«خصوصی سازی» از حرف تا عمل

آیا خصوصی سازی یک پدیده ساده است که در فرآیند انجام آن سهام شرکت های دولتی از تملک این نهاد خارج شده و در اختیار بخش خصوصی قرار می گیرد؟ واقعیت این است که این نوع نگاه به خصوصی سازی نگاهی ساده انگارانه است. خصوصی سازی یک پدیده کاملا سیاسی است و به فرجام رساندن آن نیازمند فراهم شدن مقدمات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است.
تکنوکرات های دولتی علاقه مند به منصب و مقام و قدرت، روشنفکرانی که تصور می کنند خصوصی سازی لزوما ضدعدالت است و برخی از سیاستمداران که می دانند خصوصی سازی یعنی کاهش قدرت با آن مخالفند.
به همین دلیل است که خصوصی سازی طولانی می شود. طولانی شدن فرآیند خصوصی سازی در کشورهایی که اقتصاد آنها به دلایل سیاسی تا حد قابل توجهی دولتی شده و آزادی اقتصادی در آن اندک است یک اتفاق عمومی است که ایران نیز در همین راستا قرار می گیرد. واقعیت این است که اقتصاد ایران حتی در رژیم گذشته نیز با اقتصاد آزاد فاصله زیادی داشت و دولت در آن همه کاره بود این وضعیت پس از انقلاب تشدید شد. تحلیل زیر همین معنی را بررسی کرده است.
از بعد از انقلاب اسلامی یکی از کلماتی که در حوزه اقتصادی بسیار به کار گرفته شده است «خصوصی سازی» است. حتی در مقاطع مختلف از این کلمه به عنوان یک جریان فکری سیاسی نیز بهره برداری شده است.
در مقطعی که بیشتر به دوران آقای مهندس موسوی برمی گردد، «خصوصی سازی» مطرود و کسانی که حرفی از «خصوصی سازی» بر زبان می آورند به عنوان سرمایه دار - طرفدار استکبار جهانی- زالو صفت، ضدانقلاب و مخالف هر آنچه که مظهر باورهای عمومی بود، از آن تلقی می شد. از این رو بود که کسانی که سرمایه ای داشته و در فعالیت های اقتصادی به کار می بردند در سایه قرار گرفتند و در روشنایی خود را با قد و قواره افراد پایین جامعه نشان می دادند تا از هرگونه تعرض مصون بمانند.
در این دوره دولتی سازی و در تنگنا قرار دادن بنگاه های خصوصی بسیار رواج داشت و نهایت امر این بود که با قرار دادن امکانات مالی و موافقت های اصولی صنایع کوچک به تعداد زیاد اقدام و حاصل آن تعداد بسیاری واحدهای کوچک در اقصی نقاط مملکت بود که نیمه کاره و یا به صورت تعطیل و یا ورشکست باقی ماند.
در دهه اول انقلاب صنایع مختلف مصادره و ملی شد و با تفکر بسیار ضدسرمایه داری که ناشی از تفکرات و خط مشی گروه های مختلف چپی به وجود آمده بود عده ای از مدیران و مالکان بخش خصوصی که هیچ مشکلی نیز نداشتند واحد خود را برای اداره در اختیار بخش دولتی قرار دادند و دولت به عنوان سرمایه گذار ۹۰ درصدی اقتصاد ایران تبدیل شد.
مقطع دوم زمانی بود که جنگ تحمیلی به پایان رسید و با ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی روبه رو شد و ایشان با جسارت و آینده نگری، کارهای بسیاری در جهت چرخش وضع اقتصادی از دولتی به «خصوصی سازی» انجام دادند.
در این مقطع بود که «خصوصی سازی» مجددا دارای هویت شد. افراد جرات پیدا کردند که بدون ترس کلمه «خصوصی سازی» را به زبان بیاورند. در این دوره که به دوران سازندگی معروف است تحول بسیاری در سراسر مملکت شروع شد و به این منظور که خرابی های ناشی از جنگ تحمیلی را اصلاح و مملکت را به وضعیت اقتصادی مناسب برسانند. نقش بخش خصوصی در این دوران بسیار پررنگ شد و از آثار آن این است که امروز ملاحظه می کنیم در تمامی شاخه های صنعت تولیدات بسیار متنوع و کارخانه های روزآمد را داریم که از نظر کیفیت پابه پای کالاهای خارجی عرضه می شوند.
از زمان آقای هاشمی کاربرد «خصوصی سازی» بسیار رونق گرفت. این امر به دوران آقای خاتمی رسید منتهی با توجه به مشکلات ارزی و بدهی های تجمیعی ارزی گذشته در اوایل کار ایشان بیشتر به دوران آقای مهندس موسوی نزدیک است و با تکیه بر شعار عدالت محوری حرکت می کنند و تلاش دارند که توسعه اقتصادی را از لایه های پایین و مردم معمول انجام دهند تا به بالا برسند و از این رو سهام عدالت، طرح های زودبازده و تعدیل حقوق اقشار کم درآمد و مشابه آن در راستای اهداف اقتصادی آقای احمدی نژاد قرار دارد.
این نگرش مجددا تاثیرگذاری بر «خصوصی سازی» به مفهوم ملی که در آن اقتصاد کلان و سرمایه گذاری کلان مطرح است تفاوت بسیار دارد. اما اتفاق جالبی که به وقوع پیوسته است ابلاغ فرمان رهبر معظم انقلاب مبنی بر اصل ۴۴ قانون اساسی است که آن را می توان به عنوان حرکتی در جهت انقلاب اقتصادی برشمرد. در صورت اجرایی شدن اصل ۴۴ «خصوصی سازی» به مفهوم ملی و بین المللی دارای وجهه واقعی می گردد و سرمایه های خرد و کلان می توانند در بستری قرار گیرند که صنایع بزرگ در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.
امر کلیدی این است که ما چاره ای جز توسعه صنعتی در مملکت نداریم و این مهم به دست نمی آید مگر اینکه «خصوصی سازی» به مفهوم واقعی آن در کشور تحقق یابد.

مهدی جاریانی

منبع : روزنامه کارگزاران