهید به خواسته‌های خود گریز بزنید.
۷) دستورات در قالب بازی
خیلی از اوقات پیش می‌آید که اگر برای بچه‌های کم سن‌تر بطور مستقیم یک دستوری را بگویید آنها گوش نداده و نافرمانی می‌کنند. ولی وقتی به صورت بازی آن را مطرح می‌کنید آنها بیشتر با شما همکاری می‌کنند.
حالا ببر ماشین‌هاتو توی پارکینگ پارک کن. اینجا که پارک کردی وسط خیابونه، پلیس میاد جریمه می‌کنه.
‌ حالا مثل دو تا موش کوچولو که گردوها را جمع می‌کنن می‌برن تو لونه، ما هم اسباب‌بازی‌ها را جمع می‌کنیم میذاریم تو سبدشون.
۸) تشویق رفتارهای مناسب
همه انسان‌ها از تشویق و تحسین لذت می‌برند. حتی آدم بزرگ‌ها، چه رسد به کودکان. برای این که رفتار مثبت در کودک افزایش یابد و تقویت شود نیاز به پاداش و تشویق دارد. سعی کنید در تشویق‌های کلامی دقیقاً به همان رفتار کودک توجه و آن را توصیف کنید. ممکن است از انواع مختلف تشویق استفاده کنید. در صورتی که رفتار کودک را مورد بی‌توجهی قرار دهید پس از مدتی آن رفتار رو به خاموشی می‌گذارد. هنگامی که از رفتار کودک تعریف می‌کنید مواظب باشید که اغراق نکنید فقط کار او را توصیف کنید مثلاً در تعریف از نقاشی او به جای این‌که بگویید: تو مثل نقاش‌های بزرگ نقاشی می‌کشی، این بهترین نقاشی است که من در عمرم دیدم و .. به او بگویید چقدر قشنگه، یک خورشید کشیدی که از پشت کوه اومده بیرون، یه خونه با سقف قرمز کشیدی، آهان اینجا یک دونه دختر کوچولو می‌بینم، حالا بذار نقاشیتو به دیوار بزنم، اینجا که بابا هم اومد ببینه و ....
۹) نادیده گرفتن رفتارهای منفی
بسیاری از اوقات توجه ما به رفتار منفی کودک باعث تقویت آن رفتار می‌شود، حال چه این توجه به صورت حرف زدن و نصیحت زیاد راجع به آن رفتار منفی باشد و چه با نگاه کردن ، حرف زدن و خندیدن به آن رفتار.
مثلاً کودک شما حرف زشتی را از مهدکودک، تلویزیون و یا اطرافیان خود آموخته است و آن را تکرار می‌کند، واکنش شما هر کدام از حالات زیر باشد ممکن است مجدد کودک آن رفتار را تکرار کند:
‌ پسرم این چه حرفی بود زدی، فقط پسرهای بد از این حرف‌های زشت می‌زنند، ببین سهیل چقدر پسر خوبیه، اصلاً مامانشو اذیت نمی‌کنه، اصلاً از این حرف‌های زشت بلد نیست و ... تو دیگه پسر بزرگی شدی اگه از این حرف‌ها بزنی من دیگه دوست ندارم و مامانت نمیشم و ...
‌ ناگهان از تعجب چشمانتان گشاد شود، بخندید و یا جلوی دیگران تعریف کنید که نمی‌دونی رضا چه حرف زشتی را یاد گرفته، نمی‌دونم این حرف‌ها را از کجا یاد می‌گیره؟ در چنین مواقعی بهتر است حالتی از خود نشان دهید که گویی نشنیده‌اید کودک چه گفته است. بسیاری از رفتارهایی را که می‌توان با نادیده گرفتن کمتر کرد شامل موارد زیر است:
▪‌ جیغ کشیدن
▪‌ گریه کردن
▪‌ شکلک درآوردن و ادا درآوردن
▪‌ بچه‌گانه تر از سن صحبت کردن
▪‌ با لب و دهان، سر و صدای اضافی ایجاد کردن
مواقعی که کودک در مقابل نرسیدن به خواسته‌هایش شروع به گریه کردن و جیغ زدن می‌کند، بهترین واکنش پس از یک توضیح مختصر این است که مشغول کار خود شوید و حالتی را به خود بگیرید که انگار نه می‌بینید و نه می‌شنوید که کودک چه می‌کند، تا زمانی که کودک آرام شود. سپس با او ارتباط برقرار کنید ولی باز خواسته‌اش را برآورده نکنید. در یکی، دو هفته اول ممکن است کودک بر لجبازی و ساعات گریه و قشقرق خود بیفزاید، ولی چنانچه ثبات و استقامت را ببیند رفتار خود را تنظیم می‌کند.
۱۰) مواقع لزوم تنبیه
برای برخی از رفتارهای منفی، ممکن است تنبیهی در نظر بگیرید. تنبیه، عملی است که باعث کاهش رفتارهای منفی کودک می‌شود و شما از قبل برای کودک مشخص کرده اید که در قبال چه رفتاری، چه پیامدی در انتظار اوست.
۱۱) تنبیه فیزیکی
اگرچه ممکن است به علت ترس در مقابل شخص تنبیه‌گر و بطور موقتی کودک آرام شود ولی در نهایت مشکلات رفتاری، پرخاشگری، اضطراب و افسردگی کودک افزایش پیدا می‌کند.
مثال‌هایی از تنبیهات مؤثر و مجاز در زیر آورده شده است:
▪ محروم کردن کودک از اسباب بازی مورد علاقه اش
▪ محروم کردن کودک از بازی کامپیوتری
‌ ‌▪ محروم کردن کودک از تماشای کارتون تلویزیونی یا فیلم مورد علاقه‌اش
‌ ‌▪ فرستادن او به اتاق خلوت
‌ ‌▪ پس گرفتن امتیازی که قبلاً به او داده‌اید
الف) ثبات و تداوم در روش‌
وقتی یک روش تربیتی را برای فرزند خود انتخاب می‌کنید با کوچکترین مخالفت و ناسازگاری کودک آن را عوض نکنید. وقتی کودک بفهمد در روش خود ثابت قدم هستید پس از مدتی آن را خواهد پذیرفت. از آن گذشته بی‌ثباتی شما کودک را گیج و پریشان می‌کند و نمی‌فهمد کدام رفتارش درست و کدامیک نادرست است.
ب) ثبات و هماهنگی در زمان
یعنی به رفتار منفی کودک در زمان‌های مختلف یک واکنش نشان دهید
‌ ‌ ثبات و هماهنگی در مکان
اگر قرار است به رفتار منفی کودک بی‌توجهی نشان دهید و از روش نادیده گرفتن استفاده کنید هر کجا که هستید باید همان روش را پیاده کنید، در منزل خودتان، در منزل اقوام، در اتوبوس شرکت واحد، در خیابان و...
ج)‌ ثبات و هماهنگی بین اشخاص
باید بین کسانی که مسئول تربیت کودک هستند هماهنگی و اتفاق نظر وجود داشته باشد. اختلاف نظر بین پدر و مادر فرصت مناسبی برای بدرفتاری کودک است.
۱۲) پرهیز از تنبیه کلامی و فیزیکی کودک
تنبیهاتی مثل سرزنش کردن کودک، مقایسه کردن او با دیگران، تحقیر کردن وی، تهدید کردن او به جدایی و دوست نداشتن، قهر کردن، کتک زدن و زندانی کردن او و... روش‌های مناسبی برای تربیت کودک نیستند و مشکلات رفتاری را افزایش می‌دهند. کودکان نیاز دارند که دوست ‌داشته شوند، محبت را از آنها دریغ نکنید.

دکتر فریبا عربگل
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

منبع : روزنامه ایران