به زبان دیگران

وقوع انقلاب اسلامی و اقبال رسانه های جهانی به آن باعث شد كه از سال های آغازین انقلاب، به دستاوردهای فرهنگی و سیاسی آن توجه شود؛همان دستاوردهایی كه انقلاب خودرامنادی احیای آنهامی دانست.
اندیشه های بنیان گذار انقلاب اسلامی با ادبیات سهل و آسان و همه فهم سبب گردید كه بسیاری از مطبوعات بین المللی عكس العمل نشان دهند و دیدگاه های موافق ومخالف خود را ابراز نمایند. این دیدگاه ها باعناوینی مانند جانبدارانه، مغرضانه و بیطرفانه از یكدیگرباز شناخته می شوند.
شخصیت كاریزمای امام خمینی(ره) توانسته بود او را برای پاسخگویی به پرسش های اعتقادی، فرهنگی و سیاسی مطرح در میان متفكران مسلمان و غیرمسلمان آن روز آماده نماید و نیز سؤالات بسیاری را فراروی ملت های جهان قرار بدهد.از این رو، رویكرد به ترجمه دیدگاه های امام(ره) امری بدیهی می نمود.این مقاله به بیان كاركردهاوچالش های ترجمه آثارامام خمینی به زبان های خارجی می پردازد.
در ابتدا، با وجود اندك مطبوعات بین المللی در داخل كشور و از سویی نیز ضعف و كمبود ابزارهای اطلاع رسانی، ارسال درست و به موقع پیام ها و دیدگا ه ها با مشكل مواجه بود، اگرچه شرایط سرشار از شور و حال انقلابی، كاستی های بسیاری را در این مسیر جبران می نمود.
با گذر از شرایط پر تحرك و اضطراب نخستین سال های انقلاب و استقرار نظام سیاسی در دهه دوم، وقت آن بود كه آراء علمی امام معرفی شود.
ترجمه آثار فقهی، فلسفی، اعتقادی، عرفانی و سیاسی امام در شرایطی آغاز شد كه مؤسسات فرهنگی و انتشاراتی دیگری با امكانات ناچیز خود به طور پراكنده مطالب و كتاب هایی از امام را ترجمه كرده بودند. برای تحقق این هدف و سامان دهی ترجمه آثار امام، «مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی» در سال ۱۳۶۸ تأسیس شد و با فعالیت های خود در این زمینه موجبات توسعه نشر آثار و اندیشه های امام را فراهم كرد.
جدای از بررسی آثار ترجمه شده باید تأسیس این مؤسسه را مثبت دانست.پس از شكل گیری مؤسسه و حركت رو به سامان در این مسیر،اولاً مخاطبان آثار و دیدگاه های امام در جهان برای متولیان امر بهتر و بیشتر شناخته شدند، ثانیاً عاملی شد كه برنامه ریزی ها به صورت واقع بینانه تر پیش رود.
برای آشنایی با عرصه فعالیت و گستره توزیع كتاب های منتشر شده ضروری است به حوزه های جغرافیایی مختلف اشاره كنیم و با محیط های نشر فرهنگی خارج از كشور به طور اجمال آشنا شویم:
این مؤسسه در آغاز فعالیت، بیشترین مخاطبان خود را در میان مردم شبه قاره داشته است. شبه قاره هند و پاكستان، با خیل عظیم مسلمانان و سابقه ارزنده در گسترش زبان فارسی و مردمانی با فرهنگ های متنوع بیشترین رویكرد را به انقلاب و امام داشته است. مؤسسه باید موفقیت خود را در گام های اولیه مدیون اقبال گسترده مردم آن سامان بداند. مردم مسلمان شبه قاره بیشترین طلبه و دانشجو را روانه ایران كرده اند و همین طلاب و دانشجویان دینی و دانشگاهی بودند كه پس از مدتی با فراگیری علوم اسلامی و ادبیات فارسی، سهم بزرگی در ترجمه كتاب های امام داشته اند. بدینسان، برخی از آثار امام(ره) به زبان های انگلیسی، اردو، پشتو، هندی، گجراتی، بنگالی، سریلانكایی و سایر زبان های بومی شبه قاره ترجمه شد.
برای مطالعه سطوح فعالیت در این حیطه، در میان كشورهای عربی بایسته است به كشورهای لبنان و سوریه رفت و استقبال از كتاب های عربی را به وضوح دید كه مقام اوّل را در میان سایر كشورها داشته است. در كشورهای عربی حوزه خلیج فارس با وجود محدودیت های دولتی و وجود حداقل آزادی چاپ و نشر كتاب، توزیع كتاب های امام(ره) در میان مردم از ظرفیت بالایی برخوردار است. در شمال آفریقا، به ویژه مصر كه از آزادی های بیشتری در زمینه نشر برخوردار است، توجه به آثار اسلامی زبانزد عام است. اخیراً ترجمه ای از «دیوان امام» در مصر انجام گرفته و استقبال محافل علمی و ادبی را به دنبال داشته است.
برای توزیع كتاب ها و آثار در كشورهای آفریقایی، نگارنده تحلیل مشخصی در دست ندارد بنابراین گردآوری اطلاعات و بررسی زمینه كار در این حوزه را به زمان دیگری وامی گذاریم. البته زبان های سواحیلی و هوسایی - زبان بخش هایی از مردم آفریقا -نمونه هایی را به جامعه آفریقا معرفی كرده است. مردم آفریقا مخاطبان همیشگی كتاب های انگلیسی، عربی و فرانسه بوده و هستند. كشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی آسیا با زبان های مالایی، تایلندی، اندونزیایی، چینی و ژاپنی و آسیای مركزی با زبان های روسی، قزاقی، قرقیزی، ازبكی، تركمنی، تاجیكی و از سویی دیگر تركی آذری- زبان اوّل مردم شیعه آذربایجان- و تركی استانبولی در تركیه حامل دیدگاههایی از امام (ره) بوده اند و به اندیشه های امام نزدیكی و علاقه نشان داده اند.
این علاقه -و برای نمونه در آذربایجان- ریشه در مشتركات تاریخی و فرهنگی ایران با این كشورها دارد و به قدری پركشش است كه تحولات سیاسی هم نتوانسته آن را جابجا كند و یا از میان ببرد.
از حوزه های فرهنگی مسلمانان كه بگذریم، بررسی ترجمه آثار امام(ره) برای اروپا و آمریكا (آمریكای مركزی، جنوبی و لاتین) تأمل ویژه ای طلب می كند. در این مقال به این مقدار بسنده می كنیم كه زبان های انگلیسی، اسپانیولی، فرانسه، آلمانی و تا حدی ایتالیایی راه هایی بوده كه برخی آثار به این زبان ها عرضه شوند. ولایت فقیه، دیوان امام، سر الصلاه، جهاد اكبر و وصیت نامه امام و نمونه های بسیاری دیگر از مواردی هستند كه با اراده شخصی علاقه مندان به زبان های اروپایی ترجمه شده است. اگرچه حجم مقالات انگلیسی درباره آرای امام بیانگر رویكرد علمی در این زمینه است، اما واقعیت آن است كه در گذشته نگاه غالب تبلیغاتی و سیاسی در فعالیت ها باعث شده كه در معرفی چهره دینی و فرهنگی امام در اروپا و آمریكا غفلت شود و در واقع در این زمینه متولیان رسمی با نگاه علمی حداقل فعالیت را صورت نداده اند.
اقلیت مسلمانان اروپا با انگیزه های دینی خود ، با كمترین حمایت های فكری و عملی، اقداماتی انجام داده اند كه درخور توجه است. از طرف دیگر تحولات ناشی از انقلاب اسلامی نمی توانست در مقوله های حكومت، دولت، جمهوریت، حقوق بشر، دموكراسی، آزادی های سیاسی و اجتماعی، نقش و جایگاه زنان و هر پرسشی كه علوم انسانی جدید در مقابل انسان قرار داده است، بدون عكس العمل باشد.
علاقه مندان خارجی امام(ره) به این نكته می اندیشیدند كه امام ،مسأله حكومت را در بدترین شرایط فكری و مدرسی مطرح كرده ، روزگاری با فلسفه مشاء و اشراق سروكار داشته، محی الدین عربی و فلسفه ملاصدرا دریافته و در مباحث عقلی سرآمد هم قطاران خود بوده است ،بااین وجود اكنون چگونه در مقابل پرسش هایی از آن دست كه گفته شد، حرف و سخنی نداشته باشد.
با توجه به مقدمه یاد شده ، لازم است كه بدانیم آیا انواع آثار امام(ره) تا اكنون توانسته است با یاری ترجمه به برخی از پرسش های بنیادین انسان غربی پاسخ بگوید.به نظر می رسد، سابقه طرح مباحث جدید از نوع پیش گفته با برداشت هایی از اندیشه های امام در قالب چند كنفرانس بین المللی و ترجمه و چاپ مقالات و پایان نامه های دانشگاهی درحد ناكافی وجود داشته است، اما عرضه آن به شكل مطلوب صورت نگرفته است.
زمینه ها حكایت از آن دارد كه دست كم درخارج ازمرزها ادبیات تازه ای در فرهنگ و سیاست اسلامی در حال زایش است و نوعی فلسفه سیاسی برآمده از انقلاب و اندیشه های امام (ره) در حال تولد است. این وجه از افكار امام (ره) را در ابعاد جهانی می توان از شاخص ترین آنها دانست كه جای بحث و بررسی آن مراكز پژوهشی است كه بدان اهتمام نمایند. در عین حال، با وجود افزایش درصد مخاطبان، روند توسعه این بخش از اندیشه های امام (ره) در خارج مطلوب نیست و هنوز موضوعات مورد چالش، پاسخ كافی و وافی دریافت نكرده اند. امید آن می رود كه با تأسیس پژوهشگاه های علمی و فرهنگی و به طور مشخص «پژوهشكده امام خمینی و انقلاب اسلامی» كه با این هدف ایجاد شده است، شاهد نتایج پرثمری در بررسی ابعاد گوناگون علمی امام(ره) باشیم. توسعه مؤسسات علمی برای تولید علم از شاخص های جامعه رو به پیشرفت امروز ماست. اما شواهد و سوابق چنین نشان داده است كه اگرچه بتوانیم در مدت زمانی به تولید مطلوبی برسیم؛ اما برای عرضه آن در این دوران در میان دیگران از حداقل امكانات و ابزارها برخوردار نیستیم. دلیل روشن آن، مدیریت ترجمه پس از انقلاب است كه از ساختارهای ضعیف و ناكارآمد خود رنج می برد.

محمد صادق امینی

منبع : روزنامه همشهری