آفت های ادبیات غیردیپلماتیک

اکنون نزدیک به چهار سال از روی کار آمدن دولت نهم می گذرد. در این مدت سیاست خارجی ایران تجارب گوناگونی را پشت سر گذاشت که می توان با تحلیل و بررسی این تجربه ها و نحوه تعامل این دولت با دیگر کشورها به ویژگی های رویکرد دیپلماسی این دوره دست یافت.
اولین ویژگی این دوران در عرصه سیاست خارجی را باید نگاه غیرعلمی به سیاست خارجی دانست. نحوه تعامل در عرصه جهانی و به عبارت دیگر سیاست خارجی ویژگی هایی دارد که در جهان خارج اتفاق می افتد و نمی شود با در نظر نگرفتن الزامات عرصه بین المللی به آن نگاه کرد. اگر این گونه به آن نگاه کنیم طبیعتاً برداشت هایمان مطابق با واقعیت نخواهد بود. یکی از ویژگی هایی که در سیاست خارجی آقای احمدی نژاد وجود داشت در همان ابتدای کار و اولین سفری که ایشان به سازمان ملل داشتند، مشخص شد. زمانی که مسوولان کشور به سازمان ملل می روند که روسای جمهور، نخست وزیرها و مسوولان عالی رتبه دیگر کشورها در آنجا حضور دارند طبیعتاً می خواهند ارتباطی برقرار کنند و مواضع خودشان را بیان کنند. به خصوص در مورد رئیس جمهور جدید یک کشور همه می خواهند ببینند این فردی که تازه آمده چه نظریاتی دارد.
رئیس دولت نهم در حالی که بیشتر مسوولان و کارشناسان وزارت امور خارجه به ایشان گفته بودند در دانشگاه کلمبیا حاضر نشوند به آنجا رفت و سخنرانی کرد. در آن زمان بررسی ها نشان می داد در آنجا رئیس جمهور ایران مورد توهین قرار خواهد گرفت. نتیجه هم آن شد که رئیس دانشگاه کلمبیا بزرگ ترین توهین ها را به ایشان کردند.
این نگاه غیرعلمی نتایج دیگری هم دارد و آن مسوولیت جهانی برای خود قائل بودن است. به عنوان نمونه ایشان در سخنان شان بشارت می دهند دنیا در حال تغییر است و به زودی اتفاقات مهمی خواهد افتاد و بلافاصله بعد از این می گوید ما باید برای دنیا فکر کنیم. در همین چارچوب نیز به رئیس جمهور امریکا و خانم مرکل نامه یی با مضمون هدایت فرستاده می شود. اگر شما به متن آن نامه ها نگاه کنید، می بینید محتوایش قرابتی با مسائل علمی سیاست خارجی ندارد. در حقیقت این ویژگی اول سیاست خارجی دولت نهم است که غیرعلمی بودن و آرمان گرایی در عرصه جهانی در محور آن قرار دارد.
ویژگی دیگر اما عدم شناخت محیط بین المللی و عدم استفاده از کار کارشناسی خبرگان سیاست خارجی است. در هر حال ممکن است همه افراد در مورد مسائل مختلف اطلاعات کافی نداشته باشند ولی به مرور زمان با استفاده از کارشناسان و خبرگان تبحر و اطلاعات بیشتری کسب می کنند. ولی در این دولت شاهد بودیم از خبرگان و کارشناسان استفاده نمی شود. یکی از مواردی که عدم شناخت محیط بین المللی را نشان می دهد، بی اثر دانستن قطعنامه ها است؛ در حالی که آثار قطعنامه ها به مرور زمان در اقتصاد کشور دیده می شود. در بحث انرژی هسته یی هم آقای احمدی نژاد رسماً اعلام می کند؛ نه، خیال تان راحت باشد پرونده از آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت نمی رود، اما پرونده هسته یی از آژانس به شورای امنیت منتقل شد. حال بعد از اینکه منتقل شد آنجا می گفتند هیچ قطعنامه یی در شورای امنیت علیه ایران صادر نمی شود ولی دیدیم چندین قطعنامه علیه ایران صادر شد.
سومین ویژگی را می توان به کار بردن ادبیات غیردیپلماتیک در روابط بین الملل عنوان کرد. در چارچوب این سیاست تهاجمی قرار بود یکسری اقداماتی را پیش ببریم که طرف مقابل عقب بنشیند. همان طور که می دانید داستان هولوکاست دعوایی بین اروپایی ها و یهودی ها است که نه ارتباطی به ایران دارد نه به مسلمان ها. حال این موضوع باعث شد برای هولوکاستی که به ایران ارتباطی نداشت سمیناری در دفتر مطالعات وزارت خارجه برگزار شود. پس از آن دفتر مطالعات وزارت خارجه مورد تحریم مراکز تحقیقاتی بین المللی دنیا قرار گرفت و بعد از آن هم آمدند یک قطعنامه یی در سازمان ملل تصویب کردند و هولوکاست را به رسمیت شناختند. یعنی تا قبل از این اقدام آقای احمدی نژاد هولوکاست فکر معمولی و تاریخی بود ولی بعد از کار ایشان آن را در سازمان ملل به تصویب رساندند.
اگر کشوری در دنیا مشکل بین المللی دارد باید سعی کند با آرامش آن را حل کند نه اینکه یکسری مشکلات دیگر به آن بیفزاید. ادبیات دیپلماتیک ادبیاتی مودبانه، نرم و لطیف است، حتی وقتی اقدامات خشن را می خواهند بیان کنند با بیان نرم مطرح می کنند.
ویژگی دیگر اتخاذ مواضع انفعالی برخلاف سیاست اعلانی تهاجمی و زیر سوال بردن اقتدار و عزت ایران است. یکی از این موارد در جریان تجاوز ملوانان انگلیسی به آب های ایران رخ داد. وزیر دفاع انگلیس وقتی پارلمان انگلیس سوال می کند چرا ایران اینها را دستگیر کرده و شما هیچ عکس العملی نشان ندادید و باید عکس العمل شدیدی نشان می دادید، اظهار کردند آنها به داخل آب های ایران رفته بودند یعنی به آب های ایران تجاوز کرده بودند. آنها دستگیر می شوند و بعد از دو روز تبلیغات به یکباره آزاد می شوند و با هدیه رئیس جمهور و به همراه رئیس جمهور و هیات دولت بدرقه می شوند.
از موارد دیگر اینکه آقای احمدی نژاد دو سال متمادی در سخنرانی های جرج بوش رئیس جمهور تندرو و افراطی امریکا در سازمان ملل شرکت کرد. در حالی که نه جرج بوش و نه وزیر خارجه امریکا در سخنرانی آقای احمدی نژاد شرکت نکردند. در کنار اینها باید به عدم حساسیت نسبت به تمامیت ارضی ایران اشاره کرد. همان طور که نسبت به ادعاهای امارات در ارتباط با جزایر سه گانه واکنش مناسبی نشان داده نشد، نسبت به قرارداد۱۹۷۵ که آقای طالبانی موضع گیری کردند و گفتند قرارداد ۱۹۷۵ خیلی ارزش ندارد نیز حساسیت چندانی از سوی دولت نشان داده نشد. باید گفت یکی دیگر از ویژگی های این دوره نگاه داخلی به سیاست خارجی و استفاده تبلیغاتی از آن به جای توجه به منافع ملی است یعنی سیاست خارجی به عنوان وسیله یی برای تبلیغات داخلی به کار گرفته شود. آخرین نکته یی که به آن اشاره می کنم ویژگی عدم به کارگیری سیاست خارجی در توسعه همه جانبه کشور است. در توسعه اقتصادی کشور، باید سیاست خارجی در اختیار آن باشد که بتواند سرمایه های خارجی را جذب کند اما متاسفانه هیچ کدام از اینها انجام نشد. در این فضا باید نرخ ریسک سرمایه گذاری در ایران را با اتخاذ سیاست خارجی مناسب پایین آورد در حالی که وقتی سیاست خارجی ما ماجراجویانه شد این نرخ افزایش پیدا می کند و سرمایه گذاری کاهش پیدا می کند. عدم رشد توریسم که به دلیل تبلیغات منفی علیه ایران در اثر سیاست های تهاجمی، عدم جذب سرمایه های خارجی و عدم استفاده از بحران اقتصادی که جهان را با بحران مواجه ساخت نشانه های سیاست خارجی ضعیف است. ایران منطقه امنی بود که اگر در سیاست خارجی به درستی عمل می شد خیلی از سرمایه ها وارد بازارهای ایران می شد. همه این مسائل با آنچه شعارش داده می شد و با اصول سیاست خارجی، حکمت، عزت و مصلحت کشور در تضاد قرار می گیرد.

محمد صدر
معاون وزارت امور خارجه دولت اصلاحات

منبع : روزنامه اعتماد