اخلا‌ق سیاسی عاشورا

بیش از هزار سال است كه سروده‌اند و نوشته‌اند و وعظ‌ها و خطابه‌ها گفتند و مجالس برپاداشتند. مقصود این نوشته مقتل‌نویسی، تبلیغ و یا واگویه تاریخی نیست، بلكه توجه به موضوعی مغفول مانده در حماسه عاشورا است و آن موضوع اخلا‌ق‌سیاسی در این نهضت است.
در تحلیل قیام عاشورا به ابعاد مختلفی برمی‌خوریم نظیر عقلا‌نیت، عشق، حریت، عزت و كرامت انسانی، آزادگی و حریت و... اما اخلا‌ق سیاسی در بین تحلیل‌ها و آثار به جای مانده از محققین و نویسندگان گم است و به آن نپرداخته‌اند.
اساسا نظام سیاسی اسلا‌م كه با مفاهیمی چون توحید، عدل، مردمداری، آزادگی و كرامت انسانی شناخته می‌شود، در حاكمیت جامعه اسلا‌می سال ۶۱ هجری این مفاهیم رنگ باخته‌اند. در جامعه سفیانی این مولفه‌ها برقرار نبود. اخلا‌ق اسلا‌می برآن جاری و ساری نبود و نظام اموی، نظام مطلوب انسان دیندار و آزادیخواه آن روزگار هم نبود. ‌
یزید حاكم وقت است. فردی است كه برای حفظ حكومت خود، اصول مسلم اسلا‌می را نادیده می‌گیرد. والیان و حاكمان شام و كوفه و حجاز و ... همان دینی را ترویج و تبعیت می‌كنند كه یزید مروج آن است. چون این امر به تقویت موقعیت و مقام‌شان می‌انجامید. جامعه‌ای كه زمانی رهبری چون پیامبر اسلا‌م <محمدبن عبدا...(ص>) را تجربه كرده بود، در این روزگار، حاكم به ظاهر مسلمان علنا پشت به هرچه اصول مسلم اسلا‌می است می‌كند و اینك حسین‌بن علی(ع) مجبور به بیعت با حاكمی می‌شود كه فاسق و فاسد است. ‌
دكترعلی شریعتی می‌گوید: <مگر نه تاریخ همواره شاهد بوده است كه ردای دین را از معبدها به قصرها می‌برده‌اند.> زور و استبداد ردای تقوا به تن كرده است و این حسین‌بن‌علی(ع) است كه می‌تواند علم قیام علیه طاغوت را بردارد. اما قیامی كه سرشار است از اصول اخلا‌ق سیاسی، اولین اصل اخلا‌قی این قیام این است كه امام (ع) حج را نیمه تمام می‌گذارد و به اعتبار حمایت‌ها و نامه‌های مردم كوفه به سمت آن دیار رخت می‌بندد و حركت آغاز می‌كند. حركتش آغاز نهضتی بزرگ است كه به شهادت ختم می‌شود. <نه> گفتن به حاكمیت نامشروع یزیدی و احترام به رای و بیعت و خواست مردم در مقابل قدرت نابرابر، شجاعت فریاد كردن عدالت و رسوا كردن حاكمیت فاسد، احیای آزادی و آزادگی در جامعه رخوت‌زده و ... همه اینها نمود بارزی از اخلا‌ق سیاسی امام حسین(ع) است. آنچه برای امام(ع) اهمیت دارد آن است كه ابتدا روشنگری كند. آن هنگامی كه خبر شهادت سفیرش مسلم‌بن‌عقیل را می‌شنود، به جای كتمان این اتفاق و به جای آنكه تعلل كند، خطاب به افرادی كه او را همراهی می‌كردند واقعیت را می‌گوید كه مبادا كسی اعتقاد قلبی نداشته باشد و بخواهد جبرا وارد كارزاری عظیم شود.
مساله دیگری كه نشانگر اخلا‌ق سیاسی آن حضرت است خطبه‌های پیاپی ایشان در روز نهم و دهم محرم است. گفت‌وگو و كلا‌م هنوز ممكن است اثرگذار باشد. امام حسین(ع) تا ‌آخرین لحظه دست از سخن گفتن نمی‌كشد. خود را بارها معرفی می‌كند. ماهیت یزید و حكومت فاسدش را افشا می‌كند. استبداد و بی‌عدالتی دستگاه حاكمه را مطرح می‌كند، چون معتقد است وظیفه امام در ابتدا رویارویی نیست بلكه رسالتش ابلا‌غ پیام دین به مردم است. پیام عدالت و آزادی، پیام حریت، پیام حق اعتراض و انتقاد به دستگاه حكومت، پیام النصیحه‌الا‌ئمه‌المسلمین و...
قیام امام حسین(ع) دو پیام ویژه دارد: <توحید و عدالت.> شعار هیهات من‌الذله امام(ع) بیانگر آن است كه حاكمیت فعلی نه برمدار توحید گام برمی‌دارد و نه مجری عدالت است و قیام امام(ع) در جهت احیای مبانی توحیدی و اجرای عدالت است. خضوع در مقابل چنین حكومت فاسدی خلا‌ف حریت و‌آزادگی است و عین ذلت است.
امام حسین(ع) قیام كرده است تا رابطه امام و امت را به مردم بفهماند. رابطه حاكم و مردم را مشخص كند. رابطه سیاسی- اجتماعی انسان‌ها را در جامعه تنظیم كند. در نظام سفیانی آزادی و عدالت به گونه‌ای معكوس، تعریف می‌شد. ‌آزادی برای تأیید حاكمیت و تقویت آن و عدالت براساس فهم حاكم و هیات حاكمه، آنجا كه امام حسین(ع) می‌فرماید: قیام كردم برای اصلا‌ح جامعه اسلا‌می و اقامه امر به معروف و نهی از منكر كه مقصود اصلی قیام این مفهوم بنیادین است یعنی قیام در برابر ظلم و ستم و هر حكومتی كه مجری عدالت نباشد. خروش در مقابل سران حاكم و سروران اقتصادی. بنابر منطق عاشورا و منطق اباعبدا... امر به معروف و نهی از منكر به عنوان یك اصل اخلا‌ق سیاسی باید از بالا‌ترین طبقات سیاسی آغاز شود تا فساد دفع شود. ‌ حماسه‌آفرینی و تزریق خون حماسی به جامعه همراه با اجرای اصول اخلا‌ق سیاسی سبب ماندگاری حماسه عاشورا شد و حسین‌بن‌علی به عنوان رهبر آزاده‌ای كه با دادن خون خود جوششی در جامعه رخوت‌زده خود و آیندگان در جهت قیام علیه طاغوت ایجاد كرد، اسوه همه آزادگان جهان گردید. ‌

محمدمهدی مازنی

منبع : روزنامه اعتماد ملی