لرستان نقطه شروع کاوش های جهانی

فرید قاسمی یكی از محققان به نام رشته ارتباطات و روزنامه نگاری است كه اهل فن او را بیشتر بخاطر تالیفات وی در این زمینه بخصوص كتاب ۴ جلدی تاریخ مطبوعات می شناسند. اما قاسمی جز در زمینه مطبوعات، تالیفات متعددی نیز درباره زادگاه اش استان لرستان و شهر خرم آباد دارد. تاریخ خرم آباد، كتابی درباره زندانیان قلعه فلك الافلاك و چند اثر دیگر تالیفاتی هستند كه قاسمی درباره لرستان به چاپ رسانده است. با وی مصاحبه ای درباره تاریخ خرم آباد و ارزش تاریخی آن گفتگویی كرده ایم كه می خوانید:
خرم آباد به عنوان مركز استان لرستان همواره مورد توجه محققان و كارشناسان مردم شناسی و باستان پژوهان بوده است. بسیاری از باستان شناسان معتقدند استان لرستان و شهر خرم آباد جزو اولین نقاط در ایران بوده كه صاحب تمدن و فرهنگ شهری بوده است.
لطفا در مورد تاریخچه این شهر توضیحاتی ارایه دهید؟
شهری كه امروز خرم آباد لرستان نام دارد، از نخستین سكونتگاه های مردم ایران به شمار می رود. غارها و آثار برجای مانده در این شهر گواه این مدعاست. سال های ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ خورشیدی دكتر فرانك هول استاد دانشگاه رایس آمریكا به همراه دستیارش آقای فلانری و شماری دیگر به تحقیق درباره قدمت این شهر پرداختند. فرانك هول بعدها در سال ۱۹۶۷ میلادی در آمریكا نوشت : «بهترین اطلاعات ما راجع به سكونت و نحوه امرار معاش انسان های دوره چهارم زمین شناسی مربوط به دره خرم آباد لرستان است.» دكتر هول و همكارانش در اواخر دهه چهل، ۱۷ اقامتگاه انسانی را مربوط به دوره دیرینه سنگی شناسایی كردند. اما در تاریخ نام عیلامیان به عنوان نخستین دولت كه به طور منظم بر لرستان حكومت كرده اند، ثبت شده، گروهی معتقدند كه شهر مهم خایدالو دوره عیلامیان در گوشه ای از جای كنونی خرم آباد بوده است و عده ای این باور را ندارند و معتقدند حدود خرم آباد امروزی سیماش و یا سیماشكی وجود داشته است. به هر روی، درباره پیشینه این شهر در ایران باستان محققان اختلاف نظر دارند اما درباره تاریخ این شهر در دوره اسلامی وحدت نظر وجود دارد. از دوره ساسانیان خرم آباد، شاپور خواست نام داشته، گویا نخستین كسی كه در یك اثر مكتوب از این شهر نام برده ابوبكر احمد بن محمد همدانی معروف به ابن فقیه بوده، وی در سال ۲۹۰ هجری قمری كتابی به نام البلدان در جغرافیا تالیف كرده و نام این شهر را ذكر كرده است. اقوال جغرافیا نویسان و تاریخ نگاران را من در تاریخ خرم آباد آورده ام.
شاپور خواست امروز در دل شهر كنونی خرم آباد است، اما در آن روزگار شاپور خواست با فاصله اندكی از دژ شاپور خواست قرار داشته و اهالی بر اثر بلایای طبیعی و جنگ هایی كه منجر به ویرانی شهر شده به مرور برای امنیت بیشتر و دفاع مناسب و وفور آب و سهولت در كشاورزی به غرب و شمال دژ شاپورخواست، نقل مكان كردند و شاپور خواست به مرور، خالی از سكنه شد. وجود آثاری از آن ادوار نشان می دهد عده ای در این حدود سكونت داشته اند و قول حمدالله مستوفی را در ۷۳۱ ق كه خرم آباد و شاپورخواست را در دو جا آورده است. اما امروزه روستاهای اطراف هر دو شهر _ بنا بر قول حمدالله مستوفی _ یكی شده اند و در دل خرم آباد كنونی جای دارند. با توجه به این كه شما كتابی در مورد زندانیان قلعه فلك الفلاك تالیف نموده اید لطفا درباره این قلعه، ماجرای كلید قلعه، چرای ساخته شدن آن و كاربردش در دوره های مختلف تاریخی توضیحی دهید. این قلعه در چه زمانی احداث شده است و قدمت آن به چند سال پیش باز می گردد؟
برخی از محققان بنای اولیه قلعه فلك الافلاك را به شاپور اول ساسانی نسبت می دهند اما بر مبنای كاوش های باستان شناسان وجود این دژ در ادوار قبل از آن نیز محتمل است، سفالینه های دوره های مختلف پیش از میلاد تا قرون متاخر اسلامی بر روی این تپه به وفور یافت شده، در دوره شاپور اول دستور ساخت و یا بازسازی دژ شاپورخواست را برای محل اسكان اسرای رومی داده است. این قلعه امروز در مركز شهر خرم آباد بر فراز تپه ای بزرگ و سنگی مشرف به رودخانه ای كه از شرق تپه می گذرد واقع است. سیاحان و مورخان نام این قلعه را به صورت های مختلف ضبط كرده اند. پس از ورود قوای دولتی در دوره پهلوی اول نام دژ سپه بر این قلعه نهادند كه قبول عامه نیافت. عده ای از شهروندان خرم آباد به آن «قلا» یا دوازده برجی می گویند سبب این نامگذاری آن است كه بعضی ها معتقدند كه قلعه به غیر از هشت برج اصلی دارای چهار برج بزرگ و گلی دیگر در طرف مغرب بوده و جمعا ۱۲ برج داشته است. این قلعه به سبب وضعیت پیچیده ساختمان و موقعیت ویژه كنگره ها و دریچه های آن همواره از اهمیت خاص برخوردار بوده است. دیرزمانی اردوگاه اسرای رومی، روزگاری خزانه جواهرات و ثروت بدر بن حسنویه، زمانی دژ امن و مستحكم و پادگان نظامی، چندین قرن كاخ اتابكان لر كوچك، سال ها مقر والیان لرستان، مدتی بازداشتگاه و محل نگاهداری تبعیدشدگان و زندانیان سیاسی بوده و بعدها به موزه مردم شناسی، كتابخانه و مركز اسناد و مدارك تاریخی تبدیل شد. با وجود استحكامی كه این دژ مستحكم تاریخی داشته بر اثر مرور زمان و حوادث گوناگون، برج های بلند آن خراب شده اند و حصار اطراف آن ویران گردیده و در ساختمان قلعه تغییراتی داده شده است.

گفتگو از : الهه خسروی یگانه

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی