گذر تاریخ در یزد

یزد شهری در قلب تاریخ ایران زمین و از شهرهای كهن است كه در دوران هخامنشی و شاید پیش از آن وجود داشته و «ایساتیس» نامیده می شده است. «هرفته، فرافر و سریزد كنونی»، بازمانده آن هستند كه در ۳۰ كیلومتری خاور شهر یزد به یادگار مانده اند.
● یزد در دوران ساسانیان
در دوران ساسانیان، استخر بزرگترین كوره فارس بود و ناحیه یزد، بزرگترین ناحیه استخر به شمار می رفت و شهرهایی همچون «كثه میبد، نایین و فهرج» را در دل خود نگاه می داشت.در آغاز یزد نام ناحیه ای از استخر بود و شهر كنونی یزد «كثه» نام داشت، اما پس از آن كه شهر، یزد نامیده شد، ناحیه بالا را «كته» خواندند.نامگذاری یزد وابسته به واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه است و همچنین گرفته شده از واژه «یزدان» یا «یزتان» نیز می باشد كه معنی واژگانی آن پاك، مقدس، فرخنده و در خور آفرین است و به معنای ذات خدا هم آمده است. یزد، یعنی آفریننده خوبی ها، پاكی ها و شهر خداست.كثه، به معنای زندان یا شهر كوچك می باشد و منسوب به زندان ذوالقرنین اسكندر است. گفته اند هنگامی كه شماری از بزرگان ایران در ری علیه اسكندر مقدونی برخاستند، وی آنان را دستگیر كرد و همراه خود به فارس برد، چون به یزد رسید، زندانیان را در چاهی زندان كرد و آن محل را كثه نامید، كه به یونانی زندان است. پس از این كه اسكندر یزد را ترك گفت، نگاهبانان به كمك زندانیان به آبادانی و عمران یزد همت گماشتند.
‌● یزد و اسلام
پس از برآمدن اسلام و گرایش مردم یزد به دین اسلام، عنوان «دارالعباد» یا «دارالعباده» به این شهر داده شد، زیرا «علاءالدوله كالنجار» از ملكشاه سلجوقی تقاضای حكومت یزد را كرده بود، تا در آنجا به عبادت بپردازد.
احمد كاتب، تاریخ نگار یزدی سده ۹ هجری قمری، در كتاب تاریخ جدید یزد، می نویسد: «... در سال ۵۰۴ هجری قمری، ملكشاه سلجوقی حكومت یزد را به علاءالدوله كالنجار واگذار كرد و آن را دارالعباده نامید.» یزد به شهر بادگیرها و نگین كویر نیز سرشناس است.یزد، در دوران هخامنشی از جایگاه استراتژیك و ارتباطی ویژه ای برخوردار بوده و دارای راههای مهم مراكز راهداری، پستی و چاپاری بوده است. چندین سده پیش از آمدن اسكندر مقدونی به ایران، یزد ناحیه ای آباد و دارای اهمیت نظامی، راهداری و بازرگانی بوده است. در روزگار ساسانیان، یزد رو به توسعه نهاد و از جایگاه ویژه ای برخوردار گردید.
● یزد در زمان عثمان
یزد، در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان افتاد. با روی كار آمدن صفاریان سیستان، یزد جزو قلمرو یعقوب لیث شد و در دوره آل بویه به دست فخرالدوله دیلمی افتاد.
یزد در دوران اتابكان
از سال ۵۳۶ تا ۷۱۸ هجری قمری، اتابكان یزد بر این ناحیه حكومت می كردند. اتابكان یزد یا آل وردان خاندانی از امرای دیلمی از فرزندان وردان زورنام، كه خویشاوندان امرای اخیر بنی كاكویه بوده اند، كه حكومت ولایت یزد، ابرقو/ ابركوه و گاه نواحی دیگر همجوار را سده هادر دست داشته اند.
● یزد در دوران آل مظفر
در زمان آل مظفر، حاكمان دوره تیموری و حكومت صفوی شهر یزد گسترش یافت و رو به آبادانی نهاد. سده های ۷ تا ۱۱ هجری قمری را دوران شكوفایی آبادی و پر از جمعیت یزد خوانده اند. دورانی كه در آن، آثار زیبا، مسجدهای باشكوه، مدرسه های بزرگ و معماری اصیل شهری پدید آمد.
● یزد در دوران زندیه و قاجاریه
در دوره زندیه، كریم خان زند به شهر یزد توجه داشت و مدت ها در این شهر در باغ دولت آباد، كه از بناهای محمدتقی خان یزدی، هم زمان شاهرخ میرزای افشار بود، به سر برد.در یورش افغان ها به ایران، مردم دلاور و آزاده یزد به رهبری «میرزا عنایت سلطان» با آنان جنگیدند. محمود افغان در گشودن یزد ناكام ماند و سرانجام یزد را رها كرد و اصفهان را گشود. اشرف افغان پس از محمود، حدود چهار سال با عنایت سلطان و جنگجویان رشید یزد جنگید و با نیرنگ بر او و یارانش پیروز شد و جز مومن خان و محمدتقی خان، خواهرزادگان عنایت سلطان همه را كشت.مومن خان از سوی نادرشاه افشار به حكومت كرمان گمارده شد و محمدتقی خان و بازماندگانش تا اواخر دوران قاجار، گاه در سمت حاكم و گاه مستوفی یزد خدمت كردند.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی