تاریخ سینمای ایران در باغ فردوس

چهار سال پس از آنکه در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ میلادی، برادران لومیر، نخستین فیلم تاریخ جهان را در گراند کافه پاریس نمایش دادند، مظفرالدین شاه قاجار، راهی اروپا شد. از فرنگستان که پدر تاجدارش – ناصرالدین شاه – سه‌بار به آن سفر کرده بود، چیزها شنیده بود و می‌خواست سرزمین عجایب را به چشم خود ببیند. عجایب فرنگ یکی دو تا نبود؛ از «تلفنی که تا صد فرسخ حرف می‌زد» تا «اسباب بستنی که از قوه الکتریک درست می‌شد.» اما از اینها بهتر دستگاهی بود که حتی شاه بابا نیز در سفرهایش ندیده بود: اسباب سینماتوگراف.وقتی در ۲۷مرداد ۱۲۷۹ خورشیدی ( ۱۸اوت ۱۹۰۰میلادی) دسته اسباب سینماتوگراف در بندر اوستاند بلژیک چرخید و از مظفرالدین شاه فیلم گرفت، سینمای ایران متولد شد. سینمایی که اکنون ۱۰۸سال عمر دارد و ساخت بیش از ۲۰۰۰ فیلم سینمایی را در کارنامه خویش به ثبت رسانده است. در سال ۱۳۷۳ خورشیدی (۱۹۹۴ میلادی)، یک سال پیش از صدسالگی سینمای جهان، سینماگران ایران به صرافت افتادند که اسناد سینمای وطنی را گردآوری کنند تا وقتی صدساله می‌شود، موزه‌ای از آنِ خود داشته باشد. در کشوری که فرش و خط و پست و برق و آب و آبگینه هر یک برای خود موزه‌ای دارند، حیف بود که سینما با همه محبوبیتش از این موهبت محروم بماند. شرکت توسعه فضاهای فرهنگی وابسته به شهرداری تهران پا پیش گذاشت و در شهریور سال ۱۳۷۳ کار گردآوری اسناد سینمای کشور در خانه‌ای قدیمی در خیابان لاله زار - مهد سینماهای ایران - آغاز شد.
بر نخستین تابلوی موزه سینما چنین نوشته‌اند که عزت‌الله انتظامی، عباس کیارستمی، جمال امید، امیر اثباتی، بهزاد رحیمیان و عزیزالله ساعتی، بیش و پیش از دیگران در برپایی موزه کوشش به خرج دادند. نتیجه این کوشش‌ها راه‌اندازی موزه سینما در سال ۱۳۷۷ خورشیدی در همان محل بود، دو سال پیش از صدسالگی سینمای ایران. اما جا تنگ بود و در لاله زاری که به تیول فروشندگان لوازم الکتریکی رفته بود و درِ تماشاخانه‌هایش یکی پس از دیگری تخته می‌شد، کسی از موزه سینما سراغ نمی‌گرفت. سینما یک بار دیگر از لاله زار به شمال شهر کوچید: خیابان ولیعصر، بالاتر از زعفرانیه، باغ فردوس. باغ فردوس در گذشته کاخ و تفرجگاه محمد‌شاه قاجار، گاهی سفارتخانه‌ای و بعد از انقلاب محل آموزش فیلمسازی به علاقه‌مندان و اکنون گوشه‌ای از گنجینه ارزشمند تاریخ فیلمسازی در ایران است.آغاز موزه همراه با خاطراتی است از سالیان حضور اولین دوربین در ایران و درخواستنامه مظفرالدین شاه که لیستی از اقلامی که مورد نیاز عکاسخانه آن زمان بوده را نوشته است. در گوشه‌ای از موزه در طبقه اول، نخستین راش‌هایی که توسط میرزا ابراهیم خان از حرکت کالسکه مظفرالدین شاه گرفته و همچنین اولین فیلم ناطق ایرانی، دختر لر، در صفحه نمایشی تلویزیونی در حال پخش است. در کنار این صفحه نمایش، عکس صاحبان معروف سینما در تهران به خصوص هوشنگ کاوه (صاحب فعلی سینما عصر جدید ) و در پایین همین عکس‌ها، عکس سینماهای تهران را که اکثر آنها یا به مخروبه‌ای تبدیل شده‌اند یا تغییر کاربری پیدا کرده‌اند قرار دارد. سینماهایی که خاطره انگیز هستند: سینما شرق در خیابان آرامگاه تهران، سینما فردوسی در نازی آباد تهران، سینما آزادی و سینما شهرقصه در خیابان عباس آباد و همچنین تراس تابستانی سینما آفریقا در جایی از موزه، نمونه اولین نامه‌های اداری و رسمی را که اجازه اکران یک فیلم را از طرف اداره فرهنگ داده‌اند می‌توان دید. تالار سینمایی این کاخ موزه زیبا، پر است از خاطره و یادها و یادگارها و عکس‌ها. در این میان، یادگارهای ساموئل خاچیکیان اعم از عینک و خودنویس و دست نوشته‌ها و عکس‌های یادگاری قدیمی او در جعبه شیشه‌ای و عکس کارگردان‌ها (رژیسورها)، بازیگران، پوسترهای تبلیغی فیلم‌های قدیم و جدید، عکس‌‌های بزرگی از فیلم‌ها، دست‌اندرکاران و کمک‌یاران سینما نمایان است.
در تالار بعدی، قاب بزرگی وجود دارد که در آن عکس‌های پرسنلی و کوچک شماری از یاوران سینمای ایران در سال‌های پیش از ۱۳۶۰ وجود دارد. عکس کوچک خیلی‌ها در آن میان آشنای این سال‌ها هستند. در گوشه‌ای از این تالار ۱۰ عکس از مادران سینمای ایران به دیوار نصب شده است: نادره، رقیه چهره آزاد، آنیک شفرازیان، فرخ لقا هوشمند، ایران دفتری و عصمت صفوی در گوشه‌ای از این تالار فعالیت‌های مطبوعاتی این سال‌ها در سینمای ایران و عکس منتقدان معروف سال‌های قبل از انقلاب، در راس آنها دکتر هوشنگ کاووسی، جلوه‌گر است....و در انتها دفتر نظرات و انتقادات. یکی از علاقه‌مندان سینما نوشته است: «برای من که عاشق سینما هستم، دیدن این موزه با یادگارهایی که عباس کیارستمی و... به‌جا گذاشته‌اند، بسیار هیجان‌انگیز است. این موزه جلوه‌ای است از تلاشی که طی صد سال برای ماندگاری این هنر در ایران صورت گرفته است. امیدوارم شما، آره، شما که این نوشته را می‌خوانید به این موزه بیایید و با تاریخ و سینمای ایران آشنا شوید.»

حسین صرافی

منبع : روزنامه کارگزاران