دیپلماسی فراتعلیق

● ارزیابی عملکرد تیم مذاکره کننده هسته یی در دوران جدید
آغاز دور جدید مذاکرات هسته یی ایران با طرف های مقابل و مخالف برنامه های اتمی مسائل جدیدی را مطرح کرده است. مذاکرات تیم تازه نفسی که پس از پایان دولت اصلاحات کوشید تا با ارائه گفتمانی جدید درباره وضعیت پرونده هسته یی افکار عمومی را با خود همراه کرده و با حرکت یک سویه در مسیر گفت وگوهای ایرانی- اروپایی و رایزنی های منطقه یی به نتیجه موردنظرش برسد؛ نتیجه یی که به نظر می رسد چندان موردنظر تیم جدید هسته یی نبوده و دست کم به صدور دو قطعنامه جدید منجر شده است.
از این رو مذاکره کنندگان باید بتوانند در برابر قطعنامه های اخیر شورای امنیت که در دستور کار این شورا قرار گرفته اند راهکارهای متقابلی بیابند و از سوی افکار عمومی هم در حال حاضر در انتظار ارائه این راهبردها از سوی دیپلمات هایی هستند که دیپلماسی دوران گذر از تعلیق را ترویج می کنند.
دیپلماسی عبور از تعلیق و از سرگیری گفت وگوها در شرایط جدید اینک برنامه یی است که ایران در دوران کنونی و پس از دستیابی به فناوری تولید و غنی سازی اورانیوم و توسعه آن تا مرز غنی سازی صنعتی در دستورکار دارد.
بدین ترتیب تیم مذاکره کننده هسته یی که سرپرستی آن به عهده علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و یکی از رهبران اردوگاه اصولگرایی قرار گرفته است می کوشد تا با شکل دهی گفتمان عبور از تعلیق دیپلماسی گذرا یعنی پشت سر گذاشتن مراحل قبلی گفت وگوها با طرف های مقابل پرونده هسته یی ایران را در پیش گیرد و راهی جدید را تحت عنوان «دیپلماسی فرا تعلیق» در مسیر مذاکرات دنبال کند.
دیپلماسی جدید دیپلمات های ایران با تاکید بر عبور ایران از مرحله غنی سازی از سطح آزمایشگاهی و توسعه توانمندی هسته یی تا مرز فناوری غنی سازی در ابعاد هسته یی با صراحت اعلام می کند که اکنون ایران یکی از اعضای باشگاه بزرگ صاحبان انرژی هسته یی در جهان محسوب می شود و از این پس کسانی که درباره برنامه های صلح آمیز اتمی با تهران اختلاف دارند بایستی سطح گفت وگوها را از کشوری که قصد دارد به این فناوری دست یابد، به سطح کشوری که در حال حاضر به این فناوری دست یافته و آن را در ابعاد صنعتی هم آزمایش کرده است، ارتقا دهند.
از این منظر است که ایشان گمان می کنند در دوران جدید با سرعت از بخش بزرگی از مطالبات مخالفان برنامه های هسته ًیی ایران مبنی بر تعیین تعلیق غنی سازی اورانیوم از طرف ایران به عنوان پیش شرط آغاز مذاکرات و گفت وگوهای نتیجه بخش گذر کرده اند.
مذاکره کنندگان هسته یی ایران این گام را بخشی از کامیابی ها و موفقیت های خویش قلمداد می کنند و بر این اساس راهبردهای تازه یی مبنی بر عدم عقب نشینی در برابر خواسته های اتحادیه اروپا، شورای امنیت سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی که رئوس اصلی مذاکرات محسوب می شوند ارائه می دهند.
دیپلماسی فراتعلیق و تاکید بر ارتقای سطح مذاکرات هسته یی ایران در حال حاضر از سوی تیم مذاکره کننده هسته یی در داخل کشور مطرح می شود و برخورد نخست حکایت از پیش روی تهران در گفت وگوها دارد اما نگاهی به تاریخچه تحولات پرونده هسته یی در دوران جدید و کاهش سطح تعامل نتیجه بخش تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی به نظر می رسد نسبت به دو رأس دیگر مذاکرات یعنی شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا با اغراض سیاسی کمتر راهکارهای مسالمت آمیز در پرونده اتمی ایران و مناقشه تهران با طرف های درگیر را دنبال می کند.
دیپلمات های حامل دیپلماسی فراتعلیق که خود را در دوران گذار می بینند و بر این گمانند که با سرعت به اهداف قابل ملاحظه یی در گفت وگوها دست پیدا کنند کارنامه قابل قبولی ندارند. آنها پس از به کارگیری راهبردهای جدید هیچگاه نتوانستند در برابر تلاش های واشنگتن برای ایجاد اجماع جهانی علیه برنامه های هسته یی تهران سدی بسازند.
تیم مذاکره کننده هسته یی که گفت وگوهای وین را سازنده و قابل قبول توصیف می کند و هر روز بخش های تازه یی را در شهرهای اروپایی دنبال می کند اکنون در نیویورک و در مواجهه با اعضای شورای امنیت سازمان ملل با چالش های جدیدی روبه رو است که بدون شک می توان آنها را محصول به کارگیری این دیپلماسی دانست.
تمرکز بر اهداف کوتاه مدت، محاسبات فاصله دار درباره نتایج گفت وگوها و جایگزین متحدان شرقی یعنی چین و روسیه به جای برخی از کشورهای غربی که در اتحادیه اروپا و شورای امنیت از حامیان تهران محسوب می شدند و تبلیغات چند برابر از نتایج کوتاه مدت این مذاکرات را می توان بخشی از فاکتورهای راهبرد جدید حاملان دیپلماسی فرا تعلیق به شمار آورد.
دیپلماسی فراتعلیق که با پیش روی یک جانبه از برنامه های گذشته مذاکرات ایرانی- اروپایی در پرونده هسته یی و نقض یک طرفه تعلیق داوطلبانه و غیرمتعهد از سوی ایران پذیرفته شده بود در ابتدای آغاز به کار خود طرف های اروپایی را بهت زده کرد.
ایشان که از یک سو خواستار حل مسالمت آمیز بحران بودند و از سوی دیگر نمی توانستند بدون لحاظ تاثیرگذاری های تهران بر حوادث خاورمیانه که در عراق و لبنان رخ می دهد با ایران مذاکره کنند اندک اندک از میز مذاکرات دورتر شدند. افزایش فاصله انگلستان، فرانسه و آلمان که در دوران گذشته همواره از علاقه مندان جدی گفت وگوهای سازنده با تهران بودند در این دوران باعث شد که این سه کشور اروپایی با نتایج سطح پایین و غیر قابل مذاکرات اقناع نشود و میل به برنامه های ایالات متحده در سران کشورهای اروپایی رشد یافت؛ اتفاقی که حاملان دیپلماسی دوران گذار برنامه یی را برای مقابله با آن اجرا نکردند.
از سوی دیگر و در شرایطی که تهران کوشید تا آژانس بین المللی انرژی اتمی را در راهبرد جدید خود همراه کند و با تکیه بر بخشی از حقوق تازه یافته خویش به عنوان عضو باشگاه اتمی به ناظران بین المللی اطمینان بخشد که قصدی برای دستیابی به سلاح هسته یی در برنامه اش وجود ندارد، اخراج بازرسان آژانس از سایت های اتمی ایران و الزام دولت به بازنگری در روابط با این نهاد بین المللی باعث شد تا بار دیگر آژانس علاوه بر انتقاد از روند دستیابی ایران به فناوری هسته یی و سرپیچی تهران از ادامه بازرسی ها حتی تشکیک در برنامه های اعلام شده از سوی ایران را هم در دستور کار قرار دهد و بدین ترتیب محصول گفتمانی که در نظر داشت تا با ارتقای سطح گفت وگوها بخش های جدیدی از حقوق هسته یی ملت ایران را مطالبه کند تنها نقاط توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی را کاهش داده و تیرگی و دیوار بلند بی اعتمادی در روابط را به دنبال آورد.
همچنین مسکو و پکن که بزرگترین و مهمترین متحدان شرقی تهران در شورای امنیت هستند در حال حاضر هر یک مسائل جداگانه یی را باید در روابط خود با تهران دنبال کنند. فشار مضاعف واشنگتن و همراهی جامعه جهانی با امریکا برای فشار به مسکو در جهت عدم همکاری روسیه در پروژه بهره برداری از نیروگاه اتمی بوشهر که شاید بتوان گفت قدیمی ترین قرارداد روسیه در حوزه انرژی با ایران محسوب می شود یکی از این بحران ها است. پکن هم در شرایطی گزینه ایران را در شورای امنیت سازمان ملل در برابر دارد که گزینه دیگری به نام کره شمالی کنار آن قرار گرفته است و طبیعی است که دستگاه دیپلماسی چین اگر چه ایران را شریک تجاری و بازار مصرف بزرگی برای کالای درجه سه چینی می داند اما مصلحت سنجی منطقه یی به او اجازه می دهد تا با برگ ایران برای خروج و منزوی کردن برگ کره شمالی بازی کند و گهگاه امتیاز بر سر ایران تاکتیک بازی چینی ها است.
اعراب منطقه خاورمیانه و کشورهای همسایه و برادر هم در بحران زدایی از این پرونده قادر نیستند که تهران را کمک کنند یا در صورت بهره مندی از این توانمندی بخشی از آنها در صف مخالفان برنامه های هسته یی ایران مشاهده می شوند آنها حتی اگر تحت تاثیر رسانه های پر سر و صدای غربی هیچ وحشتی از دسترسی تهران به اورانیوم غنی شده را در دل خود راه ندهند اما نگران هستند در صورت تداوم این بحران و پافشاری ایران بر مطالبات خویش آتش جنگی دیگر در منطقه منافع بلندمدت و امنیت داخلی ایشان را تهدید کند.
سران عرب علاوه بر نگرانی در این زمینه می دانند که در صورت حضور ایران در باشگاه اتمی لازم است تا در رقابتی تنگاتنگ با ایران به تلاش برای دستیابی به فناوری هسته یی بپردازند و از این منظر است که می توان موازنه موجود در خاورمیانه را حفظ کرده و از شکل گیری دو قطبی تهران- تل آویو جلوگیری کرد.
به هر حال در دوران گذار و در حالی که دیپلماسی فراتعلیق در دستورکار مذاکره کنندگان هسته ًیی ایران قرار گرفته است سایه سنگین تحریم و حتی احتمال درگیری نظامی بر آسمان پرونده اتمی ایران و مذاکراتش وجود دارد و کار مذاکره کنندگان سخت تر شده است.
مذاکرات مادرید و ادامه آن که در شهرهای اروپایی با گفت وگوهای لاریجانی- سولانا و معاونان دو مقام عالی رتبه دنبال می شود همچنان بخشی از دیپلماسی فراتعلیق به شمار می رود که طرف های گفت وگو کننده ایرانی با همان اهداف پیش می برند.
احتمال صدور قطعنامه سوم پس از قطعنامه های ۱۷۴۷ و ۱۷۳۷ که به طور یقین مفاد سخت گیرانه تری علیه تهران را در دل خود دارد و افزایش احتمال توفیق واشنگتن در همراهی جامعه جهانی با خویش در راستای ایجاد اجماع جهانی یا به کارگیری گزینه های نظامی که از سوی سیاستمداران رادیکال در کاخ سفید و حتی سنا مطرح می شود بایستی در این دوران مهار شود. دیپلماسی ایرانی اکنون نیازمند اعتمادسازی در روابط خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نزدیکترین نهاد با مساله هسته یی است. یقیناً همراهی با آژانس در فضای سردرگمی که پرونده فعالیت های اتمی ایران را احاطه کرده می تواند نخستین روزنه برای ورود به راهکارهای تازه باشد.
راهکارهایی که باید علاوه بر مهار بازی دوگانه متحدان شرقی در شورای امنیت سازمان ملل از صدور قطعنامه آتی این شورا که از همراهی سران اتحادیه اروپا هم برخوردار است، جلوگیری کند. نیاز به اعتمادسازی و جلب نظر افکار عمومی شهروندان جامعه جهانی به صلح آمیز بودن این فعالیت ها و بازگشت تیم مذاکره کننده به نقاط توافق اولیه در فضای مذاکرات که اشتراکات دو طرف را افزایش می دهد و کشف افق های تازه یی که بتواند استراتژی فعال ایالات متحده در زمینه اعمال تحریم و گزینه های نظامی علیه ایران را کنترل کند ضروری به نظر می رسد.

مسعود باستانی

منبع : روزنامه اعتماد