توسعه و نظام جهانی

تفاوتی که در شرایط فعلی و دنیای کنونی نسبت به دنیای چند دهه قبل ایجاد شده این است که پدیده های اجتماعی بیش از هر زمانی به هم گره خورده اند. پیش از این تا اواخر دهه ۱۹۷۰ ـ سه دهه قبل ـ می شد جوامع را از هم جدا کرد و هر جامعه ای یک مدل توسعه را دنبال می کرد.
در آن زمان تئوری های توسعه درون گرا پرطرفدار بود اما در شرایط فعلی پدیده های اجتماعی از حصار مرزهای ملی عبور کرده و درهم گره خورده اند و جهانی شدن یا به زعم عده ای بین المللی شدن در جریان است و بر این اساس نمی توان پدیده ها را جداگانه و فارغ از پدیده های مشابه در دیگر نقاط دنیا در نظر گرفت.
فرآیند توسعه هم تابعی از همین جریان است. در نگرش های کلاسیک توسعه به انباشت سرمایه، فراهم آوردن زیرساخت های انسانی، تکنولوژیک، سرمایه گذاری در زمینه های مشابه و فعالیت های حمایتی نیازمندیم اما حتی اگر این الگوی سنتی توسعه را بپذیریم همه مراحل آن نیازمند پیوند با عرصه های بین المللی است چرا که سرمایه پدیده جهانی است و هیچ کشوری نمی تواند برای شروع یک فعالیت اقتصادی بر روی سرمایه های بومی خود حساب کند.
فرآیند تولید و توزیع هم اینگونه اند و در آن سوی مرزهای ملی به هم گره خورده هستند. امروزه کمتر کالایی را می توان در جهان پیدا کرد که همه اجزای آن تولید یک کشور باشد چرا که فرآیند تولید و توزیع جهانی ـ یا با اندکی اغماض بین المللی ـ هستند.
در حوزه رسانه ها و فرهنگ و حتی در پدیده های سیاسی مثل امنیت هم همین گونه است. شرط اول توسعه اقتصادی اجتماعی برخورداری از امنیت است و امنیت در دنیای امروز تنها متعلق به یک کشور نیست.
هیچ کشوری نمی تواند به صورت یک جانبه به تعریف امنیت بپردازد و تکلیف امنیت خود را از بقیه جدا کند. چرا که امنیت پدیده ای به هم پیوسته است و تمام بازیگران روابط بین الملل امنیت شان به هم گره خورده است. این خلاف جریان ۳۰ سال پیش است.
به این معنا که در آن زمان یک بازیگر بین المللی برای ایجاد امنیت خود نیازمند ایجاد ناامنی برای دیگران بود و هرچه می توانست رقبای خود را ناامن تر سازد و ترس و وحشت بیشتری برای آنها ایجاد کند به امنیت بیشتری دست می یافت در حالی که در دنیای امروز امنیت یک پدیده به هم پیوسته است و همه کشورهای جهان از امریکای ابرقدرت تا کشورهای ذره ای برای تامین امنیت خود ناگزیر از حضور در رژیم های جهانی امنیت هستند.
به این دلیل پدیده توسعه بدون اتصال به فرآیند های بین المللی و به عبارتی توسعه درونگرا بی معناست و توسعه با فرآیندهای بین المللی و با شناخت صحیح و استفاده مناسب از جریانات جهانی گره خورده و بی توجهی به این مساله می تواند اختلالات فراوانی در فرآیند توسعه ایجاد کند.
● ساختار نظام جهانی
در جهان دوقطبی الگوی توسعه تحت تاثیر دو قطب شکل می گرفت؛ از سویی الگوی سوسیالیستی و دولت گرایانه و از سوی دیگر الگوی اقتصاد بازار آزاد و طبیعتاً هر کشوری که یکی از این الگوها را استفاده می کرد می توانست از کمک ها و منابع یکی از دو قطب استفاده کند.
پس از فروپاشی شوروی به زعم عده ای الگوی سرمایه داری پیروز شد، بنابراین الگوی ناشی از این قطب به الگوی جهانی فراگیر تبدیل شد اما من تصور می کنم پس از فروپاشی شوروی و مخصوصاً در یک دهه گذشته قوانین حاکم بر جهان بیشتر از تحول دو قطب دچار دگرگونی شده و نمی توان این تحولات را با معنای قطب توضیح داد. به عبارتی جهان امروز جهان قطبی نیست و ما با دنیایی مواجهیم که فرآیندهای جهانی متفاوتی در آن شکل گرفته اند به گونه ای که قطب های سابق خود تابعی از این جریانات جهانی هستند. بسیاری از امکانات نهفته در جهان امروز در دست دولت ها نیست که بتوان به آن اطلاق قطبیت کرد.
ما امروزه در دنیایی هستیم که امکانات بسیاری در این فرآیند جهانی وجود دارد. دانش و اطلاعات، رسانه های ارتباطی، تکنولوژی و... در فرآیندهای جهانی در حال سیلان هستند. جوامعی می توانند در فرآیند توسعه موفق باشند که فرآیندهای جهانی را شناسایی و از آنها بهره گیری کنند.

حسین سلیمی

منبع : روزنامه شرق