آنتی بیوتیک ها بعنوان محرک رشد در طیور

آنتی بیوتیكها ممكن است محیط را برای رشد میكرو ارگانیسم های مولد غذا مناسب و آماده نمایند و فعالیت میكروارگانیسم های مخرب مواد مغذی را متوقف سازند. مطالعات و تحقیقات زیاد انجام شده با جیره هایی كه كمبود ویتامین یا اسید آمینه ای آنها در حد مرزی بود، نشان داده است كه آنتی بیوتیك های جیره به رفع كمبود ماده مغذی كمك می كنند.
بنابراین ظاهراً آنتی بیوتیك ها كه تخریب ماده مغذی را كاهش می دهند، باعث افزایش در ساخت ماده مغذی می گردند یا بازده استفاده از ماده مغذی مورد نیاز را افزایش می دهند، ولی مشاهده نوع فعالیت آنتی بیوتیك ها در افزایش رشد، هنگامی كه تمام مواد مغذی جیره كافی باشند، مشكل است.آنتی بیوتیك ها ممكن است رشد میكروارگانیسم های مولد امونیاك را زیاد یا تولید سایر مواد زاید ازت دار سمی در روده را متوقف سازند.آنتی بیوتیك ها ممكن است مصرف آب غذا و یا هر دو را افزایش دهند. اگر چه تعیین این موضوع كه افزایش مصرف غذا یك اثر اولیه است و یا بعلت بهتر بودن وضعیت سلامت حیوان در نتیجه مصرف آنتی بیوتیك می باشند.
امكان پذیر نیست.ولی اثر آن بر میزان مصرف آب یك اثر ثانویه است، مطالعات برخی از محققان وجود ارتباط ثابتی بین مصرف آب و غذا را در مرغ نشان می دهد. بنابراین چون آنتی بیوتیك ها در تغییر میكروب های روده ای موثرند ممكن است از طریق دستگاه گوارش، در مصرف آب موثر باشند. روده های كور مرغ های تغذیه شده با آنتی بیوتیك در مقایسه با همان جیره ولی بدون استفاده از آنتی بیوتیك معمولا حاوی مقدار زیادتری مدفوع مرطوب است.آنتی بیوتیك ها قابلیت دسترسی یا جذب بعضی مواد مغذی را افزایش می دهند. افزودن آنتی بیوتیك به جیره، جذب مواد مغذی مثل كلسیم ، فسفر و منگنز را افزایش می دهد، آنتی بیوتیك باعث نازك شدن غشاء روده و افزایش ضریب جذب مواد غذایی بویژه املاح می گردند. اما گروهی دیگر معتقدند كه نازك شدن غشاء اثر اختصاصی آنتی بیوتیك روی روده نیست بلكه به دلیل حضور اجرام بیماریزا غشاء روده متورم می گردد.
در صورتیكه با مصرف آنتی بیوتیك ها این اجرام از بین رفته و در نتیجه حالت تورم روده برطرف می شود. امكان دارد كه آنتی بیوتیك ها در متابولیسم مواد غذایی داخل روده حیوانات دخالت نموده و باعث افزایش متابلولیسم گردند.آنتی بیوتیك ها باعث افزایش حساسیت باكتریها در مقابل فاگوسیت ها خواهند شد. در نتیجه تعداد زیادی از باكتری ها از بین رفته و بدین ترتیب ضریب تبدیل غذایی كاهش می یابد.در اغلب مواقع آنتی بیوتیك ها از بیماریهای میكروبی كه در دستگاه گوارش یا بطور منظم در سایر نقاط بدن موجود می آیند جلوگیری كرده و یا آنها را بهبود می بخشند. مصرف مقدار كمی از یك آنتی بیوتیك مثل باسیتراسین، پنی سیلین، تتراسایكلین و یا تركیبی از آنها معمولاً در كنترل بیماریهای خفیفی كه در یك مرغداری خوب نیز یافت می شوند موثر هستند.
این اثرات عمدتاً محدود به دستگاه گوارش است. برای كنترل بعضی از بیماریهای گوارشی مثل تورم روده مقدار بیشتری از آنتی بیوتیك ها مورد نیاز است. برای كنترل چنین بیماریهایی، آنتی بیوتیك های غیر قابل جذب مثل باسیتراسین همانند آنتی بیوتیك های قابل جذب موثرند.برخی از محققان معتقدند محور اصلی فعالیت آنتی بیوتیك ها، خون و بافت های محرك داخلی است ولی در رابطه با اثرات محرك رشد آنتی بیوتیك های غیر قابل جذب شواهدی وجود دارد كه نشان می دهد اثرات مفید آنها بر میكروبهای دستگاه گوارش است.آنتی بیوتیك ها به طور مستمر روی باكتریهای مضری كه با تولید توكسین موجب كاهش رشد می شوند اثر كرده و آنها را از بین می برند.آنتی بیوتیك ها با از بین بردن باكتریها باعث می شوند كه باكتریها از دور رقابت بر سر مصرف پروتئین خارج شوند و در نتیجه سبب افزایش جذب مواد غذایی در روده دام و طیور گردند.
● خطرات مصرف بی رویه آنتی بیوتیك ها:
۱) واكنش های ازدیاد حساسیت گسترده در جمعیت میزبان همراه با افزایش حساسیت آنافیلاكسی، بثورات جلدی، تب، اختلالات خونی، هپاتیت، كاستاتیك و احتمالاً بیماریهای بافت همبند.
۲) تغییر در فلور طبیعی بدن همراه با بروز بیماری ناشی از عفونت مربوط به رشی بیش از حد میكروارگانیسم های مقاوم به دارو و قارچ ها.
۳) پوشیده و مخفی كردن عفونت شدید بدون ریشه كن كردن آن به عنوان مثال ممكن است تظاهرات بالینی یك ابسه مخفی و مهار شود در حالی كه فرایند عفونت ادامه یافته باشد.
۴) مسمومیت دارویی.
۵) باقیمانده های غیر معمول دارو.
۶) پیدایش مقاومت د ارویی در جمعیت های میكروبی كه عمدتاً ناشی از حذف میكروارگانیسم های حساس به دارو و جایگزینی آن توسط میكروارگانیسم مقاوم به دارو است.
۷) در ادامه به معفی آنتی بیوتیك ویرجینیامایسین بعنوان محرك رشد شیمیایی پرداخته شده است.
● ویرجینیامایسین
▪ دسته دارویی: افزایش هنده رشد دام و طیور.
▪ شكل دارویی: پرمیكس
● مكانیسم اثر و فارماكوكنتیك
۱) ویرجینیامایسین به طور اختصاصی روی باكتریهای گرم مثبت اثر دارد و همانند سایر آنتی بیوتیك ها باعث تغییر در فلور میكروبی روده می گردد. این عمل با جلوگیری از سنتز پروتئین در داخل میكروب هایی كه با تكثیر آنها جداره روده ضخیم می گردد، انجام می شود، بدین ترتیب جداره روده به حالت عادی بازگشته، جذب مواد غذایی بهتر و بیشتر انجام می گردد و در نتیجه ضریب تبدیل غذایی كاهش می یابد.
۲) ویرجینیامایسین سبب نقصان تولید اسیدلاكتیك، اسیدهای چرب فرار، آمونیاك و آمین ها توسط میكروب شده و در نتیجه از اثرات سمی آنها می كاهد.
۳) با كند نمودن حركات روده ها موجب جذب بیشتر پروتئین ،چربی و كربوهیدرات ها می گردد.
۴) ویجینیامایسین از طریق اتصال به تحت واحد ۲۳۵ ریبوزوم باكتری از سنتز پروتئین توسط باكتریها ممانعت بعمل می آورد. ویرجینیامایسین آنتی بیوتیكی است كه توسط استرپتومایسس ویرجینیه تولید می گردد. این دارو عموماً از راه گوارش جذب نمی شود. بنابراین، تاثیر خود را بر فلور میكروبی دستگاه گوارش بر جای می گذارد.این آنتی بیوتیك دارای اثر باكتریوسیدی (باكتری كش) بوده و دارای ۲ بخش M و S می باشد كه هر كدام به تنهایی دارای اثر باكتریواستاتیكی هستند و سینرژیسم آنها باعث باكتریویسیدی ویرجینیامایسین می شود و به این ترتیب قدرت موثر آن نیز ۱۰۰ برابر افزایش می یابد.
نسبت قسمت M به بخش S تقریباًٌ ۴ به ۱ بوده كه البته بخش M در حد بسیار در شكمبه نشخوار كنندگان متابولیزه شده ولی بخش S دچار هیچ گونه فعالیت متابولیكی در شكمبه نمی شود. متابولیت های حاصله از متابولیسم بخش M نیز تا حدودی دارای فعالیت ضد میكروبی هستند.محصول تجاری حاوی ۷۵ درصد M و ۵ درصد S می باشد.این مخلوط یك پودر بدون شكل می باشد كه در حرارت ۱۴۰-۱۳۸ درجه سانتیگراد غیر فعال می شود. این دارو به میزان كم در آب و اسید رقیق محلول می باشد. در محیط های قلیایی نامحلول بوده و سریعاً غیر فعال می شود.در متانل، اتانل، اسید استیك، اتیل استات، كلروفرم و بنزن محلول می باشد. این ماده در گیلورین (نفت سبك جوشانده شده در حرارت بالا) نامحلول می باشد.در بعضی از گونه های حیوانی پس از تجویز خوراكی، ویرجینیامایسین سریعاً جذب شده و از طریق صفرا دفع می شود و متابولیت های آن فاقد چرخه روده ای - كبدی بوده و در مواردی هم در پوست ذخیره می شوند.
● موارد مصرف:
در مرغ های گوشتی ، تخمگذار و مادر ، بوقلمون و نیز در گوساله جهت حصول نتایج زیر مصرف می شود:
۱) كاهش ضریب تبدیل غذایی و افزایش سرعت رشد.
۲) كهش وازده ها و تلفات به علت جذب بهتر غذا.
۳) افزایش قدرت باروری تخم نطفه دار.
۴) افزایش قدرت تولید گوشت و تخم مرغ.
۵) كاهش موارد ابتلا به بیماریهای عفونی.
۶) كاهش ضایعات جوجه كشی.
۷) افزایش وزن تخم مرغ و پر رنگ كردن زرده آن.
۸) بهبود كیفیت تخم مرغ و پوسته آن.
● طیف اثر
بر ضد باكتریهای گرم مثبت موثر بوده و از آن به منظور درمان عفونت های حاصل از گونه های مختلف هموفیلوس و نیسریا نیز می توان استفاده كرد. همچنین دارای فعالیت اندكی در برابر پروتوزوآها نظیر گونه های مختلف توكسوپلاسما می باشد و به این ترتیب در درمان اسهال در گله مورد استفاده قرار می گیرد. معمولاً از ویرجینیامایسین در درمان بیماریهای باكتریایی حیوانات اهلی استفاده نمی شود، هر چند كه این آنتی بیوتیك دارای طیف اثر وسیعی می باشد.بنابراین، مورد مصرف اصلی آن بعنوان افزایش دهنده رشد دام و طیور است.
● موارد منع مصرف
ویرجینیامایسین را نباید همزمان با سایر داروهای افزاینده رشد در غذای دام و طیور استفاده نمود.
● موارد احتیاط:
دارو باید دور از دسترس كودكان ، حیوانات اهلی و وحشی نگهداری شود.
● تداخل دارویی:
تاكنون گزارشی از خاصیت سینرژیسمی با سایر آنتی بیوتیك ها منتشر نشده است.
● عوارض جانبی:
ویرجینسامایسین فاقد هرگونه سمیت و عوارض جانبی است.
اطمینان از مصرف دارو:
دزهای منفرد خواركی ویرجینسامایسین تا ۱۵۵ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن، بدون هیچگونوه عارضه ای در موش مصرف شده است. همچنین مصرف روزانه تا مقادیر ۱۰۰ میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن در موش صحرایی و سگ به مدت ۳ ماه فاقد هرگونه اثر سوء بوده است.بنابراین ، با توجه به بررسیهای فوق ، استفاده از ویرجینیامایسین با مقادیر توصیه شده و یا بیش از آن هیچگونه سمیتی نداشته، لذا دارویی مطمئن و دارای مرز ایمنی بالایی است.
● زمان پرهیز از مصرف:
ویرجینیامایسین تا روز كشتار دام قابل مصرف است و احتیاج به قطع دارو از جیره غذایی در مراحل مختلف نمی باشد. بنابراین در خصوص این دار، نیازی به رعایت زمان پرهیز از مصرف پس از آخرین مورد تجویز دارو نمی باشد.
● نكات قابل توجه:
به منظور مخلوط كردن دارو با غذا بهتر است مقدار توصیه شده را با ۵ كیلو گرم و سپس با ۵۰ كیلوگرم غذا مخلوط كرده و مخلوط به دست آمده را با یك تن غذا اضافه نمود.لازم است پس از مصرف كردن قسمتی از ویرجینیامایسین ، درب كیسه محتوی دارو را به دقت بسته و در جای خشك، خنك و دور از نور نگهداری نمود.
● مقدار و نحوه مصرف:
▪ جوجه گوشتی: تا ۱۰ هفتگی، ۵۰ تا ۲۰۰ گرم در هر تن غذا.
▪ مرغ تخمگذار و مرغ مادر: در تمام طول مدت تخم گذاری ۲۰۰ تا ۸۰۰ گرم در هر تن غذا.
▪ بوقلمون: تا ۲۶ هفتگی ، ۵۰ تا ۲۰۰ گرم در هر تن غذا.
▪ گوساله: تا ۲۶ هفتگی ، ۵۰ تا ۸۰۰ گرم در هر تن.
● اسامی تجاری:
در ایران به اسامی گروسین ۱۰ (ارس بازار)، ویرجینیامایسین ۱۰ درصد (تولید داروهای دامی ایران) و استافاك ۱۰۰ (گلپاد) در بازار عرضه می گردد.

منابع:
۱- فقیهی سید محمد، گندمی ثانی، حمید رضا، (۱۳۷۸) ، داروخانه دامپزشكی، تهران، چاپ سپهر، نیكخواه.
۲- فقیهی، سید محمد (۱۳۷۹)، فارماكولوژی داروهای ضد باكتری در دامپزشكی، تهران، چاپ نشر جهاد ...
۳- فیروزی، رویا (۱۳۷۴)، بررسی مقاومت آنتی بیوتیكی قابل انتقال سالمونلا جدا شده از موارد اسهال گوساله ها و تشخصی بتالاكتاماز در گونه های مقاوم به آنتی بیوتیك ها بتالاكتام در دامداری های اطراف شیراز.
۴- قمریان، علیرضا، (۱۳۸۲)، داروهای دامپزشكی و نهاده های تغذیه ای دام، طیور و آبزیان ایران، تهران، چاپ دوم ، انتشارات قمریان.
دكتر آرش قلیانچی لنگرودی

منبع : موسسه مرغداری ایران